Bao giờ mới ngăn chặn hiệu quả vấn nạn trộm cắp tài sản văn hóa ?

Ngày 30/3/2023, Viện Nghiên cứu Hán Nôm ra thông báo đã tìm thấy 14 cuốn trong số 121 cuốn sách Hán Nôm bị ‘thất lạc’. Tổng số sách kho sưu tầm thất lạc giảm còn 107 cuốn.

Gần đây nhất là chiều 12/4/2023, Cục trưởng Cục Di sản văn hoá (Bộ VHTTDL) Lê Thị Thu Hiền đã ký Công văn số 309/DSVH-DT gửi Sở VHTTDL, Sở VHTT các tỉnh, thành phố Phú Thọ, Bắc Ninh, Hà Nội, Hà Nam, Hải Dương đề nghị phối hợp, khẩn trương xác minh tính xác thực của các sắc phong hiện đang rao bán trên ở Thượng Hải (Trung Quốc) có nguồn gốc tại các di tích, bảo tàng và các địa điểm liên quan ở địa phương.

Sắc phong ở Tam Nông (Phú Thọ) được rao bán trên trang web của Trung Quốc. Nguồn: Internet.

Sắc phong niên hiệu Phúc Thái thứ 3 của đền Quốc tế ở Dị Nậu, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ. Ảnh: Internet

Đây không phải lần đầu tiên và có lẽ cũng không phải là lần cuối cùng xảy ra mất cắp tài liệu, sắc phong, cổ vật… là tài sản văn hóa quý giá của đất nước, đang gióng lên hồi chuông “báo động đỏ”.

Hãy điểm lại một vài vụ mất cắp tài sản văn hóa như vụ mất cắp tượng Phật bà quý giá ở chùa Mễ Sở (Văn Giang, Hưng Yên) ngày 29/9/2016 gây xôn xao dư luận. Bức tượng Phật bà đã được tìm thấy trong sáng  8/10/2016. Đây lần lần thứ 2, bức tượng Quan Thế Âm nghìn tay nghìn mắt chùa Mễ Sở bị mất cắp vẫn được tìm thấy. Do có giá trị rất lớn về mặt kiến trúc cũng như lịch sử nên bức tượng ở chùa Mễ Sở thường xuyên bị nhòm ngó. Trước đó, pho tượng này cách đây 28 năm (năm 1988) đã bị mất và tìm lại được.

Đền Quốc Tế, xã Dị Nậu, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ bị trộm đột nhập lấy đi nhiều tài liệu và sắc phong cổ. Nguồn: Internet.

Năm 2002, một bức tranh của Trường Quốc tử giám Hà Nội bị mất trong một phi vụ cướp. Bức tranh này là một tác phẩm quý giá của nghệ thuật dân gian Việt Nam, được sơn trên giấy vàng với kích thước lớn. Sau khi bị mất, bức tranh đã được truy tìm và tìm thấy sau hơn 10 năm.

Năm 2017, một số tài liệu lịch sử quan trọng của Việt Nam bị mất trong một vụ cướp tại Trung tâm Bảo tồn Di tích cố đô Huế. Trong số này có nhiều tài liệu cổ, bao gồm hồ sơ về cuộc kháng chiến chống Pháp và cuộc kháng chiến chống Mỹ, cũng như các bản ghi chép về lịch sử và văn hóa của vùng đất.

Bắc Giang là một trong những “điểm nóng” của nạn mất cắp cổ vật. Theo thống kê của Ban Quản lý di tích tỉnh Bắc Giang, hơn 15 năm qua, trên địa bàn đã xảy ra 62 vụ đạo chích “viếng thăm” di tích, hàng trăm cổ vật như tượng, sắc phong, câu đối, chuông, chấp kích, lư hương... đã không cánh mà bay. Ngoài thiệt hại về kinh tế ước tính nhiều tỷ đồng, những tổn thất giá trị tinh thần, nghệ thuật khó có thể đo đếm bởi hầu hết cổ vật đều là linh vật đối với mỗi di tích, là tác phẩm nghệ thuật có giá trị thẩm mỹ cao...

