Việc xây dựng môi trường văn hóa có vai trò, ý nghĩa rất quan trọng trong phát huy tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc, tính tích cực, chủ động của các tầng lớp nhân dân chăm lo xây dựng đời sống văn hóa ngay từ cơ sở để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, góp phần phát triển bền vững đất nước. Có được thành tựu về xây dựng môi trường văn hóa ở nước ta thời gian qua, bên cạnh sự năng động, tự giác của các tầng lớp nhân dân, phải ghi nhận sự lãnh đạo, quản lý kịp thời, sâu sát qua những quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước. Nổi lên là những tư tưởng chỉ đạo lớn như: Bám sát thực tiễn, không ngừng đổi mới tư duy, xây dựng và hoàn thiện cơ sở lý luận về xây dựng môi trường văn hóa; mở cuộc vận động Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa; đẩy mạnh thể chế; xây dựng, hoàn thiện nhân cách con người; huy động mọi nguồn lực xã hội; gắn kết xây dựng môi trường văn hóa với chính trị, kinh tế, xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái; xây đi đôi với chống, lấy xây làm chính, từng bước đẩy lùi tiêu cực, suy thoái tư tưởng, đạo đức, lối sống trong xã hội, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Từ khóa: Môi trường văn hóa; xây dựng môi trường văn hóa; quan điểm chỉ đạo về xây dựng môi trường văn hóa.
Quan điểm là nhận thức của cá nhân, tổ chức bày tỏ thái độ, cách thức đánh giá, hướng dẫn hành động về một vấn đề, sự việc nào đó. Quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về xây dựng môi trường văn hóa là hệ thống tri thức được đúc rút từ hoạt động thực tiễn, thể hiện nhận thức, thái độ, quy định của Đảng, Nhà nước có tác dụng nâng cao hiểu biết, hướng dẫn hành động đối với cá nhân, tổ chức trong xã hội khi tham gia xây dựng môi trường văn hóa. Quá trình xây dựng môi trường văn hóa ở nước ta, Đảng, Nhà nước đã đúc kết một số quan điểm chỉ đạo dưới đây: *
1. Bám sát thực tiễn, không ngừng đổi mới tư duy, xây dựng và hoàn thiện cơ sở lý luận về xây dựng môi trường văn hóa
Chủ tịch Hồ Chí Minh, anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất đã dẫn câu nói nổi tiếng của V.I. Lênin: “Không có lý luận cách mệnh thì không có cách mệnh vận động... Chỉ có theo lý luận cách mệnh tiên phong, đảng cách mệnh mới làm nổi trách nhiệm cách mệnh tiên phong” làm đề tựa cho cuốn sách Đường cách mạng. Điều này cho thấy lý luận có vai trò rất quan trọng đối với thực tiễn. Đảng, Nhà nước ta đã nhận thức rõ điều đó và từng bước hoàn thiện cơ sở lý luận về xây dựng môi trường văn hóa, đặt trọng tâm vào hình thành quan điểm chỉ đạo và nội dung của nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa.
Trước thời điểm đổi mới, trong thực tiễn tổ chức hoạt động văn hóa cơ sở ở nước ta, các văn bản chỉ đạo, quản lý chưa thấy đề cập đến xây dựng môi trường văn hóa mà thường dùng các cụm từ xây dựng đời sống mới, nếp sống mới, lối sống mới... sau đó được đổi tên là xây dựng đời sống văn hóa, nếp sống văn hóa, văn minh, lối sống văn hóa... Tuy nhiên, những năm trước đổi mới, trong nghiên cứu giảng dạy ở nước ta đã có sự chuẩn bị cơ sở lý luận về xây dựng môi trường văn hóa. Bằng chứng là, năm 1981, Nhà xuất bản Văn hóa đã xuất bản cuốn sách Cơ sở lý luận văn hóa Mác - Lênin do A.L.Ácmônđốp (Liên Xô cũ) chủ biên. Cuốn sách này là tài liệu giảng dạy và học tập trong các trường đại học, cao đẳng chuyên ngành văn hóa, nghệ thuật ở nước ta. Nội dung cuốn sách này có đề cập đến khái niệm môi trường văn hóa: “Môi trường văn hóa là một tổng thể ổn định những yếu tố vật thể và nhân cách, nhờ đó các cá thể tác động lẫn nhau. Chúng ảnh hưởng tới hoạt động khai thác và sáng tạo giá trị văn hóa, tới nhu cầu tinh thần, hứng thú và định hướng giá trị của họ. Môi trường văn hóa không chỉ là tổng hợp những yếu tố văn hóa vật thể mà còn có những con người hiện diện văn hóa” [1, tr.75].
Năm 1991, lần đầu tiên thuật ngữ "môi trường" được sử dụng với nội dung văn hóa của nó trong một văn kiện quan trọng của Đảng là Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội đã nhấn mạnh vai trò, vị trí của môi trường: “Đơn vị sản xuất, công tác học tập, chiến đấu phải là môi trường (tác giả nhấn mạnh) xây dựng phong cách lao động có kỷ luật, có kỹ thuật, có năng suất và hiệu quả cao, nơi thể hiện tình bạn, tình đồng chí, đồng đội, hình thành nhân cách con người mới và nền văn hóa mới” [8, tr.563].
