Di sản văn hóa thờ Mẫu tam phủ của Người Việt: góc nhìn và thách thức

Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt, một phần không thể thiếu trong bức tranh văn hóa Việt Nam, đã được UNESCO công nhận và ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Điều này không chỉ là niềm tự hào của người Việt mà còn mang đến sự nhận thức sâu sắc về giá trị của di sản văn hóa, khẳng định vị trí quan trọng và vai trò tích cực của nó đối với xã hội.

Mẫu của người Việt không chỉ là một biểu tượng tôn nghiêm mà còn là hình ảnh của lòng từ bi và khoan dung. Thông qua thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, sẽ khơi dậy niềm tự hào về giá trị văn hóa của dân tộc, từ đó, tích cực tham gia vào công tác bảo vệ và phát huy di sản. Nghi thức thờ Mẫu bao gồm nhiều yếu tố văn hóa dân gian như trang phục truyền thống, vũ đạo, hát văn, lễ hội dân gian và các nghi thức mang đậm bản sắc dân tộc. Di sản này không chỉ đơn thuần là của người Việt mà còn là của nhân loại, làm phong phú thêm bức tranh đa dạng văn hóa trên thế giới.

Việc UNESCO ghi danh di sản này là một sự công nhận về hiệu quả của thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, đặc biệt trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa. Điều này không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà cần có sự phối hợp, đoàn kết và nỗ lực lớn từ cộng đồng.

“Đối thoại văn hóa cũng được thúc đẩy thông qua quá trình giao lưu thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, tạo điều kiện cho sự đa dạng văn hóa và sự hiểu biết lẫn nhau. Mẫu Tam Phủ không chỉ là của người Việt mà còn là của toàn nhân loại, là một biểu tượng kết nối văn hóa và nhân bản. Cá nhân tôi thường xuyên tham dự các chương trình thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu của tỉnh và một số cơ quan phát động; cũng như các sự kiện giao lưu văn hoá Việt Nam với các nước bạn như: Lào, Campuchia, Thái Lan,… đây là hình thức đưa tín ngưỡng thờ Mẫu vươn xa hơn với bạn bè thế giới. Bên cạnh đó, việc UNESCO công nhận di sản văn hóa phi vật thể này đã đánh dấu một bước quan trọng, đồng thời đặt ra thách thức và trách nhiệm lớn cho cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị thuần tuý, góp phần làm cho văn hóa Việt Nam ngày càng đa dạng và độc đáo trên bản đồ văn hóa thế giới”. Nghệ nhân Lê Thị Thuý chia sẻ.

Sau khi UNESCO ghi danh, hiện tượng lạm dụng và thương mại hóa tín ngưỡng thờ Mẫu đã diễn ra theo chiều hướng khó kiểm soát. Điều này đặt ra câu hỏi về sự giữ gìn tính thuần túy và chân thật của thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu trong môi trường đương đại, đồng thời, cần phải duy trì sự tôn trọng và tính truyền thống của nghi lễ này.

Trước thực trạng trên, Nghệ nhân Lê Thị Thuý chia sẻ quan điểm: “Tín ngưỡng thờ Mẫu đang phải đối mặt trong bối cảnh hiện đại. Hầu đồng, một nghi lễ độc đáo, đang phải đối diện với biến tướng và mất đi tính thuần tuý. Mặt khác, sự thương mại hóa cũng đe dọa tính chân thật và ý nghĩa sâu sắc của thực hành tín ngưỡng. Tình trạng này đưa ra thách thức lớn cho cả nhà nước và cộng đồng trong việc duy trì và giữ vững, phát huy giá trị cốt lõi của tín ngưỡng”.

Hoạt động trong tín ngưỡng thờ Mẫu hơn 20 năm nay, Nghệ nhân Lê Thị Thuý khẳng định, bà luôn bảo tồn và phát huy đúng lề lối của các cụ đồng xưa truyền lại; chỉ bảo con nhang đệ tử đi đúng đạo, thường xuyên trau dồi, bồi đắp kiến thức, tránh xa những biến tướng trong hầu Thánh.

Bà nhấn mạnh: “để đối mặt với những thách thức này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước và cộng đồng. Quản lý hiệu quả hoạt động liên quan đến tín ngưỡng, ngăn chặn lạm dụng và bảo vệ giá trị văn hóa là chìa khóa. Nghiên cứu và đào tạo cán bộ quản lý cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu rõ hơn về giá trị của tín ngưỡng thờ Mẫu. Việc giáo dục và tuyên truyền để nâng cao nhận thức về giá trị tích cực của tín ngưỡng thờ Mẫu trong xã hội ngày nay, giữ vai trò quan trọng. Chỉ thông qua sự đồng lòng và hợp tác, cộng đồng mới có thể bảo tồn và chuyển giao tín ngưỡng này, giữ gìn và phát huy di sản văn hóa, làm phong phú thêm bức tranh văn hóa của Việt Nam trong tương lai. Cá nhân bà thường xuyên tham dự các cuộc Hội thảo khoa học, toạ đàm về tín ngưỡng thờ Mẫu của tỉnh Thanh Hoá và một số tỉnh thành; các cơ quan bảo tồn văn hoá tín ngưỡng, nhằm nâng cao kiến thức”.

Để bảo tồn tín ngưỡng thờ Mẫu, cần sự kết hợp chặt chẽ giữa nhà nước và cộng đồng. Cần tập trung vào nghiên cứu toàn diện, đào tạo cán bộ quản lý, và tăng cường vai trò của các câu lạc bộ văn hóa thờ Mẫu. Việc tuyên truyền giáo dục cũng đóng vai trò quan trọng để nâng cao nhận thức về giá trị tích cực của tín ngưỡng.
Qua những chia sẻ của Nghệ nhân Lê Thị Thuý, có thể thấy, cá nhân và cộng đồng giữ một vai trò quan trọng trong việc gìn giữ, thực hành, truyền dạy và bảo vệ di sản văn hóa. Chỉ thông qua sự phối hợp chặt chẽ này, thì tín ngưỡng thờ Mẫu mới có thể tiếp tục là nguồn cảm hứng và đặc trưng quan trọng trong văn hóa Việt Nam.