Nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Dậu - nhìn từ mẫu người văn hóa

Thế giới nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Dậu rất đa dạng và phong phú. Nhân vật được ông xây dựng dựa trên những tiêu chí chuẩn mực hệ giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, mang đậm cốt cách, phẩm chất của con người Việt Nam.

                            

 
nguyen-dau1-1666880897.jfif

 

      Mu nhân vt này thuc nhiu hng ngưi, tng lp người khác nhau, t ngưi tr đến ngưi già, t ngưi lao đng chân tay đến ngưi trí thức, t ngưi lính xuất ngũ, ha sĩ, nhà văn cho đến nhà sư, ni cô, bác phó co, t quan chc có thế lc đến nhân viên, công chc bình thưng,... Tt c h đều có nhân cách, lối sống, cách ứng xử, giao tiếp,... văn hóa, chun mực. Trong lớp người văn hóa đó, chúng tôi nhận thấy in đậm dấu ấn nhất trong truyện ngắn Nguyễn Dậu là những mẫu người trí thức, mẫu người lính xuất ngũ và mẫu người nghệ sĩ.

1. Nhân vt - mẫu người trí thc

           Nhân vật - mẫu người văn hóa trí thức trong truyn ngn Nguyn Du là nhng ngưi có trình đ hc vn, đam mê nghiên cu khoa hc, có lý tưng cao đp, vì quê hương, đt nưc; có nhân cách, đo đc, li sng cao thưng, v tha, bao dung vi đng loi. Nhng ngưi như Thanh Luân (Thung lũng sương m), Ngát (Duyên l), bác sĩ Trương Thiền Tâm (Nàng đa trốn đi), cô giáo Thanh Liên (Sức mạnh đàn bà), thầy thuốc Nguyễn Tầm Tư (Thầy thuốc tồi tệ), Phm Phưc (Đi sám hi), người họa sĩ - thầy thuốc (Ngựa phi trong bão tuyết),... đu có phm cht, li sng ng x văn hóa, chun mc đúng vi thun phong mĩ tc truyn thng ca dân tc. Ngát (Duyên l) là ngưi ph n trí thc, có trí tu, lí tưng sng cao đp và đc hnh, thy chung hết mc. Ngát là mt ngưi rt có ngh lc, có khát vng vươn lên trên con đưng hc vn, tương lai ca mình. Ưc mơ hc tiến sĩ ngành nông hc đ hin thc hóa khát vng "có được một giống lúa thần kì để dân khỏi đói". Vì thế mà Ngát đã dc hết sc lc, trí tu ca mình ngày đêm kiên trì nghiên cu, thử nghiệm, đ ri cho ra đời hàng chục giống lúa cao sản, một loạt giống mới hoàn toàn cao vọt, đt biến cả về lượng ln chất. Không nhng gii v nghiên cu, hc tp mà trong đi sng gia đình Ngát còn là một người vợ hiền thục, thủy chung một nàng dâu nết na, hiếu thảo na. Mc dù Ngát không có đưc mt mái m hnh phúc trn vn khi mi ly chng đưc mt tháng, thì chng lên đường nhập ngũ và đã hi sinh nhưng Ngát vn không phôi pha mt chút nào trong tình yêu dành cho chng. Mưi năm sống trong sự đau khổ, cô đơn vô hn khi chng hi sinh, tui xuân vn phơi phi, thế mà Ngát vn không yêu ai, không chu đi bưc na, vì Ngát vn "chưa thấy nguội lạnh mối tình đầu hoặc chưa tìm được một tình yêu nào vượt trội với tầm mức của mối tình cũ". Cnh đi là thế, nhưng Ngát không mt chút bi ly, trái li Ngát vươn lên bng chính ngh lc phi thưng ca mình đt qua đau thương, mt mát đó và tp trung "hết mình trong công tác, vừa tận nghĩa phụng dưỡng cha mẹ chồng". Chính tình yêu và s thy chung mãnh liệt, đã giúp Ngát biến thành sc mnh tinh thn đ tiếp tc sng, vưt qua đau thương, mt mát và chăm sóc gia đình, cng hiến cho