Chúng ta đều biết Cương lĩnh là văn bản pháp lý cao nhất của Đảng, đề ra đường lối phát triển đất nước cho cả một giai đoạn dài phát triển đất nước, được ví như ngọn cờ dẫn lối, tập hợp lực lượng, hiệu triệu các tầng lớp xã hội tin theo mục đích, lý tưởng chính trị của Đảng, chỉ ra những việc, cách thức, phương pháp cần làm để đạt được mục đích, lý tưởng đó. Do vậy, việc xác nhận vai trò, vị trí của môi trường (được hiểu là môi trường văn hóa) có ý nghĩa rất quan trọng trong nâng cao nhận thức và tổ chức hoạt động thực tiễn xây dựng nền văn hóa ở nước ta.
Từ tư tưởng chỉ đạo liên quan đến xây dựng môi trường văn hóa nêu trong Cương lĩnh 1991, Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam là cơ quan đầu tiên ở nước ta đã ban hành Chỉ thị số 143/CT về tiến hành Cuộc vận động “Xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh, phong phú trong các đơn vị Quân đội” (1992).
Sau đó, qua thực tiễn hoạt động của các phong trào xây dựng gia đình văn hóa, làng, bản, ấp, tổ dân phố văn hóa, xây dựng cuộc sống mới ở khu dân cư tạo, Đảng ta đã hình thành tư tưởng chỉ đạo về xây dựng môi trường văn hóa. Năm 1996, tại Đại hội VIII, lần đầu tiên cụm từ xây dựng môi trường văn hóa xuất hiện trong Báo cáo chính trị: “Mọi hoạt động văn hóa, văn nghệ phải nhằm xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng con người Việt Nam về tư tưởng, đạo đức, tâm hồn, tình cảm, lối sống, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh (tác giả nhấn mạnh) cho sự phát triển xã hội” [8, tr.679].
Năm 1998, sau 12 năm thực hiện công cuộc đổi mới, kinh tế nước ta phát triển nhanh, đạt được nhiều thành tựu to lớn nhưng hoạt động văn hóa kết quả chưa tương xứng với kinh tế. Nhiều vấn đề về tư tưởng, đạo đức, lối sống gây bức xúc xã hội. Từ tình hình trên, Đảng ta đã tổng kết thực tiễn hoạt động văn hóa, với tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, nghiêm túc kiểm điểm ưu, khuyết điểm, thực sự cầu thị, tiếp thu tinh hoa, kinh nghiệm quản lý, phát triển văn hóa của các nước trên thế giới, từ đó Đảng ban hành Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc (Nghị quyết Trung ương 5). Nghị quyết đề ra 5 quan điểm, 10 nhiệm vụ, 4 giải pháp lớn, trong đó có nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa hướng tới mục tiêu: “Tạo ra ở các đơn vị cơ sở (gia đình, làng, bản, xã, phường, khu tập thể, cơ quan, xí nghiệp, nông trường, lâm trường, trường học, đơn vị bộ đội...), các vùng dân cư (đô thị, nông thôn, miền núi...) đời sống văn hóa lành mạnh, đáp ứng những nhu cầu văn hóa đa dạng và không ngừng tăng lên của các tầng lớp nhân dân” [4, tr.23]. Đồng thời Nghị quyết cũng chỉ ra những vấn đề quan tâm cụ thể của xây dựng môi trường văn hóa. Nội dung xây dựng môi trường văn hóa phản ánh trong nhiệm vụ có thể quy lại gồm các thành tố chính dưới đây: Xây dựng đời sống văn hóa ở các đơn vị cơ sở; Giữ gìn truyền thống tốt đẹp của dân tộc; Xây dựng gia đình, cộng đồng dân cư văn hóa; Xây dựng nếp sống văn minh; Xây dựng và nâng cao chất lượng hoạt động của các thiết chế văn hóa; Đẩy mạnh hoạt động của các tổ chức văn hóa, phong trào văn hóa, văn nghệ.
Có thể nhận thấy rằng, trong chỉ đạo xây dựng môi trường văn hóa, Đảng ta quan niệm môi trường văn hóa bao gồm tổng thể các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, lực lượng vũ trang, tổ chức dân cư và các quan hệ giữa con người với con người hiện hữu trong xã hội cần chủ động triển khai các phong trào văn hóa tham gia vào quá trình sản xuất, sáng tạo, bảo quản, lưu giữ, truyền bá, phân phối, tiếp nhận, hưởng thụ các sản phẩm, sinh hoạt văn hóa nhằm đáp ứng nhu cầu đời sống văn hóa vật chất, tinh thần ngày càng cao của con người.
Nhìn chung, nội dung xây dựng môi trường văn hóa nêu trong Nghị quyết Trung ương 5 mới tập trung vào những công việc do ngành văn hóa đảm nhiệm, chưa làm rõ thành tố nhân cách, môi trường tự nhiên và sự gắn kết xây dựng môi trường văn hóa với chính trị, kinh tế, xã hội. Những thiếu sót này sẽ được bổ sung trong nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh nêu trong Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước (Nghị quyết Trung ương 9).
Triển khai Nghị quyết Trung ương 5 (NQTW 5), Nhà nước đã nhanh chóng đề ra các chủ trương cụ thể thực hiện Nghị quyết. Năm 1999, Chính phủ thành lập Ban chỉ đạo cuộc vận động phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa (Ban chỉ đạo cuộc vận động). Năm 2000, Ban chỉ đạo ban hành Kế hoạch triển khai phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa (ĐSVH) nêu rõ nội dung xây dựng đời sống văn hóa cơ sở gồm:
- Phát triển kinh tế, giúp nhau làm giàu chính đáng, xóa đói giảm nghèo.
