Hòa Bình: Người tâm huyết với tín ngưỡng thờ Mẫu và văn hóa Mường

Năm 2022 , tiếp tục với những thành công trên các lĩnh vực văn hóa nghệ thuật quần chúng và văn hóa tâm linh tín ngưỡng thờ Mẫu nơi xứ Mường Hòa Bình đã góp phần tích cực gìn giữ phát huy bản sắc văn hóa dân tộc xứng đáng là cá nhân nghệ nhân tiêu biểu trong cả nước.

Nằm ở cửa ngõ vùng Tây Bắc của tổ quốc, Hòa Bình là một tỉnh miền núi có nền văn hóa Hòa Bình nổi tiếng, cái nôi văn hóa của người Việt cổ, là vùng sử thi huyền thoại “ Đẻ đất đẻ nước ”. Vùng đất âm vang tiếng chiêng Mường và những lễ hội giàu bản sắc, một kho tàng phong phú của văn nghệ dân gian các dân tộc vùng Tây Bắc.

Đến với Hòa Bình sẽ khám phá một vẻ đẹp của nền văn hóa nhiều bản sắc phong phú độc đáo mang sắc thái riêng, tiêu biểu là văn hóa dân tộc Mường gắn liền với lịch sử đấu tranh chinh phục thiên nhiên và chống kẻ thù xâm lược cùng những giá trị nhân văn được hình thành qua nhiều thế hệ.

Thờ Mẫu tam tứ phủ là một tín ngưỡng dân gian xuất hiện từ rất sớm trong đời sống văn hóa của người Việt, mang đậm chất bản địa, nguyên thuỷ và tồn tại cùng chiều dài lịch sử của dân tộc. Nó có chiều hướng phát triển trong xã hội hiện nay, ở cả nông thôn, đô thị và miền núi, tạo nên một nét khá nổi bật trong bức tranh chung vốn hết sức đa dạng và phong phú của tôn giáo tín ngưỡng Việt Nam.

Hiện nay, tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã khẳng định được những giá trị thiêng liêng, góp phần tăng cường vị trí, vai trò của di sản văn hóa đối với xã hội, chứa đựng nhân sinh quan độc đáo, tiến bộ, gắn bó với cội nguồn và lịch sử dân tộc, làm giàu thêm bức tranh đa dạng văn hóa của Việt Nam và thế giới.

Khác với các khu thờ tự trong cả nước, sự kết hợp hài hòa giữa văn hóa tâm linh tín ngưỡng thờ Mẫu và không gian văn hóa Mường Hòa Bình là một ý tưởng sáng tạo được hình thành và đang phát triển tại Đền Mẫu Linh Sơn Ngọc, đền thờ từ năm 1983 nơi miền quê Lạc Thủy với những huyền tích cổ xưa của xứ Mường. Xuất phát từ tâm hướng thiện “ Tu nhân, tích đức, tạo phúc cho đời sau ” của một người con dân tộc Mường, nghệ nhân Nguyễn Mạnh Tuấn hiện là hội viên Hội văn học nghệ thuật tỉnh Hòa Bình, hội viên liên hiệp các hội Unesco Việt Nam, hội viên Hội di sản văn hoá Việt Nam, hội viên Viện nghiên cứu và phát triển Đạo Mẫu Việt Nam, không ngoài ý định giúp cho du khách gần xa và đặc biệt là thế hệ trẻ có dịp tìm hiểu cội nguồn văn hóa dân tộc địa phương thông qua một không gian đầy đủ về trang phục, âm thanh nhạc cụ chiêng Mường, ẩm thực, vật dụng đời sống sản xuất xưa và nay, tái hiện các phong tục lễ hội truyền thống vùng miền đang bị mai một trong cộng đồng.

Bên cạnh đó, sự trang nghiêm linh thiêng của tín ngưỡng thờ Mẫu cùng với sắc thái của khăn chầu áo ngự, cung văn và văn hóa hầu đồng tạo nên một nét riêng độc đáo thu hút nhiều du khách gần xa về tham quan và dâng hương cầu bình an cho bản thân và gia đình.

Nằm ẩn mình trên thế núi thuyền rồng thuộc Khu Vôi, Thị trấn Ba Hàng Đồi, huyện Lạc Thủy – Tỉnh Hòa Bình, Đền Mẫu Linh Sơn Ngọc là một điểm văn hóa tâm linh hấp dẫn với du khách đến thưởng ngoạn tìm hiểu về tín ngưỡng thờ Mẫu Tam tứ phủ và không gian văn hóa của người Mường tại Hòa Bình.

Tọa lạc trên sườn núi, dưới những tán cây xanh mướt, lắng nghe tiếng chim hót líu lo, trong hành trình khám phá du khách sẽ tham quan Vườn thượng Thiên Sơn Lộc và hang động còn nguyên sơ trầm mặc trong khuôn viên Đền Mẫu Linh Sơn Ngọc có tên gọi Lưu Ly Điện. Phía trong hang động là những thạch nhũ kỳ ảo được tự tạo theo thời gian bởi đá, nước và gió, hàng năm nước dâng tẩy uế hang động vào tháng 3 và tháng 8 âm lịch, phật tử và du khách thỏa sức chiêm ngưỡng và tưởng tượng ra những hình thù khác nhau từ nhũ đá tự nhiên vô cùng đa dạng và phong phú.