quê hương, đt nưc. Hành đng và tình cm đó ca Ngát đã khiến bố mẹ chồng nể trọng, thương yêu, họ hàng và hàng xóm đều tấm tắc khen ngợi, bầu bạn cũng rt tin cẩn và mến phục. Thanh Luân (Thung lũng mờ sương) li là mt mu hình ca ngưi ph n khác, đó là mu hình ca ngưi ph n biết yêu thương, bao dung, độ lượng. Thanh Luân là một cô gái còn rất trẻ, thế mà trước cảnh một đứa trẻ bị bỏ rơi, thì cô lại sẵn sàng nhận nuôi ngay đứa trẻ đó. Cô không hề đắn đo, suy nghĩ vì được cưu mang một linh hôn thơ dại, vô ti. Cô đón lấy đứa bé trong niềm vui, hạnh phúc tràn đầy, rồi ôm đứa bé ghì miết vào lòng, nước mắt lăn chảy ròng ròng. Bà Loan (Hồi nào đó, ta cùng nhau) cũng có nghĩa cử cao đẹp tương tự như Thanh Luân. Dẫu vợ chồng tên phản gián đã từng đánh đập, tra tấn một cách dã man nhưng bà Loan vẫn không một chút hận thù, trái lại nhận dưỡng nuôi, chăm sóc, yêu thương đứa con của họ như chính con đẻ của mình. Chính sự nuôi dạy tốt nên đứa trẻ lớn lên và trưởng thanh, đã trở thành một công dân tốt của xã hội, một đứa con rất hiếu thảo với gia đình. Tấm lòng bao dung, vị tha ấy còn được thể hiện qua nhân vật - cô giáo Thanh Liên (Sức mạnh đàn bà). Thanh Liên lấy chồng là một ủy viên thanh tra giáo dục, vì thế cứ tưởng rằng mái ấm hạnh phúc gia đình nho nhỏ luôn vẹn nguyên theo năm tháng đối với cô. Nhưng thật nghiệt ngã thay, Thanh Liên đớn đau vô cùng khi biết tin chồng của mình ngoại tình với một cô học sinh cũ. Hành đng đi bi ca chng khiến cô Thanh Liên đau kh, bun bã nhưng cô li không bi ly, điên cung, trái li cô gt đi nưc mt, bình tĩnh tr li, tình cách tìm hiu nguyên nhân, gii quyết s vic mt cách khôn ngoan, cao thưng. Ngay c khi cô bt tn tay chng và ngưi tình đang vng trộm, thì cô vn khéo léo tìm cách tách li đ hi cô hc trò cũ vì sao cưp chng ca cô. Qua li khai ca cô hc trò cũ, thì cô Thanh Liên đã hiu ra là cô hc trò cũ cũng ch là nn nhân ca s la gt ca chng mình. Sau đó cô Thanh Liên đã tâm s vi cô hc sinh cũ, đ ri cô hc trò cũ nhn ra đưc hành vi sai trái ca mình và xin li, cm ơn, xúc đng rưng rưng: "Thật tình, em sợ chị quá đi mất thôi. Thà chị đánh em, xé em, em cũng không thể thấy kinh sợ, nể trọng bằng sự rộng lượng và tử tế của chị từ nãy gi,... Em đã vỡ lẽ, đã tỉnh ngộ,... Thưa cô giáo, cô đã cho em nhiều bài học, chỉ một lúc". Thầy thuốc Nguyễn Tầm Tư (Thầy thuốc tồi tệ) là mu ngưi thầy thuc chân chính, đúng vi tiêu chí "Lương y như t mu", giàu lòng yêu thương, dc hết tâm lc đ khám cha, cu sng bnh nhân. Xut phát t lòng nhân ái, mà đôi khi nhng vic làm ca thy thuc Tư có chút khác thưng đi vi bnh nhân khiến nhiu ngưi hiu sai, nghi ng v nhân cách đo đc ca thy. C th, vic giúp đ cô Sính b bnh thn kinh phân lit vì tình. Không mt chút đn đo, v li cá nhân thy thuc Tư đã ct công ln li tìm v nơi ca cô Sính đ khám cha và túc trc, chăm sóc c ngày ln đêm. Chính s tn tâm hết lòng cu cha, giúp đ ca thy Tư mà cô Sính đã dn dn đ bnh, "ci t hoàn sinh" và ri cô Sính ny sinh tình cm, đm đui cung si vi thy Tư vì mến phc tm lòng nhân ái, yêu thương, giúp đ cô và mi ngưi. Biết đưc tình