- Xây dựng tư tưởng chính trị lành mạnh.
- Xây dựng nếp sống văn minh, kỷ cương xã hội, sống và làm việc theo pháp luật.
- Xây dựng môi trường văn hóa sạch - đẹp - an toàn.
- Xây dựng các thiết chế văn hóa - thể thao và nâng cao chất lượng các hoạt động văn hóa - thể thao cơ sở.
Ở thời điểm năm 2000 những vấn đề đặt ra trong nội dung xây dựng đời sống văn hóa của Ban chỉ đạo cuộc vận động có thể nói là rất mới. Xây dựng đời sống văn hóa đặt trong mối quan hệ đa chiều với kinh tế, chính trị, nếp sống, ý thức thượng tôn pháp luật, với bảo vệ môi trường tự nhiên, làm lành mạnh hóa môi trường xã hội, quan tâm đến xây dựng cơ sở vật chất cho văn hóa và chất lượng hoạt động văn hóa. Cho đến nay nội dung xây dựng đời sống văn hóa của Ban chỉ đạo vẫn tươi nguyên giá trị chỉ đạo xây dựng môi trường văn hóa trong hoạt động thực tiễn.
Năm 2014, Đảng ta kiểm điểm 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5, ban hành Nghị quyết Trung ương 9 (NQTW 9) đã xác định 5 quan điểm, trong đó có riêng quan điểm: “Xây dựng đồng bộ môi trường văn hóa, trong đó chú trọng vai trò của gia đình, cộng đồng”. Nghị quyết Trung ương 9 đề ra nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh nhấn mạnh chủ đề trọng tâm, xuyên suốt là hoàn thiện nhân cách con người. Đảng ta yêu cầu: “Mỗi địa phương, cộng đồng, cơ quan, đơn vị, tổ chức phải là một môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần giáo dục, rèn luyện con người về nhân cách, lối sống” [3, tr.15]. Nội dung xây dựng môi trường văn hóa không chỉ bó hẹp trong đời sống văn hóa vật chất, tinh thần như nêu trong Nghị quyết Trung ương 5 mà Nghị quyết Trung ương 9 còn mở rộng nội dung: “Gắn kết xây dựng môi trường văn hóa với bảo vệ môi trường sinh thái” [3, tr.15]. Đây là một nội dung mới trong xây dựng môi trường văn hóa được nêu trong Nghị quyết Trung ương 9.
Nghị quyết Trung ương 9 đã xác định cụ thể, rõ ràng hơn trách nhiệm, nhiệm vụ của các chủ thể văn hóa trong mối quan hệ gia đình - nhà trường - xã hội, địa bàn dân cư với các cuộc vận động, phong trào văn hóa, với phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng, tổ chức các hoạt động văn hóa cộng đồng. Một điểm mới trong nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa là Đảng ta ghi nhận và khuyến khích các hoạt động văn hóa tâm linh, các hoạt động xã hội tích cực, tiến bộ: “Phát huy các giá trị, nhân tố tích cực trong văn hóa tôn giáo, tín ngưỡng; khuyến khích các hoạt động tôn giáo gắn bó với dân tộc, hướng thiện, nhân đạo, nhân văn, tiến bộ, "tốt đời, đẹp đạo. Khuyến khích các hoạt động "đền ơn đáp nghĩa", "uống nước nhớ nguồn", từ thiện, nhân đạo” [3, tr.16].
Đến Đại hội XIII, nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh nêu trong Báo cáo chính trị cũng được bổ sung một số điểm mới. Như: “Xây dựng và thực hiện các chuẩn mực văn hóa trong lãnh đạo, quản lý. Chú trọng xây dựng môi trường văn hóa công sở lành mạnh, dân chủ, đoàn kết, nhân văn; đẩy lùi bệnh quan liêu, bè phái, mất đoàn kết, chủ nghĩa cơ hội và thực dụng. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp, doanh nhân và kinh doanh” [7, 144]. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021 – 2030 (Văn kiện Đại hội XIII) định hướng: “Xây dựng môi trường văn hóa một cách toàn diện ở gia đình, nhà trường, cộng đồng dân cư, trong các cơ quan đảng, nhà nước, đoàn thể, doanh nghiệp để văn hóa thực sự là động lực, đột phá phát triển kinh tế, xã hội, hội nhập quốc tế” [7, tr.262].
Như vậy, từ thời điểm đổi mới đến nay, bám sát thực tiễn xây dựng đời sống văn hóa, Đảng, Nhà nước từng bước hoàn thiện cơ sở lý luận về xây dựng môi trường văn hóa, trọng tâm là xác định nội dung và nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa ngày một cụ thể, sát tình hình thực tiễn, làm rõ các đối tượng tham gia, huy động mọi nguồn lực, gắn kết chặt chẽ với chính trị, kinh tế, xã hội, tạo cơ sở pháp lý cho cả hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân tham gia xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh ngay tại cơ sở.
