Đọc - Thưởng thức và cảm nhận bài thơ "Chùa Hương" - Nguyễn Nhược Pháp (1914 – 1938)

Ảnh do tác giả cung cấp.

- “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp và “Màu tím hoa sim” của Hữu Loan là hai bài thơ hay mà mấy ông nhạc sỹ mang phổ nhạc làm hỏng hết cả ý thơ – thơ và nhạc là lĩnh vực sở đoản của tôi, tuy nhiên tôi cũng đã nhiều lần nghe các ca sỹ hát “Em đi chùa Hương” và “Màu tím hoa Sim”, cũng thấy khá hay nên hỏi lại sư phụ:

- Tôi thấy nhiều người thích nghe hai bài hát đó và giai điệu cả hai bài cũng như lời bài hát cũng được mà.

- Được gì mà được, tác giả hai bài hát đó không truyền tải hết được cái hay của bài thơ mà còn phá hỏng hai bài thơ tình hay nhất của miền Bắc giai đoạn 1930-1950 – tôi im lặng và tự nhủ khi về sẽ tìm đọc lại hai bài thơ mà Phạm Hồng Chi đã nhắc đến.

Tôi gõ bài thơ “Chùa Hương” trên google và thấy ngay bài thơ nổi tiếng của Nguyễn Nhược Pháp. Bài thơ “Chùa Hương” được Nguyễn Nhược Pháp viết theo thể năm chữ một câu, mỗi khổ bốn câu. Bài thơ có ba tư khổ, tức là có một trăm ba sáu câu thơ năm chữ. Thể thơ mỗi câu năm chữ này có lẽ dễ viết hơn thể thơ lục bát hoặc thất ngôn bát cú, nhưng để viết được bài thơ hay bằng thể thơ này thật không dễ. Ông Thái Bá Tân, một nhà giáo nổi tiếng với nhiều bài thơ theo thể thơ năm chữ một câu trên mạng. Mỗi bài thơ của ông Thái Bá Tân là một bài học luân lý, một câu chuyện hay hoặc là một điển tích thú vị. Tôi thích nhất bài thơ tóm tắt Truyện Kiều của ông, đọc xong bài thơ là hiểu cái cốt của Truyện Kiều, từng nhân vật trong truyện được mô tả sống động bằng những câu thơ năm chữ. Tôi hiểu Truyện Kiều của cụ Nguyễn Du hơn nhiều nhờ đọc thơ năm chữ của ông Thái Bá Tân – ông Thái Bá Tân đúng là một nhà sư phạm.

Bài thơ “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp không chỉ là một bài thơ tình thuần túy. Lễ hội Chùa Hương đầu thế kỷ hai mươi được nhà thơ mô tả tinh tế, chi tiết từ sự chuẩn bị chu đáo về trang phục, về phương tiện hành hương và không khí lễ hội:

Hôm nay đi Chùa Hương,

Hoa cỏ mờ hơi sương.

Cùng thầy me em dậy,

Em vấn đầu soi gương.

Khăn nhỏ, đuôi gà cao,

Em đeo dải yếm đào;

Quần lĩnh, áo the mới,

Tay cầm nón quai thao.

Gia đình cô gái tuổi mười lăm trong thơ chắc là một gia đình khá giả nên hai mẹ con mới được ngồi cáng tre và ông bố thì cưỡi ngựa đi hội.

Em đi cùng với me.

Me em ngồi cáng tre,

Thầy theo sau cưỡi ngựa,

Thắt lưng dài đỏ hoe.

Động Hương Tích là "Nam thiên đệ nhất động" của của Việt Nam, Lễ hội Chùa Hương là lễ hội lớn và kéo dài đến ba tháng. Rất nhiều du khách trong và ngoài nước đều mong được trẩy hội Chùa Hương, nhất là bà con Việt kiều khi về thăm quê. Cái cảnh trên bến dưới thuyền chen lấn, đông đúc bên suối Yến chắc nhiều người đã từng chứng kiến, nhưng xuất hiện thuyền buồm ở nơi đó thì tôi và nhiều người chỉ đọc thơ của Nguyễn Nhược Pháp mới biết:

Thầy me ra đi đò,

Thuyền mấp mênh bên bờ.