cm ca cô Sính dành cho mình, thy Tư đã phi làm bng cách tự vẽ chân dung ca mình với một khuôn mặt xấu xí và c nhng tt xu qua những câu chuyện kể cho cô Sính về “những rủi ro, bất hạnh, tật xấu, thậm chí cả đến những chuyện đàng điếm, dơ bẩn” mà thy Tư tởng tượng ra. Bác sĩ Trương Thiền Tâm trong Nàng đa trốn đi, người họa sĩ - thầy thuốc trong Ngựa phi trong bão tuyết, người thầy thuốc trong Tò vò thương nhện,... cũng là nhng mu ngưi thy thuc chân chính, luôn coi trng y đc, sc khe và tính mng ca con ngưi. Bng trái tim đôn hu, cao thưng và v tha, nhân ái mà bác sĩ Trương Thiền Tâm (Nàng đa trốn đi) vượt qua sự dè bỉu, chê bai và đơm đặt của nhng người xung quanh để cứu vớt ba mẹ con Kim Thư khi cô ấy lâm vào hoàn cnh bi đát: chng đi ci to và bị gia đình xua đuổi. Người họa sĩ - thầy thuốc (Ngựa phi trong bão tuyết) tng b th trưng buc thôi vic vì ti "phm thưng". Thế nhưng khi ngưi th trưng b lâm bnh nng thì ngưi ha sĩ - thầy thuốc này đã bỏ qua sự thù hận, ích kỉ cá nhân để chữa bệnh cho ông thủ trưởng. Hay nhân vật “tôi” (Sầm Sơn biển hát) - một bác sĩ tài giỏi, có một tấm lòng nhân ái đã hóa giải được một định kiến vốn đã chôn vùi cuộc đời của một người phụ nữ mấy chục năm trời, trả lại danh dự và hạnh phúc cho người phụ nữ ấy trong những năm tháng cuối đời. Nhân vật "tôi" sống hết mình vì nghề nghiệp đã chọn, vì cuộc đời với một suy nghĩ thật là giản đơn nhưng lại có ý nghĩa sâu sắc vô cùng: “Trước hết cần lòng trung hậu. Sau nữa phải sống lăn lóc hết mình và cũng căm ghét hết mình”,... Nguyễn Dậu còn dựng xây mẫu người trí thức là những kĩ sư tài giỏi, trí tuệ, luôn mang trong mình một nhiệt huyết cháy bỏng được cống hiến trí lực nhằm cùng chung tay xây dựng quê hương, đất nước giàu đẹp. Phạm Phước (Đại sám hối) là một sinh viên trung cấp nông học, tuổi đời còn non trẻ nhưng lại có ý chí, hoài bảo thật lớn lao, luôn "sốt bỏng và bùng cháy trong lòng những ước mơ làm sao cho quê hương no ấm giàu đủ”. Trước thực trạng quê hương của mình đã trở thành hợp tác hóa toàn thôn, thế mà vẫn còn đói khổ, người dân vẫn còn ăn "cơm độn ngô độn khoa, chỉ có bát tương với mấy ngọn rau xanh" nên anh rất đau buồn, giày vò tâm can. Từ đó, anh đi tìm nguyên nhân: "Vì sao đất đai thì màu mỡ, con người thì cần cù mà cuộc sống lại kiệt quệ, thê thảm đến thế?” để có giải pháp phù hợp, giúp người dân thoát cảnh nghèo khổ, mang lại ấm no, hạnh phúc. Quang (Vòng sinh quyển đã xoay) - một kĩ sư địa chất. Anh sinh ra trong một gia đình có nề nếp, gia giáo truyền thống, đó là “một nền giáo dục coi nặng lí tưởng, coi nặng cống hiến và hy sinh, coi nhẹ đồng tiền, coi khinh vàng bạc”. Vì thế, khi vợ Quang là người rất tham lam về tiền bạc, địa vị nhưng Quang vẫn giữ nguyên lập trường, tư tưởng và lối sống khuôn phép của mình: vì cộng đồng, vì tồn vong của dân tộc. Qua sự tìm hiểu mẫu nhân vật - người trí thức trong truyện ngắn Nguyễn Dậu, tôi thiết nghĩ mẫu người trí thức chính là sự kí thác của chính tác giả về những ước mơ, nghĩ suy về cuộc đời và con người, đó là nhân ái và yêu thương. 