2. Hình thành tổ chức, mở cuộc vận động Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa trở thành phong trào văn hóa rộng lớn của các tầng lớp nhân dân tham gia xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh
Mọi chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước chỉ có thể đạt hiệu quả và đi nhanh vào cuộc sống khi Nhà nước tổ chức được các phong trào văn hóa cụ thể thu hút rộng rãi các tầng lớp nhân dân tự giác tham gia. Nghị quyết Trung ương 5 về văn hóa đề ra 4 giải pháp, trong đó có giải pháp: “Phát động phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, huy động mọi lực lượng nhân dân và cả hệ thống chính trị từ trên xuống, từ trong đảng, cơ quan nhà nước, các đoàn thể ra ngoài xã hội tích cực tham gia phong trào” [4, tr.32-33].
Phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH thực chất là xây dựng môi trường văn hóa ngay tại cơ sở. Năm 2009, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020 (Chiến lược phát triển văn hóa) đánh giá: “Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” là cuộc vận động quần chúng tham gia xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh đang được mở rộng và đi vào chiều sâu, mang lại hiệu quả thiết thực” [4, tr.130].
Kể từ năm 2000, nước ta đã hình thành một tổ chức văn hóa có chung nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa từ trung ương xuống đến các cấp chính quyền địa phương (tỉnh, huyện, xã), gọi là Ban chỉ đạo phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa. Đây là tổ chức do Nhà nước lập ra giữ vai trò quản lý, điều hành theo cơ chế liên minh các tổ chức trong hệ thống chính trị và một số tổ chức xã hội cùng thống nhất điều phối, phân công trách nhiệm tổ chức xây dựng đời sống văn hóa. Từ đó, hoạt động xây dựng đời sống văn hóa đã tránh được chồng chéo chức năng, lãng phí nguồn lực, thống nhất chỉ đạo từ trên xuống dưới.
Ban chỉ đạo cuộc vận động ban hành Kế hoạch triển khai phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa xác định 7 phong trào văn hóa chính cần được tổ chức thực hiện để phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH phát triển sâu rộng trên các vùng miền:
- Xây dựng người tốt việc tốt, các điển hình tiên tiến;
- Xây dựng gia đình văn hóa;
- Toàn dân đoàn kết xây dựng cuộc sống mới ở khu dân cư;
- Xây dựng làng, bản, ấp, khu phố văn hóa;
- Xây dựng công sở, doanh nghiệp, đơn vị lực lượng vũ trang... có nếp sống văn hóa;
- Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại;
- Đẩy mạnh phong trào học tập, lao động sáng tạo.
Điều cần lưu ý là Kế hoạch trên hướng dẫn thực hiện xây dựng đời sống văn hóa tập trung vào 7 phong trào chính nêu trên nhưng tôn trọng sự chủ động của các cấp, các ngành, đoàn thể trong gây dựng các phong trào nhánh phù hợp với mỗi đối tượng, đặc điểm vùng miền và chức năng, nhiệm vụ của mỗi cơ quan, đơn vị. Kế hoạch nhấn mạnh: “Tùy vào đặc thù của mỗi loại hình phong trào, các bộ, ban, ngành, đoàn thể, tổ chức xã hội, các địa phương căn cứ nội dung cơ bản của phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa có định hướng cụ thể hóa tiêu chuẩn xây dựng đời sống văn hóa ở từng lĩnh vực, từng cơ sở cho phù hợp. Tôn trọng và biểu dương sự sáng tạo tìm tòi các hình thức hoạt động của quần chúng ở cơ sở nhằm đưa nhanh phong trào vào cuộc sống” [2, tr.55].
Nhiều phong trào nhánh xuất hiện đã có sức lan tỏa trong xây dựng môi trường văn hóa như phong trào “5 không, 3 sạch” của Hội Phụ nữ; phong trào “Dòng họ văn hóa” ở tỉnh Quảng Nam; phong trào “Ngày vì người nghèo” của Mặt trận Tổ quốc; phong trào “Công sở văn minh - sạch đẹp - an toàn” của Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam...
Năm 2004, Kết luận Trung ương 10 Khóa IX về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (Kết luận Trung ương 10) ghi nhận: “Sự tham gia tích cực, tự giác của nhân dân vào các hoạt động văn hóa, đặc biệt là cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” đã tạo được chuyển biến bước đầu và tiền đề rất quan trọng trong văn hóa nước nhà tiếp tục phát triển đúng hướng và vững chắc” [4, tr.44].
Ban chỉ đạo cuộc vận động thông qua các cấp chính quyền chỉ đạo kịp thời hoạt động của các phong trào văn hóa hướng tới mục tiêu làm cho môi trường văn hóa lành mạnh; tham mưu với Thủ tướng Chính phủ đổi tên Ban chỉ đạo cuộc vận động phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH thành tên Ban chỉ đạo Trung ương phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH (2009); phê duyệt Chương trình thực hiện phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH (2011); chỉ đạo triển khai những phong trào văn hóa mới đáp ứng yêu cầu phát triển như phong trào xây dựng xã đạt chuẩn văn hóa nông thôn mới; phong trào xây dựng thị trấn, phường đạt chuẩn văn minh đô thị (2011); phê duyệt Đề án xây dựng đời sống văn hóa công nhân (2011); sáp nhập Ban chỉ đạo Trung ương phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH và Ban vận động Trung ương Cuộc vận động Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH ở khu dân cư thành Ban chỉ đạo Trung ương phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH (2012); ban hành Quy chế Tổ chức và hoạt động của Ban chỉ đạo Trung ương phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH (2013)...