Căn duyên đến với Thánh Mẫu đã xuất phát từ thủa nhỏ của Nghệ nhân Nguyễn Mạnh Tuấn qua 4 đời là thanh đồng của gia đình, được rèn luyện chất thép với 13 năm quân ngũ, là cán bộ Đoàn giỏi toàn quốc, toàn quân và những kinh nghiệm của hơn 20 năm phụng sự tiên cung tiên thánh là chủ nhang Đền Mẫu Linh Sơn Ngọc.

Hiện nay, nghệ nhân Nguyễn Mạnh Tuấn cùng các thế hệ trong gia đình và nhân dân địa phương đang dày công sưu tầm tìm hiểu và nghiên cứu văn hóa Mường, đồng thời duy trì các hoạt động văn hóa tâm linh đúng theo chủ trương, chính sách, pháp luật của nhà nước và những quy định của địa phương.

Nhiều năm tích cực đóng góp có hiệu quả trong các hoạt động nghệ thuật quần chúng được mọi người yêu mến tin tưởng. Năm 2020, Đền Mẫu Linh Sơn Ngọc vinh dự được đón giáo sư sử học Lê Văn Lan về thăm và tìm hiểu các nét văn hóa độc đáo đang được gìn giữ nơi đây. Lời khen của giáo sư “ Linh thiêng và thân thiện ” cùng với chương trình nghệ thuật “ Hồn đất Mường với văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam ” là một trong những minh chứng cho sự nỗ lực của cá nhân nghệ nhân Nguyễn Mạnh Tuấn và gia đình cùng các con nhang đệ tử đã chung tay xây dựng và phát huy nét đẹp thờ Mẫu nơi xứ Mường Hòa Bình miền sử thi huyền thoại.

Với những cống hiến không mệt mỏi, đóng góp tích cực xuất sắc trong việc giữ gìn phát huy bản sắc văn hóa dân tộc và các hoạt động an sinh xã hội thiện nguyện cho quê hương và cộng đồng. Nghệ nhân Nguyễn Mạnh Tuấn được tặng hàng trăm bằng giấy khen của các tổ chức hiệp hội chính quyền trong và ngoài nước với các danh hiệu : Kỷ niệm chương của Bộ văn hoá thể thao và du lịch; Bằng khen của Hội di sản văn hoá Việt Nam; Nghệ nhân có công truyền dạy và bảo tồn nghi lễ chầu văn của người Việt; Nghệ nhân tâm tài Đất Việt, Nghệ nhân tiêu biểu toàn quốc; Nghệ nhân tiêu biểu Đông Nam Á – Việt Nam.; Nghệ nhân bảo tồn, phát triển văn hoá dân gian Việt Nam; Thủ nhang – Đồng đền tiêu biểu toàn quốc: Giải vàng xuất sắc diễn xướng chầu văn; Gương sáng di sản văn hoá Việt Nam góp phần tích cực vào sự nghiệp gìn giữ bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hoá của dân tộc và quảng bá ra thế giới.

Trong 6 tháng đầu năm 2022, nghệ nhân Nguyễn Mạnh Tuấn được trung tâm nghiên cứu văn hoá Việt Nam – Hàn Quốc thuộc trung ương Hội nghiên cứu khoa học về Đông Nam Á – Việt Nam. Chứng nhận vinh danh vì sự nghiệp gìn giữ bản sắc văn hoá tín ngưỡng dân tộc Việt. Viện nghiên cứu văn hoá và phát triển tặng Chứng nhận gia tộc họ Nguyễn họ Dư ( Có 4 đời ) bảo tồn thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.

Viện chiến lược phát triển nhân lực nhân tài Việt Nam tặng Bảng vàng nghệ nhân Văn hoá tâm tài thời đại Hồ Chí Minh. Đặc biệt hiện nay, nghệ nhân Nguyễn Mạnh Tuấn đang được Sở văn hóa thể thao và du lịch tỉnh Hòa Bình lập hồ sơ đề nghị chủ tịch nước xét tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú năm 2021 về lĩnh vực tập quán xã hội và tín ngưỡng.

Trăn trở mong muốn Đền Mẫu Linh Sơn Ngọc - Không gian văn hóa Mường Hòa Bình - Đền thờ tam tứ phủ có giá trị văn hóa tâm linh của người Việt – Không gian văn hoá di sản thời kỳ hội nhập, trở thành một điểm nhấn sinh hoạt văn hóa tâm linh đa sắc màu, đậm chất dân gian, dân tộc có thể là điểm đến lớn cho du khách trong sinh hoạt văn hóa tâm linh cộng đồng dân sinh vùng miền.

Tạo hóa đã ban tặng cho Đền Mẫu Linh Sơn Ngọc một địa thế sơn lâm hùng vĩ, mẹ thiên nhiên khéo vẽ một bức tranh hòa hợp lòng người.  Hương sắc rượu cần, vị ngọt bùi cơm lam, cỗ lá đặc sản dân tộc hòa với nụ cười thân thiện của những cô gái Mường Vôi mến khách. Tâm linh trang nghiêm, lòng người hoan hỉ. Tiếng hát chầu văn hòa với điệu múa và tiếng chiêng Mường như một lời mời gọi : Hãy đến với Đền Mẫu Linh Sơn Ngọc – về với Mẫu, linh thiêng và thân thiện.

Với những tâm huyết, sáng tạo của nghệ nhân Nguyễn Mạnh Tuấn và sự chung tay quan tâm của cộng đồng, hy vọng sẽ góp phần gìn giữ và phát huy di sản phi vật thể của nhân loại bừng sáng nơi quê hương xứ Mường.