Lễ là tiết văn của lẽ trời

Phạm Đình Hổ viết: “Ông Chu Tử (tức Chu Hy đời Tống thuộc Trung Hoa – PV) giải thích chữ "lễ" rằng: lễ là tiết văn của lẽ trời, phép tắc của việc người. Phàm những điều nhân sinh vật dụng làm ra đều có phép tắc, đấng thánh nhân mới theo thứ tự mà bày ra hình thức; chẳng một lễ nghi gì không hợp với lẽ thiên nhiên, chứ ông thánh không phải cố ý bày đặt ra để cho người ta khó hiểu đâu”.

Qua đoạn trên thấy rằng, những phép tắc mà thánh nhân xưa để lại đều hợp với lẽ tự nhiên. Đặc biệt, Phạm Đình Hổ lại cho rằng, lễ là tiết văn của lẽ trời, phép tắc của việc người.

Tuy vậy, theo thời thế, những gì thánh nhân dạy bảo đã bị đời sau dần dà làm khác đi: “Từ đời trung cổ trở xuống, đời biến, thói dời, nên phải tùy thời, căn cứ theo lễ cổ để thi hành ra đời nay, cốt sao cho không trái với đạo lý. Bởi thế, tiết mục ngày càng thêm nhiều ra ; những kẻ bàn về lễ không biết thuyết nào là phải, thậm chí người ta bảo nơi bàn việc lễ thành ra nơi bàn việc kiện”.

Bàn vễ lễ ở nước ta, Phạm Đình Hổ đã thẳng thắn chỉ ra: “Nước Việt Nam ta khi thuộc về Trung Hoa vẫn noi theo lễ nhà Hán, ít lâu sau dần dà làm sai đi ; lại thêm vào những lễ giáo của Tây dương, và bên Lão, bên Thích, làm cho tạp nhạp loạn xạ, từ bấy giờ mới trái khác cả cựu lễ. Kẻ cầm quyền nước, bỏ không xét đến, mà dùng ra chính sự thì chẳng cũng lẫn lộn lắm ư?”.

Thấy rằng, nếu muốn cho lễ ngày nay được hợp lẽ tự nhiên, thì chúng ta nên tham khảo về quan điểm của Phạm Đình Hổ. Mặc dù lời nói của ông cách nay đã mấy trăm năm.