Từ nhiệm kỳ Đại hội IX (2001) đến Đại hội XI (2011), Đảng ta tiếp tục có quan điểm chỉ đạo đẩy mạnh phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH. Đại hội IX: “Mở rộng và nâng cao hiệu quả cuộc vận động Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH” [8, tr.899]. Đại hội X: “Phát huy tinh thần tự nguyện, tính tự quản và năng lực làm chủ của nhân dân trong đời sống văn hóa. Đa dạng hóa các hình thức hoạt động của phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH” [8, tr.974]. Đại hội XI: “Củng cố và tiếp tục xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phong phú, đa dạng. Đưa phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH đi vào chiều sâu, thiết thực, hiệu quả” [5, tr.223]. Đại hội XII: “Nâng cao chất lượng, hiệu quả các cuộc vận động văn hóa, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”. Từng bước thu hẹp khoảng cách về hưởng thụ văn hóa giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng, miền và các giai tầng xã hội” [6, tr.128].
Thực tiễn đã chứng minh nhờ có tổ chức thống nhất từ trung ương xuống địa phương, nhờ cơ chế phối hợp chỉ đạo, điều hành thường xuyên, kịp thời cuộc vận động Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa là một chủ trương đúng đắn của Đảng, Nhà nước đã trở thành một phong trào văn hóa rộng lớn có tính toàn dân, toàn diện, được nhân dân đồng tình hưởng ứng, có ý nghĩa xã hội sâu sắc và lâu dài ở nước ta, góp phần kiến tạo môi trường văn hóa lành mạnh.
3. Đẩy mạnh thể chế hóa nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa bằng hệ thống văn bản quản lý của Nhà nước, quy ước, hương ước của cộng đồng
Quá trình kiểm điểm việc chỉ đạo, tổ chức thực hiện các nghị quyết của Đảng về xây dựng văn hóa, con người, trong đó có nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa, Đảng ta nhận thấy: “Chưa có cơ chế và chính sách phát huy nội lực của nhân dân” (NQTW 5) [4, tr.18]; “Việc cụ thể hóa, thể chế hóa Nghị quyết của Đảng còn chậm, thiếu đồng bộ và trong một số trường hợp thiếu khả thi” (NQTW 9) [3, tr.11].
Báo cáo chính trị tại Đại hội XIII của Đảng cũng nhận định: “Công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý văn hóa còn nhiều lúng túng, chậm trễ trong việc thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về văn hóa” [7, tr.84]. Chiến lược phát triển văn hóa của Chính phủ đánh giá: “Quan tâm chưa đúng mức, chậm đổi mới công tác xây dựng thể chế văn hóa. Các văn bản pháp luật về văn hóa còn thiếu đồng bộ; việc thể chế hóa các nghị quyết, quan điểm của Đảng còn chậm, tổ chức thực hiện còn yếu nên nhiều quy phạm pháp luật về văn hóa chưa thực sự đi vào cuộc sống” [4, tr.142].
Nguyên nhân trên đã cản trở việc huy động sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, nguồn lực của các tầng lớp nhân dân chăm lo xây dựng môi trường văn hóa, làm cho: “Môi trường văn hóa còn tồn tại tình trạng thiếu lành mạnh, ngoại lai, trái với thuần phong mỹ tục; tệ nạn xã hội, tội phạm có chiều hướng gia tăng” (NQTW 9) [3, tr.10-11]. Vì vậy, trong Chiến lược phát triển văn hóa, Chính phủ đã chỉ đạo: “Hoàn thành cơ bản việc thể chế hóa các quan điểm, đường lối, định hướng của Đảng về văn hóa, văn học, nghệ thuật trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” [4, tr.185]. Liên quan trực tiếp đến nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa, Chiến lược nêu rõ: “Để xây dựng đời sống văn hóa và môi trường văn hóa - xã hội lành mạnh, trước hết phải xác lập các thể chế dân chủ ở cơ sở, khuyến khích và tạo điều kiện cho mọi người dân được tổ chức và tham gia các sinh hoạt văn hóa cộng đồng” [4, tr.158-159]. Trong Nghị quyết Trung ương 9, Đảng ta đã nêu tư tưởng chỉ đạo: “Đẩy nhanh việc thể chế hóa, cụ thể hóa các quan điểm, đường lối của Đảng về văn hóa” [3, tr.21].
Một điểm mới trong quan điểm chỉ đạo về thể chế hóa nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa là Đảng, Nhà nước coi trọng việc xây dựng hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư và cộng đồng các tổ chức trong xã hội trên tinh thần dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, giám sát và dân hưởng lợi. Đến Đại hội XIII, Đảng yêu cầu: “Có cơ chế, chính sách, giải pháp để xây dựng môi trường văn hóa thật sự trong sạch, lành mạnh, cải thiện điều kiện hưởng thụ văn hóa của nhân dân. Phát huy ý thức tự giác của toàn dân xây dựng và thực hiện các chế tài, quy định, quy ước xã hội, bảo đảm công bằng về cơ hội và thụ hưởng văn hóa” [7, 144].
Quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước ta là nhất quán, phải “đẩy nhanh việc thể chế hóa” tạo cơ sở pháp lý, huy động mọi nguồn lực xã hội để xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh.