2. Nhân vật - mẫu người lính xuất ngũ

Nhân vật – mẫu người lính xuất ngũ trong truyn ngn Nguyn Du ch yếu là nhng ngưi lính tr v t quân ng. H, nhng ngưi lính có lí tưng cao đp, trung kiên, đy tinh thn trách nhim vi Đng, T quc, Nhân dân; giàu tình yêu thương, v tha, nhân ái, thy chung,... trong chiến đu ln trong cuc sng đi thưng. Thiếu tưng Đoàn Văn Mãi (Hương khói lòng ai) là mt ngưi lính chun mc, hin thân v đp ca ngưi lính c H. Thiếu tưng Mãi đưc mi ngưi ngi ca, yêu mến không ch đp v ngoài tráng kin, mà còn ta sáng mt v đp tâm hn sáng trong, đôn hu, bao dung, nng lòng trc n và biết trân trọng, gìn giữ di sản văn hóa cổ truyền, đời sống tâm linh. Sng trong mt căn bit th ca mt gia đình chí sĩ tn cư do Nhà nưc cp hơn hai mươi năm tri nhưng thiếu tưng Mãi vn trân trng, gìn gi cn thn nhng vt dng, đ đc đã cũ kĩ như c tràng k, cá án thư, t chè, sp g, câu đi, hương án t tiên,... Hành đng, vic làm này đã b v con, bn bè giu ct là th gàn d, c l thì thiếu tưng Mãi đã gii thích, tâm s đ mi ngưi hiu vic làm ca mình. Dn d như vic người bạn ngang cấp cho rng vic thiếu tưng Mãi treo câu đi ch nho ct là ch có ích gì vì nó quá “cổ lỗ sĩ” nên đáng vt b nhưng thiếu tưng vn vui v và gii thích đ bn mình hiu v ý nghĩa v giá tr trưng tn ca các câu đi đó: “Những câu đối ấy đều viết về tổ tiên phúc đức, con hiền cháu thảo cả. Cái giáo huấn ấy thì đến muôn đời sau vẫn chẳng bao giờ cũ”. Hay vic v con, ngưi thân không thích, thm chí lên án thiếu tưng Mãi th cúng nh ca mt bà già đưc cho là m hoc bà c t ca gia đình tn cư, vic nhng ngày rm, mùng mt thp và cm lên bát nhang ba nén hương cùng vi mt đĩa hoa thơm,... thì thiếu tưng Mãi đã đng viên, gii thích cho v con hiu ý nghĩa sâu sc v vic làm tâm linh ca mình: “Để một vong hồn hương lạnh khói tàn là không nên. Vả lại, tôi tự coi bà cụ kia như một người cô, người mẹ của mình". Không nhng ngưi lính thuc thế h đi trưc mà còn nhng ngưi lính tr như nhân vt đi úy (Hồn biển quê hương) cũng là mu ngưi văn hóa chun mc. Anh là mt ngưi lính tr, năng đng, có lí tưng cao đp, tri thc sâu rng và luôn nhit huyết vi mong mun đem trí lc ca mình góp phn dng xây quê hương giàu đp. Anh trân trng, gìn gi nhng giá tr văn hóa thiêng liêng, v đp ca thiên nhiên nơi chn quê ca mình, như “những chiếc bánh bèo, miếng cùi dừa, bánh đa kê, nồi khoai sọ chấm mật, chiếc lược gẫy răng của chị gái, sợi xà – tích nối truyền nhiều đời của mẹ, mảnh yếm hoa hiên của bà, lưng trâu và vạt cỏ ven đê, cô Tấm với hoàng tử, tiếng hát chèo ở sân đình, con trâu lá đa và mùi cà cuống nướng”. Tình yêu ấy đã trở thành động lực để anh sng có lí tưng, quyết chí hi sinh bảo vệ hải đảo, bo v T quc. Chính lí tưng sng ca anh đi úy đã khiến Lý - n kĩ sư cơ khí thay đi suy nghĩ, quyết đnh ca mình là đưa con trn ra nưc ngoài vì cm thy nhc nhã do b mt gã s khanh la gt mình. Toàn (Gió sông thổi tạt cánh chim) - một thầy giáo dạy tiểu học cũng là mt mu ngưi lính chun mc, hin hu, kháng đt, yêu thương, giúp đ hc sinh như chính ngưi con ca mình. Theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, thy Toàn đã tm gác li giáo án đ lên đưng nhp ng. Trong quân ngũ, thy Toàn là một chiến sĩ pháo binh, chuyên phụ trách các máy quan trắc và tính toán các thông số phát xạ, các tọa độ của pháo binh địch để về huấn luyện cho các chiến sĩ khác. Ch tham gia quân ng sáu năm nhưng vi ý chí, ngh lc hc tp, rèn luyn thao trưng xut sc, cống hiến hết mình cho quân đội, thy Toàn đã đưc cp trên phê chun trao cp hàm đại úy. Sau khi ra quân thy Toàn tr v quê hương, tình nguyn nộp đơn xin dạy học tại trường cũ và đưc Phòng giáo dc huyn đng ý, giao đm trách nhim chc hiu trưng trưng tiu hc ti quê nhà. Vi nim đam mê, tn ty cng hiến cho ngành giáo dc quê nhà nên thy Toàn đã làm tt công vic cp trên giao phó, xây dng li trưng lp khang trang, chn chnh đi ng giáo viên, kiến ngh tăng lương cho giáo viên. Đ có thêm thu nhp cho giáo viên, tôn to thêm các lp hc thy Toàn lên kế hoch "làm kinh tế" như nhn đu thu đt đ làm lò gch, khơi rng, khoét sâu nhng rãnh ln bao quanh trưng hc đ th cá,... Nhng vic làm ca thy Toàn đã đưc toàn ngành ng h, ph huynh đng tình, vì thế thy đã tr nên ni tiếng, đưc báo đài, nhà phim viết bài tôn vinh. Thế nhưng thành qu đó thy Toàn không nhn v riêng mình mà vn s chia cùng vi hai cô hiu phó và tp th hi đng sư phm ca trưng. Thy Toàn đúng là kiu mu ca thi đi mi: trí tu, sáng to, nhit huyết và khiêm nhưng, gin d.