Em nhìn sông nước chảy

Đưa cánh buồm lô nhô.

Khung cảnh thiên nhiên trên đường đến Chùa Hương, các danh thắng và khung cảnh của lễ hội được Nguyễn Nhược Pháp khéo léo đưa vào những câu thơ năm chữ như một bức tranh có nhạc đệm:

Réo rắt suối đưa quanh,

Ven bờ, ngọn núi xanh,

Nhịp cầu xa nho nhỏ:

Cảnh đẹp gần như tranh.

Sau núi Oản, Gà, Xôi,

Bao nhiêu là khỉ ngồi.

Tới núi con Voi phục,

Có đủ cả đầu đuôi.

Chùa lấp sau rừng cây.

(Thuyền ta đi một ngày)

Lên cửa chùa em thấy

Hơn một trăm ăn mày.

….

Thầy me đến điện thờ,

Trầm hương khói toả mờ.

Hương như là sao lạc,

Lớp sóng người lô nhô.

……

Ô! Chùa trong đây rồi!

Động thẳm bóng xanh ngời.

Gấm thêu trần thạch nhũ,

Ngọc nhuốm hương trầm rơi.

Cô gái tóc đuôi gà, mới mười lăm tuổi trong bài “Chùa Hương” được Nguyễn Nhược Pháp miêu tả là một cô gái xinh đẹp, đoan trang, chưa có rung động đầu đời. Mọi mối quan hệ của cô luôn được thầy me giám sát.

Em tuy mới mười lăm

Mà đã lắm người thăm

Nhờ mối mai đưa tiếng,

Khen tươi như trăng rằm.

Nhưng em chưa lấy ai,

Vì thầy bảo người mai

Rằng em còn bé lắm,

(Ý đợi người tài trai).

Người tài trai ấy, Nguyễn Nhược Pháp chắc tự gắn cho mình nên mới có những vần thơ hay đến vậy:

Mơ xa lại nghĩ gần,

Đời mấy kẻ tri âm?

Thuyền nan vừa lẹ bước,

Em thấy một văn nhân.

Người đâu thanh lạ thường!

Tướng mạo trông phi thường.

Lưng cao dài, trán rộng.

Hỏi ai nhìn không thương?

Hình như đã biết cô gái cảm mình từ cái nhìn đầu tiên nhưng chàng văn nhân ấy không vội sà vào mục tiêu mà tranh thủ mọi thời cơ đánh gục thầy me nàng:

Chàng ngồi bên me em,

Me hỏi chuyện làm quen:

“Thưa thầy đi chùa ạ?

Thuyền đông, giời ôi chen!”

Chàng thưa: “Vâng, thuyền đông!”

Rồi ngắm giời mênh mông,

Xa xa mờ núi biếc,

Phơn phớt áng mây hồng.

Dòng sông nước đục lờ.

Ngâm nga chàng đọc thơ.

Thầy khen: “Hay! Hay quá!”

Em nghe rồi ngẩn ngơ.

……

Khi qua chùa Giải Oan,

Trông thấy bức tường ngang,

Chàng đưa tay, lẹ bút

Thảo bài thơ liên hoàn.

Tấm tắc thầy khen: “Hay!

Chữ đẹp như rồng bay.”

(Bài thơ này em nhớ,

Nên chả chép vào đây).

“Em nghe rồi ngẩn ngơ. Bài thơ này em nhớ, Nên chả chép vào đây”. Trái tim cô gái mới lớn đã rung động, đã cảm nhận mơ hồ về tình yêu. Chàng văn nhân khi nghe thấy me nàng nói:

Chen vào thật lắm công.

Thầy me em lễ xong,

Quay về nhà ngang bảo:

“Mai mới vào chùa trong.

Chàng liền lệnh cho tiểu đồng:

Chàng hai má đỏ hồng

Kêu với thằng tiểu đồng

Mang túi thơ bầu rượu:

“Mai ta vào chùa trong!”