4. Xây dựng môi trường văn hóa vì sự phát triển toàn diện con người mà trọng tâm là xây dựng, hoàn thiện nhân cách và lối sống văn hóa
Sự phát triển tư duy chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về xây dựng môi trường văn hóa ngày một sáng rõ theo quan điểm nêu trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), lấy “Con người là trung tâm của chiến lược phát triển, đồng thời là chủ thể phát triển” [5, tr.76]. Chiến lược phát triển văn hóa của Chính phủ chỉ rõ: “Xây dựng đời sống văn hóa và môi trường xã hội lành mạnh là một nhiệm vụ quan trọng, có quan hệ khăng khít với việc xây dựng con người phát triển toàn diện, xây dựng gia đình văn hóa” [4, tr.158].
Con người là sản phẩm của văn hóa đồng thời là chủ thể phát triển văn hóa. Xây dựng môi trường văn hóa có quan hệ mật thiết, hài hoà với ba chủ thể văn hóa chính trong xã hội là gia đình, cộng đồng và xã hội nhưng mục tiêu là hướng đến cái gì? Đảng ta chỉ rõ mục tiêu: “Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phù hợp với bối cảnh phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Xây dựng văn hóa trong hệ thống chính trị, trong từng cộng đồng làng, bản, khu phố, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp và mỗi gia đình. Phát huy vai trò của gia đình, cộng đồng, xã hội trong việc xây dựng môi trường văn hóa, làm cho văn hóa trở thành nhân tố thúc đẩy con người Việt Nam hoàn thiện nhân cách” (NQTW 9) [3, tr.12].
Nghị quyết Trung ương 9 nêu 5 quan điểm, có một quan điểm về xây dựng con người đặt trọng tâm vào xây dựng con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp: “Phát triển văn hóa vì sự hoàn thiện nhân cách con người và xây dựng con người để phát triển văn hóa. Trong xây dựng văn hóa, trọng tâm là chăm lo xây dựng con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp, với các đặc tính cơ bản: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo” [3, tr.13].
Chiến lược phát triển văn hóa cũng đã xác định mục tiêu: “Hướng mọi hoạt động văn hóa vào việc xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo; tuân thủ pháp luật; có ý thức cộng đồng, lòng nhân ái khoan dung, trọng nghĩa tình, lối sống văn hóa, quan hệ hài hòa trong gia đình, cộng đồng và xã hội, làm cho văn hóa trở thành nhân tố thúc đẩy con người tự hoàn thiện nhân cách...; gắn kết mối quan hệ giữa văn hóa và xây dựng môi trường văn hóa với vấn đề hình thành nhân cách” [4, tr.155].
5. Huy động mọi nguồn lực xã hội để xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh
Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh liên quan trực tiếp đến mỗi người dân, gia đình, dòng họ, cộng đồng cư trú và cộng đồng tổ chức. Do vậy, tư tưởng chỉ đạo của Đảng, Nhà nước là khơi dậy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, huy động mọi nguồn lực con người và tổ chức, truyền thống tốt đẹp của các dân tộc, các giá trị từ xưa đến nay và mọi quan hệ xã hội, trở thành nguồn vốn xã hội để xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh.
Để quan điểm huy động mọi nguồn lực xã hội trở thành hiện thực trong xây dựng môi trường văn hóa, Đảng, Nhà nước chủ trương xây dựng và ban hành: “Chính sách xã hội hóa hoạt động văn hóa nhằm động viên sức người, sức của của các tầng lớp nhân dân, các tổ chức xã hội để xây dựng và phát triển văn hóa. Chính sách này được tiến hành đồng thời với việc nâng cao vai trò và trách nhiệm của Nhà nước. Các cơ quan chủ quản về văn hóa của nhà nước phải làm tốt chức năng quản lý và hướng dẫn nghiệp vụ đối với các hoạt động xã hội về văn hóa” (NQTW 5) [4, tr.36]. Kết luận Trung ương 10 nhận mạnh: “Xây dựng cơ chế, chính sách, chế tái ổn định đáp ứng yêu cầu xã hội hóa hoạt động văn hóa nhằm động viên, huy động có hiệu quả sức người, sức của của các tầng lớp nhân dân, các tổ chức kinh tế - xã hội tham gia xây dựng và phát triển văn hóa” [4, tr.52].
Chiến lược phát triển văn hóa của Chính phủ đã xác định mục tiêu: “Đi đôi với việc tăng cường đầu tư của Nhà nước, đẩy mạnh xã hội hóa các hoạt động văn hóa, huy động mọi nguồn lực cho phát triển văn hóa, coi đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho con người, đầu tư cho phát triển bền vững...” [4, tr.157]. Khi đề cập đến nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa và môi trường văn hóa, Chiến lược nêu: “Phát huy tính tích cực cá nhân và tính tích cực xã hội, tạo thành “vốn xã hội” quyết định tiến bộ xã hội”. Báo cáo chính trị trình bày tại Đại hội XI: “Xã hội hóa các hoạt động văn hóa, chú trọng nâng cao đời sống văn hóa ở nông thôn, vùng khó khăn, thu hẹp dần khoảng cách hưởng thụ văn hóa giữa các vùng, các nhóm xã hội, giữa đô thị và nông thôn” [5, tr.224].
Chương trình thực hiện phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH giai đoạn 2011 - 2015, định hướng đến năm 2020 của Chính phủ (2011) đã nêu rõ quan điểm: “Huy động mạnh mẽ các nguồn lực tham gia thực hiện phong trào, trên cơ sở tăng mức đầu tư, hỗ trợ của ngân sách nhà nước; thực hiện có hiệu quả các chính sách xã hội hóa văn hóa, nhằm động viên sức người, sức của của các tầng lớp nhân dân, các tổ chức xã hội và các doanh nghiệp, để nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân” [3, tr.28].