Mu nhân vt ngưi lính trong truyn ngn Nguyn Du không ch có lí tưng kiên trung, hi sinh cho quê hương, đt nưc mà còn trong đi sng riêng tư h rt gin d, lương thin, bao dung, v tha,... Nhân vật anh đại úy (Hồn biển quê hương) còn rt tr, chưa lp gia đình nhưng anh sn sàng m rng vòng tay, làm theo "trái tim mách bo" đã đón nhn m con Lý v chung mt nhà. Thầy giáo Toàn (Gió sông thổi tạt cánh chim) là mt ngưi rt “giỏi giang, mạnh mẽ, lừng lẫy tiếng tăm”, “chỉ khua tay trái cũng vớ được hàng tá con gái lành lặn, tốt đẹp”. Thế nhưng thy Toàn vn không đón nhn nhng tình yêu y mà vn c đm đui, yêu thương Thảo - cô người yêu cũ đã bị tàn phế, liệt cả hai chân. Thy Toàn yêu Tho bng c trái tim nng hu, không h oán hn hay trách móc Tho về việc không giữ lời thề năm xưa, mà đi lấy Đãng - chủ tiệm vàng trên phố. Trái li thy Toàn quyết tâm hơn đ đến vi Tho, đưa v cùng chung mt nhà khi Tho b lit hai chân, bị tên Đãng bỏ rơi. Đến vi Tho, thy Toàn đã b gia đình ngăn cm nhưng thy Toàn vn không t b, quyết đến vi Tho bng đưc: “Thảo! Nghe anh nói đây! Em hãy bố trí một vạn quả mìn và một trăm khẩu liên thanh để ngăn cản anh, anh vẫn sẽ băng đến cùng em, em rõ chưa? Chỉ có một điều duy nhất là chúng ta sẽ phải nên vợ nên chồng, thế thôi!”. Nguyn Đc Tích - tên thưng gi So (Đôi hoa tai lóng lánh) cũng là mt mu ngưi lính kiên cưng, ngh lc trong cuc sng đi thưng. Nguyễn Đức Tích là một chiến sĩ đặc công, sau khi b thương nng ti chiến trưng Qung Tr anh đã đưc xut ng. Tr v quê hương vi tm thân tàn phế, ngôi nhà b bom Mĩ phá hy, san bng nhưng không làm anh gc ngã và bng ngh lc, ý chí anh đã dng li nhà ca, vưn tưc ca mình. Mi biến c trong cuc đi anh đu vưt qua, chiến thng, thế nhưng anh đã gc ngã trưc tình yêu khi biết ngưi yêu - Thanh Luân đi ly chng. Đ ri anh đã b x ra đi, phiêu bt khp nơi, kiếm kế sinh nhai bng ngh khc bút, mò cá. Du sng trong kh đau c tinh thn ln th xác nhưng anh vn rt vui và vui mng hơn khi anh biết ngưi yêu ca mình đang sng hnh phúc, biết con gái ca Thanh Luân có tên ging mình - Nguyn Th Đc Tích. Chiến sĩ Lê Đình Lượng (Duyên l) li là mu ngưi lính mang v đp ta sáng khía cnh sn sàng hi sinh bn thân đ gánh vác trách nhiệm vì đồng đội. Vốn là một chàng trai Hà Thành khôi ngô tun tú, đang hc khoa Ng văn năm th hai thì đưc triu tp nhp ng. Chng kiến, đi mt vi nhng đau thương khng khiếp ca cuc chiến tranh, nht là ni đau mt mát quá ln đi vi Lưng khi cả một gia đình lớn bị một trận bom B52 hy dit. Ni đau âm v chiến tranh vn còn đó, nó cưp sch mi th như "máu đàn ông, nước mắt đàn bà, đôi khi cả sinh mệnh". Nhưng Lưng vn không có suy nghĩ bi ly, trái li có nhng nghĩ suy v cuc chiến rt tích cc, đy cao c bi vi Lưng chiến tranh du có mt mát tht ln lao nhưng cũng đã đem li "niềm tự hào dân tộc, nó cho ta ý chí và nghị lực, nó cho ta sự tôi luyện và trưởng thành, nó cho ta sự đẹp đẽ cả thể xác lẫn linh hồn”. V đp y còn th hin nghĩa tình đng chí, tình kết nghĩa anh em, đó là Phm Khc Lưng - ngưi đồng đi, tình anh em như rut tht không may b tai nn và trưc lúc nhm mt Phm Khc Lương trăn tri, ưc nguyn Lê Đình Lưng thay mình làm con trai ca b m và làm chng ca Ngát thay mình. Chiến tranh kết thúc, anh tr v quê hương tìm đến gia đình Phm Khc Lưng cùng chung sng vi mái m gia đình, làm tròn bổn phận của một người con, ca một người chồng. Như vy mu nhân vt ngưi lính trong truyn ngn Nguyn Du là nhng con ngưi hình mu ca thi đi, sng và cng hiến hết mình vì quê hương, đt nưc, sn sàng hi sinh tt c vì đng đi, vì ngưi mình yêu thương.