Không những vậy, nhiều địa phương khác như các tỉnh Khánh Hòa, Thái Bình, các TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng... cũng bị trộm đột nhập, lấy đi nhiều cổ vật quý. Những vụ việc trộm cắp cổ vật cho thấy, các đối tượng ngày càng táo tợn, tinh vi và có tổ chức. Điều đáng nói là dù các cơ quan chức năng đã vào cuộc điều tra nhưng phần lớn cổ vật bị mất trộm vẫn bặt vô âm tín, trừ một số rất ít được cơ quan công an và hải quan phát hiện khi chúng được vận chuyển qua cửa khẩu.

Điều này đã cho thấy, vấn nạn trộm cắp, mua bán, tiêu thụ, sử dụng trái phép tài sản văn hóa, nhất là cổ vật đang diễn ra ngày càng phức tạp, khó lường.

Việc mất sắc phong và các tài sản văn hoá khác là một vấn đề nghiêm trọng đối với việc bảo tồn và bảo vệ di sản văn hoá của Việt Nam. Khi những tài sản này xuất hiện trong các phiên đấu giá ở các nước khác, đặc biệt là Trung Quốc, điều này gây ra sự bức xúc và phản ứng mạnh mẽ từ phía công chúng và những người quan tâm đến vấn đề này.

Chính phủ đã yêu cầu các cơ quan chức năng liên quan tiếp cận với các cơ quan chức năng của Trung Quốc để yêu cầu ngăn chặn hoạt động mua bán này và trả lại cho Việt Nam các tài sản bị mất.

Bộ VHTT&DL đã có văn bản gửi Bộ Ngoại giao đề nghị Lãnh sự quán ở Thượng Hải (Trung Quốc) xác minh thêm thông tin, sau đó mới có các giải pháp tiếp theo theo nội dung Công ước UNESCO 1970 về các biện pháp ngăn cấm xuất nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hoá mà Việt Nam tham gia.

Việc mất sắc phong và các tài sản văn hoá khác là một thách thức đối với sự bảo tồn và bảo vệ di sản văn hoá của Việt Nam. Các cơ quan chức năng cần phải tăng cường các biện pháp bảo vệ tài sản văn hoá và kiểm soát chặt chẽ việc mua bán các tài sản văn hoá trên thị trường trong và ngoài nước.

Để khắc phục tình trạng mất cắp tài sản văn hóa như tài liệu và cổ vật, các cơ quan chức năng và đơn vị, địa phương cần thực hiện có một số giải pháp:

Nâng cao nhận thức và giáo dục: Công chúng cần được thông tin về giá trị của di sản văn hoá và tầm quan trọng của việc bảo tồn, bảo vệ tài sản văn hoá. Giáo dục người dân về pháp luật và nâng cao nhận thức của họ về giá trị của di sản văn hoá có thể giúp tăng cường sự nhạy cảm và trách nhiệm của các bên liên quan để bảo vệ di sản văn hoá.

Tăng cường công tác quản lý và bảo vệ: Các cơ quan chức năng cần tăng cường công tác quản lý và bảo vệ di sản văn hoá. Việc tăng cường công tác quản lý và bảo vệ cũng bao gồm việc hoàn thiện các quy định, chính sách và pháp luật liên quan đến bảo vệ, phát huy di sản văn hoá.

Tăng cường công tác giám sát: Các cơ quan chức năng cần tăng cường công tác giám sát để phát hiện và ngăn chặn các hoạt động mất cắp tài liệu và cổ vật. Các cơ quan chức năng cần cải thiện hệ thống giám sát và giám sát việc mua bán các tài sản văn hoá trên thị trường.

Tăng cường hợp tác quốc tế: Các cơ quan chức năng cần tăng cường hợp tác quốc tế trong việc bảo vệ di sản văn hoá. Việc hợp tác giữa các quốc gia có thể giúp tăng cường việc phát hiện, truy tìm và trả lại các tài sản văn hoá bị mất.

Tăng cường sự chú ý và quản lý đối với các di tích lịch sử, đình, đền, chùa, miếu mạo, các bảo tàng, thư viện, viện nghiên cứu đối với các tài sản văn hoá để bảo đảm an toàn và bảo vệ tài sản văn hoá của quốc gia.

Tóm lại, để khắc phục tình trạng mất cắp tài sản văn hóa, cần phải tăng cường sự nhạy cảm, nâng cao hơn nữa ý thức, trách nhiệm của các bên liên quan đến bảo vệ, phát huy di sản văn hóa.

V.X.B