Nghị quyết Trung ương 9: “Đẩy mạnh xã hội hóa nhằm huy động các nguồn đầu tư, tài trợ, hiến tặng cho phát triển văn hóa, xây dựng con người” [3, tr.23]. Báo cáo chính trị tại Đại hội XIII của Đảng chỉ đạo: “Tăng cường đầu tư, khai thác và phát huy tối đa các nguồn lực văn hóa đi đôi với đổi mới nội dung, phương thức quản lý, khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải, kém hiệu quả” [7, tr.146].
Có thể khảng định quan điểm đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động văn hóa nhằm phát huy tối đa các nguồn lực xã hội là một chủ trương đúng đắn, kịp thời, nhân dân đồng tình, hưởng ứng, đã và đang được triển khai mạnh mẽ ở cơ sở, đóng góp đáng kể tiền của, công sức và trí tuệ thiết thực xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh.
6. Gắn kết xây dựng môi trường văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, đảm bảo an ninh, quốc phòng và bảo vệ môi trường sinh thái
Sau khi sơ kết 5 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5, Đảng ta đã ban hành Kết luận Trung ương 10 đưa ra tư tưởng chỉ đạo rất mới: “Bảo đảm sự gắn kết giữa nhiệm vụ phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là then chốt với không ngừng nâng cao văn hóa – nền tảng tinh thần của xã hội; tạo nên sự phát triển đồng bộ của ba lĩnh vực trên chính là điều kiện quyết định bảo đảm cho sự phát triển toàn diện và bền vững của đất nước” [4, tr.49]. Kết luận nêu cụ thể: “Gắn chặt nhiệm vụ xây dựng văn hóa với nhiệm vụ xây dựng, chỉnh đốn Đảng thông qua các cuộc vận động lớn về xây dựng đạo đức, lối sống theo tư tường Hồ Chí Minh” [4, tr.50].
Chiến lược phát triển văn hóa của Chính phủ đề ra nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa và môi trường văn hóa đã chỉ rõ: “Gắn kết chặt chẽ những hoạt động xây dựng đời sống văn hóa với nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với từng khu vực (đô thị, nông thôn, khu công nghiệp…), từng vùng, từng dân tộc, tôn giáo” [4, tr.159]. Nội dung xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trong Nghị quyết Trung ương 9 có việc: “Gắn các hoạt động văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, với chương trình xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” [3, tr.16]. Chương trình thực hiện phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng ĐSVH của Chính phủ đưa ra quan điểm chỉ đạo: “Gắn thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” với thực hiện các mục tiêu phát triển văn hóa trong Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020 và Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn 2011 - 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt” [3, tr.28].
Trong tổ chức thực hiện, các phong trào văn hóa có sự lồng ghép chương trình phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, cải cách hành chính, đấu tranh chống tội phạm, các tệ nạn xã hội, sự suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống... góp phần tích cực làm cho môi trường văn hóa ngày một lành mạnh.
Cấp ủy đảng, chính quyền các cấp từng bước khắc phục nhận thức cho xây dựng môi trường văn hóa là công việc của ngành văn hóa, cho ngành văn hóa, không liên quan gì đến phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh mà ngày càng có nhận thức đầy đủ, sâu sắc hơn quan điểm “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội” (NQTW 9) [3, tr.13].
7. Xây đi đôi với chống, lấy xây làm chính, từng bước đẩy lùi tiêu cực, tệ nạn xã hội, sản phẩm văn hóa độc hại; ngăn chặn, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
“Xây” đi đôi với “chống”, lấy “xây” làm chính là tư tưởng chỉ đạo xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc nêu trong Nghị quyết Trung ương 5 của Đảng. Chiến lược phát triển văn hóa của Chính phủ cũng khẳng định: “Quan điểm về quản lý là thực hiện hai chức năng “xây” và “chống”, trong đó “xây” là cơ bản” [4, tr.185]. Đây là tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt của Đảng, Nhà nước trong xây dựng môi trường văn hóa.
Kiến tạo môi trường văn hóa lành mạnh đòi hỏi mỗi chủ thể văn hóa phải chủ động tạo lập các chuẩn mực, giá trị phù hợp với môi trường sống thuận theo quy chuẩn của cái đẹp ở mỗi thời kỳ lịch sử, theo phương châm “lấy cái đẹp, dẹp cái xấu”, “lấy cái tích cực, đẩy lùi cái tiêu cực”. Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản (nghị quyết, chỉ thỉ, văn bản quy phạm pháp luật, quản lý) tạo cơ sở pháp lý, hướng dẫn hành động để tư tưởng chỉ đạo xây đi đôi với chống, lấy xây là chính đi vào cuộc sống.