3. Nhân vật - mẫu người nghệ sĩ

Nhân vật – mẫu người nghệ sĩ trong truyn ngn Nguyn Du cũng là mt mu ngưi văn hóa chun mc, chân chính. Nguyn Du xây dng nhân vt ngh sĩ rt đa dng và phong phú, đó là nhng con ngưi có năng khiếu ngh thut như nhà văn, nhà thơ, nhà ha sĩ,... và nhng ngưi không có tài năng ngh thut bm sinh nhưng li có tâm hn ngh sĩ, đam mê, trân trng ngh thut. Du mi nhân vt ngh sĩ có những đim khác nhau nhưng tu chung h là những ngh sĩ đích thc, đam mê ngh thut, sn sàng x thân vì ngh thut, luôn trăn tr v cuc đi và con ngưi. Nhân vật ông họa sĩ già (Muôn nẻo xe lăn) thi còn tr đã có mt ưc mơ tht gin d nhưng rt đẹp, có ý nghĩa. Ông ha sĩ già ch mơ có “một chiếc xe lăn do ngựa kéo, ở trong đó có cả một xưởng vẽ và một cô vợ yêu chồng" để cùng rong rui khắp chân trời góc bể. Ưc mơ đó vn không thành hin thc, vì cuc đi ca ông ha sĩ già quá ln đn. Du sóng gió cuc đi luôn p đến vi ông ha sĩ già nhưng ông vn đam mê ngh thut, ngày đêm vn mit mài v đ to nên nhng tác phm có giá tr cao. Nim đam mê đó, th hin trong vic v li khuôn mt ca mt bà có cái búi tóc theo kiu búi tó nhưng ông ha sĩ già đã v đi v li c hàng trăm ln, v ri li xé và xé ri li v cho đến khi nào hoàn m mi thôi. Chn quán cơm nơi có bà lão ngày nào cũng ra ngi, là vì ông ha sĩ già đã nhn ra bà lão vi v b ngoài rt trang nhã, hin hu nhưng n đng sau đó còn là mt ngưi ph n có s phn bi kch, đy giông bão. Lý gii v vic làm đó ca mình, ông ha sĩ già cho rng: “Nghề nghiệp của chúng tôi là cần có nhiều kí họa. Từ hàng ngàn kí họa, chúng tôi sẽ chưng cất lấy một hai bức họa nào đó rồi đặt nó trước mắt người đời”. Ông già ha sĩ chính là hiện thân ca những con người “sinh ra để dấn thân cho cuộc sống, cho nghệ thuật, cho cái đẹp, cho yêu đương, cho khổ đau, không hề run sợ trước mọi điều ác, cũng không hề mỏi tay trước mọi điều thiện”. Nhân vật "tôi" - nhà văn (Phong lan đen) cũng là mt mu ngưi ngh sĩ chân chính, luôn vì cuộc đời và vì con người. Nhân vt nhà văn xut hin ngôi th nht, không nhng là ngưi tài năng trong sáng to ngh thut, mà còn là mt ngưi biết dn thân, s chia vui bun trong cuc sng thưng ngày. Nhà văn "tôi" trăn tr, day dt v cô gái có tên là Nhược Lan - mt cô gái mưi tám nhưng có hai b mt. Mt mt, cô là mt khuê n, cao quý, hin hu, nhút nhát, có "kiến thức sâu rộng, sách vở nào cũng thông, sự kiện nào cũng hiểu", nhưng mt khác cô là mt n chúa qu quyt, chuyên điu khin, vch kế hoch cho bn côn đồ bụi đời quanh Hồ Gươm. Chính vì Nhưc Lan sng hai mt như vy, nên nhà văn "tôi" đã khuyên Thanh Tâm - người yêu Nhược Lan cần phải cm hóa cô