Chỉ hóng được có vậy thôi mà cô gái tuổi mười lăm đã có một giấc mơ nồng mà chỉ mình cô biết và văn nhân đoán biết nhưng người đọc thì nhận biết – hay vậy.

Đêm hôm ấy em mừng!

Mùi trầm hương bay lừng.

Em nằm nghe tiếng mõ,

Rồi chim kêu trong rừng.

Em mơ, em yêu đời!

Mơ nhiều… Viết thế thôi!

Kẻo ai mà xem thấy,

Nhìn em đến nực cười!

Cuộc vui nào rồi cũng đến lúc kết thúc, nhưng khi thông báo kết thúc hai ngày lễ hội đến với cô gái đang đắm mình trong giấc mơ yêu, thật như một tiếng sét làm cô rụng rời.

Me vui mừng hả hê:

“Tặc! Con đường mà ghê!”

Thầy kêu: “Mau lên nhé!

Chiều hôm nay ta về.”

Em nghe bỗng rụng rời

Nhìn ai luống nghẹn lời!

Giờ vui đời có vậy,

Thoảng ngày vui qua rồi!

Nguyễn Nhược Pháp, văn nhân cố tình đặt mình ngoài câu chuyện nhưng người đọc luôn cảm nhận tâm sự của chàng qua nỗi niềm của cô gái. Tiếng thổn thức của nàng cũng chính là tiếng thổn thức của chàng:

Làn gió thổi hây hây,

Em nghe tà áo bay,

Em tìm hơi chàng thở!

Chàng ôi, chàng có hay?

Đường đây kia lên giời,

Ta bước tựa vai cười.

Yêu nhau, yêu nhau mãi!

Đi, ta đi, chàng ôi!

Ngun ngút khói hương vàng,

Say trong giấc mơ màng

Em cầu xin Giời Phật

Sao cho em lấy chàng.

Tôi chắc người nào đọc bài thơ “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp khi đọc đến khổ thơ cuối của bài thơ thì cũng đều có ước mong “Sao cho em lấy chàng”. Tình yêu thanh cao là vậy dù cho họ mới chỉ trao gửi ánh mắt, sự cảm nhận chứ chưa từng nắm tay nhau, chưa từng tâm sự.

Trở lại với bài hát “Em đi Chùa Hương” của ca sỹ Trung Đức. Lời bài hát chỉ có vẻn vẹn 14 câu, có câu năm chữ, có câu sáu chữ, có câu bảy chữ. Trong 14 câu ấy chỉ có sáu câu mang hơi hướng của bài thơ “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp:

Hôm qua em đi chùa Hương

Hoa cỏ còn mờ hơi sương

Cùng thầy mẹ vấn đầu soi gương...

Nho nhỏ (cái) đuôi gà cao

Em đeo (cái) dải yếm đào

Quần lĩnh áo the mới

Tôi không rõ tại sao Trung Đức lại đổi “Hôm nay” của Nguyễn Nhược Pháp thành “Hôm qua” và cho cô gái đang đi đôi dép “cong cong” thành đôi dép “cao cao”, đi dép cao thì làm sao mà leo được lên động Hương Tích? Cô gái trong bài hát “Em đi Chùa Hương” của Trung Đức cũng khác hẳn cô gái trong bài thơ “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp. Cô gái trong bài hát “Em đi Chùa Hương” nhí nhảnh, đong đưa, thích được mọi người ngắm nhìn để mà “Em còn bé lắm chứ mấy anh ơi!”. Cô gái trong bài thơ “Chùa Hương” là một cô gái đẹp, kín đáo, nội tâm sâu sắc – hai cô gái đó khác nhau nhiều lắm. Bài hát “Em đi Chùa Hương” là một bài hát hay, được giới trẻ yêu thích nhưng đừng hiểu lời bài hát là bài thơ “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp. Bài thơ “Chùa Hương” là một bài thơ tình rất hay mà mọi người nên đọc và cảm nhận. Cám ơn Phạm Hồng Chi đã cho tôi một gợi ý.

Hà Nội, 22 tháng 10 năm 2023

N.V.N.

Trái tim người lính