Tư tưởng chỉ đạo này được thể hiện rất rõ trong nhiệm vụ xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh: “Xây dựng và nhân rộng các mô hình gia đình văn hóa tiêu biểu, có nền nếp, ông bà, cha mẹ mẫu mực, con cháu hiếu thảo, vợ chồng hòa thuận, anh chị em đoàn kết, thương yêu nhau. Xây dựng mỗi trường học phải thực sự là một trung tâm văn hóa giáo dục, rèn luyện con người về lý tưởng, phẩm chất, nhân cách, lối sống; giáo dục truyền thống văn hóa cho thế hệ trẻ. Xây dựng đời sống văn hóa ở địa bàn dân cư, các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đoàn kết, dân chủ, văn minh, đạt chuẩn thực chất về văn hóa; thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở; xây dựng nếp sống văn hóa tiến bộ, văn minh, nhất là trong việc cưới, việc tang, lễ hội... Xây dựng, hoàn thiện đi đôi với nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các thiết chế văn hóa. Tạo điều kiện để nhân dân chủ động tổ chức các hoạt động văn hóa cộng đồng” (NQTW 9) [3, tr.16]. Đồng thời, tư tưởng chỉ đạo này còn được thể hiện trong nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện: “Xây dựng và phát huy lối sống "Mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người"; hình thành lối sống có ý thức tự trọng, tự chủ, sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật, bảo vệ môi trường; kết hợp hài hòa tính tích cực cá nhân và tính tích cực xã hội; đề cao trách nhiệm cá nhân đối với bản thân, gia đình và xã hội. Khẳng định, tôn vinh cái đúng, cái tốt đẹp, tích cực, cao thượng; nhân rộng các giá trị cao đẹp, nhân văn” (NQTW 9) [3, tr.14-15].
Xây phải đi đôi với chống. Tư tưởng, đạo đức, lối sống là một thành tố cốt lõi của văn hóa, cho nên một nhiệm vụ cấp bách cần phải làm ngay được nêu trong Nghị quyết Trung ương 5 là: “Kiên quyết loại bỏ những phần tử thoái hoá biến chất về đạo đức ra khỏi tổ chức Đảng và cơ quan nhà nước. Nghiêm trị bọn tội phạm. Ngăn chặn và đẩy lùi các hoạt động phản văn hóa, các sản phẩm văn hóa độc hại” [4, tr.31].
Kết luận số 51-KL/TW của Bộ Chính trị khóa X về việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị 27-CT-TW về thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội (2009) chỉ đạo: “Xử lý nghiêm những hành vi lợi dụng tín ngưỡng, ngoại cảm để lừa bịp, trục lợi, xuyên tạc, phủ định hệ tư tưởng, quan điểm, đường lối và sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước” [4, tr.65].
Chỉ thị số 46-CT/TW của Ban Bí thư về chống sự xâm nhập của sản phẩm văn hóa độc hại gây hủy hoại đạo đức xã hội (2010) yêu cầu: “Tạo phong trào quần chúng sâu rộng, ngăn chặn, đẩy lùi sự xâm nhập và tác động tiêu cực của các sản phẩm văn hoá độc hại từ bên ngoài xâm nhập vào nước ta. Xây dựng, nâng cao ý thức cảnh giác, năng lực nhận biết, bài trừ của cán bộ, đảng viên và nhân dân trước sự xâm nhập, tác động của các sản phẩm văn hoá độc hại” [4, tr.97].
Nghị quyết Trung ương 9 xác định nhiệm vụ: “Chủ động đấu tranh phòng, chống các biểu hiện suy thoái về tư tưởng, đạo đức, "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trên lĩnh vực văn hóa. Ngăn chặn có hiệu quả tình trạng một bộ phận báo chí, xuất bản, văn hóa, văn nghệ hoạt động không đúng tôn chỉ, mục đích, sản phẩm lệch lạc, thị hiếu tầm thường” [3, tr. 22].
Nghị quyết số 35-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa XII về “Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới” (2018) nhấn mạnh: “Bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác có hiệu quả các quan điểm sai trái, thù địch là một nội dung cơ bản, hệ trọng, sống còn của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng; là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân” [9].
Tóm lại, những quan điểm của Đảng và Nhà nước nêu trên vừa có tính chỉ đạo vừa trở thành bài học kinh nghiệm sâu sắc trong xây dựng chính sách và tổ chức thực hiện xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh đang được triển khai sâu rộng ở nước ta, góp phần để văn hóa thực sự là sức mạnh nội sinh của dân tộc, phát triển bền vững đất nước,.
______________
* PGS.TS. Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương
Tài liệu tham khảo
1. A.I. Ác-môn-đốp chủ biên (1981): Cơ sở lý luận văn hoá Mác - Lênin, Nhà xuất bản Văn hóa, Hà Nội, tr 75.
2. Ban Chỉ đạo Trung ương (2000), Phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, Hà Nội.
3. Ban Chỉ đạo Trung ương Phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa (2015), Các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn Phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, Nxb Văn hóa – Thông tin.
4. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (2012), Chiến lược phát triển văn hóa, thể dục thể thao, du lịch và gia đình đến năm 2020, tầm nhìn 2030, Nxb Văn hóa – Thông tin.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
6. Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội.
7. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.
8. GS.TS. Phan Ngọc Liên (chủ biên), TS. Văn Ngọc Thành, TS. Bùi Thị Thu Hà, ThS. Lê Hiến Chương, TS. Đỗ Hồng Thái (2006), Biên niên sử các Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam + +, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội.
Tạp chí Văn hóa học, số 3/2021, tr.3-14
* PGS.TS. Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương
Nguyễn Hữu Thức*
Link nội dung: https://vanhoavaphattrien.vn/mot-so-quan-diem-chi-dao-cua-dang-nha-nuoc-ve-xay-dung-moi-truong-van-hoa-a6379.html