y. Vì ch có Thanh Tâm dùng sc mnh ca ngưi mình yêu mi đưa cô y tr thành ngưi tt, mt công dân tt. Cái Lã (Ngày mai nở rộ một nhành mai) cũng là ngưi ngh sĩ kiu mu. Cái Lã vn một đứa trẻ mồ côi, bán bánh do ở hồ Gươm. Mi ngày như mi ngày Cái Lã rao bán bánh nơi đây, ban đu ging rao bán bánh ca Cái Lã hơi cng, vô hn nhưng dn v sau ging rao trở nên êm ấm, vang vọng, luyến láy du dương hơn. Ngay chính bản thân Cái Lã vn không hhay biết mình được trời phú cho một giọng hát đt bit. Và đến mt ngày Cái Lã gp mt ngưi khách - nhc sĩ mua bánh ca mình phát hin ra ging hát qua tiếng rao bánh. Ông nhc sĩ y rt kinh ngc, xúc đng khi tiếng rao bánh vang lên. Ông nhc sĩ y phân vân ti sao Cái Lã - mt thng bé lang thang, bán bánh do li có "năng khiếu thẩm âm và phát âm chuẩn xác" đến như vy. Khi hi ra mi biết Cái Lã có cuc sng cơ cc, vất vưởng đầu đường xó chnhư thế nhưng li đưc một chú Lê mù chuyên nghề bán sáo trúc ở gốc đa đền Bà Kiệu, c T cưu mang, thương yêu, đùm bọc, dạy dỗ thi sáo, ca hát cho Cái Lã. Trân trng tài năng ngh thut ca Cái Lã, ông nhc sĩ y đã dành tình cm đc bit đ tranh th thi gian dy thêm cách thm âm, phát âm cho Cái Lã hu mong trong mt tương lai gn cô bé Cái Lã "sẽ tặng cho cuộc đời này một kho báu" ngh thut. Bng trái tim đôn hu, yêu ngh thut cháy bng, nhng ngưi như ông nhạc sĩ, cái Lã, chú Lê mù, bà cụ Từ hát ả đào - mi ngưi mi hoàn cnh nhưng lại gắn kết với nhau bằng cái duyên tri kỷ ca tình yêu ngh thut, yêu cái đp và nâng niu, ươm mm đ đơm hoa kết trái hiến dâng cho đi. Hai v chng ngưi lái xe (Mỗi cuộc đời một thoáng chốc) li là mt mu ngưi ngh sĩ khác. Hai v chng vn không biết v gì cả nhưng li yêu thích hi ha, có "óc thẩm mĩ tinh tế về hội họa", trân trng và yêu quý ngh thut. Chính tình yêu ấy, đã cm hóa đưc ông tù già - một họa sĩ chuyên vẽ tranh sơn dầu đang muốn trốn ra nước ngoài sinh sống để hu mong quên đi "cú sốc thần kinh dữ dội" trong quá khứ. Nhng vic làm ca v chng ngưi lái xe đã sưi m trái tim cô đơn, lnh giá, bnh tt ca ông tù già - Nguyễn Tầm Tư đã tiếp thêm ngh lc, nim tin đ ông hăng say, miệt mài v. Và ri ch trong mt thi gian ngn ông tù già đã ln lưt cho ra đi "những bức vẽ lấp lánh, sắc cạnh, chan chứa tình nghĩa con người". V chng ngưi lái xe không phi là mt ha sĩ đích thc nhưng li là nhng ngưi đam mê, trân trng ngh thut và nhân ái, bao dung, đng. Qua vic xây dng mu nhân vt ngh sĩ, nhà văn Nguyn Du mun gi gm thông đip đến vi cuc đi và con ngưi: Hãy đt nim tin vào sc mnh ca tình yêu, ca bn tính tt đp con ngưi. Có như vy mi phát hin ra đưc cái tài, cái đp trong ngh thut.

Thế giới nhân vật – mẫu người văn hóa trong truyện ngắn của Nguyễn Dậu đa dạng và phong phú, thuộc nhiều thế hệ khác nhau, nhiều ngành nghề khác nhau, sống ở nhiều vùng miền, có cảnh ngộ, số phận khác nhau. Nhưng nếu dựa trên hệ quy chiếu chuẩn mực giá trị văn hóa truyền thống dân tộc – nhìn từ mẫu người văn hóa, thì chỉ có ba kiểu nhân vật – mẫu người văn hóa hiện diện trong truyện ngắn của Nguyễn Dậu, đó là: mẫu người trí thức, mẫu người nghệ sĩ và mẫu người người lính xuất ngũ. Mỗi kiểu nhâ vật - mẫu người văn hóa này có những đặc trưng riêng nhưng lại có điểm chung là: trọng nghĩa, trọng tình, nhâu hậu, vị tha; có tinh thần trách nhiệm với xã hội, với gia đình, với quê hương đất nước và với chính mình. Xây dựng những kiểu nhân vật – con người văn hóa này, nhà văn Nguyễn Dậu đã góp phần không nhỏ trong việc gìn giữ, tôn vinh những hệ giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc giàu tính nhân văn, nhân bản sâu sắc hơn.

Tài liệu tham khảo chính

1. Con thú bị ruồng bỏ (1990), Nxb. Hội nhà văn, Hà Nội.

2. Rùa Hồ Gươm (1991), Nxb. Hà Nội, Hà Nội.

3. Nhọc nhằn sông Luộc (1995), Nxb. Thanh niên, Hà Nội.

4. Đôi hoa tai lóng lanh (1996), Nxb. Văn học, Hà Nội.

5. Bảng lảng hoàng hôn (1997), Nxb. Văn học, Hà Nội.

6. Gió núi mây ngàn (2000), Nxb. Hà Nội, Hà Nội.

 

TS. Bùi Như Hải

Link nội dung: https://vanhoavaphattrien.vn/nhan-vat-trong-truyen-ngan-nguyen-dau-nhin-tu-mau-nguoi-van-hoa-a16018.html