Đào tạo trước bước ngoặt lớn
Tháng 12 năm 2025, Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) chính thức công bố Báo cáo Đào tạo Thương mại điện tử 2025 với chủ đề “Nguồn nhân lực cho thương mại điện tử bền vững”. Báo cáo được xây dựng trên cơ sở khảo sát toàn diện gần 250 cơ sở giáo dục đại học trong cả nước, thực hiện từ tháng 8 đến tháng 10 năm 2025, trong bối cảnh thương mại điện tử Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt phát triển quan trọng.
Nếu Báo cáo năm 2022 đặt nền móng dữ liệu đầu tiên cho lĩnh vực đào tạo thương mại điện tử, Báo cáo năm 2023 nhấn mạnh yếu tố hợp tác và kết nối, thì Báo cáo năm 2025 mở rộng tầm nhìn sang vấn đề cốt lõi hơn: làm thế nào để đào tạo được nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển thương mại điện tử theo hướng xanh, bền vững và có trách nhiệm xã hội.
Thực tế cho thấy, sau một giai đoạn tăng trưởng nhanh, thương mại điện tử nước ta đã bộc lộ nhiều yếu tố thiếu bền vững, từ áp lực môi trường do rác thải bao bì, vật liệu nhựa khó phân hủy, đến sự chênh lệch lớn giữa hai trung tâm Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và các địa phương khác. Đặc biệt, nguồn nhân lực thương mại điện tử chưa theo kịp cả về số lượng lẫn chất lượng, tạo ra “độ trễ” trong việc triển khai các mô hình kinh doanh mới.
Khoảng trống xanh trong giảng đường
Theo kết quả khảo sát, đến năm 2025, cả nước có 47 trường đào tạo ngành thương mại điện tử, 16 trường đào tạo chuyên ngành và 113 trường giảng dạy học phần thương mại điện tử. So với năm 2022, số lượng ngành và học phần đã tăng đáng kể, cho thấy sức lan tỏa mạnh mẽ của lĩnh vực này trong hệ thống giáo dục đại học. Đáng chú ý, nhiều trường đại học tại các địa phương đã tham gia đào tạo ngành thương mại điện tử, góp phần mở rộng cơ hội tiếp cận cho sinh viên ngoài các đô thị lớn.
Sức hút của ngành cũng thể hiện rõ qua công tác tuyển sinh. Số lượng sinh viên nhập học mới ngành thương mại điện tử tăng từ 3.479 sinh viên năm học 2023–2024 lên gần 5.000 sinh viên năm học 2025–2026. Chất lượng đầu vào được cải thiện khi gần 80% các trường ghi nhận điểm chuẩn trúng tuyển có xu hướng tăng. Điều này phản ánh niềm tin của xã hội vào triển vọng nghề nghiệp của ngành trong nền kinh tế số.
Tuy nhiên, báo cáo cũng chỉ ra một thực tế đáng suy ngẫm: sự mở rộng về quy mô chưa song hành với chiều sâu nội dung đào tạo phục vụ phát triển bền vững. Trong khi hơn 70% chương trình đã giảng dạy học phần pháp luật thương mại điện tử, thì chỉ 38% trường có học phần về thương mại điện tử xuyên biên giới và chỉ 26% trường đưa nội dung bảo vệ môi trường vào chương trình đào tạo. Ở nhiều trường, các học phần này vẫn chỉ dừng ở mức tự chọn.
Điều đó tạo ra khoảng cách rõ rệt giữa định hướng chính sách và thực tiễn đào tạo. Luật Thương mại điện tử được Quốc hội thông qua vào tháng 12/2025 và Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2026–2030 đều nhấn mạnh mục tiêu phát triển xanh, tuần hoàn, giảm tác động tiêu cực tới môi trường và thúc đẩy xuất khẩu trực tuyến. Khi giảng đường chưa theo kịp định hướng này, việc hình thành lực lượng lao động có tư duy phát triển bền vững sẽ gặp nhiều khó khăn.
Bên cạnh nội dung đào tạo, báo cáo cũng phản ánh những hạn chế trong tiếp cận thông tin chương trình. Dù mức độ công khai đã được cải thiện nhờ quy định “Ba công khai” của Bộ Giáo dục và Đào tạo, song sự thiếu thống nhất về định dạng, cấu trúc và mức độ cập nhật chương trình giữa các trường vẫn gây khó khăn cho việc so sánh, chuẩn hóa và nghiên cứu chuyên sâu.
Phải học từ thực tiễn
Khảo sát hơn 3.000 sinh viên cho thấy tâm lý nhìn chung khá lạc quan. Có tới 80,5% sinh viên tin rằng trong ba năm tới, thương mại điện tử sẽ tiếp tục mang lại nhiều cơ hội việc làm. Tuy nhiên, sinh viên cũng bày tỏ mong muốn chương trình học cần tăng cường thực hành và cập nhật các xu hướng mới như trí tuệ nhân tạo, bán hàng trên nền tảng mạng xã hội, kỹ năng vận hành thực tế trên sàn thương mại điện tử.
Những kỳ vọng này phản ánh yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động, nơi kiến thức lý thuyết cần được gắn chặt với kỹ năng thực tiễn. Khi thương mại điện tử thay đổi nhanh chóng theo công nghệ và hành vi tiêu dùng, chương trình đào tạo nếu không kịp thời cập nhật sẽ khó giúp sinh viên “bắt nhịp” ngay sau khi tốt nghiệp.
Về phía giảng viên, báo cáo ghi nhận sự tham gia tích cực vào các hội thảo khoa học trong nước, song công bố quốc tế vẫn còn hạn chế. Nhiều giảng viên đề xuất cần có thêm các chương trình tập huấn, đào tạo lại với sự tham gia của doanh nghiệp công nghệ và các tổ chức nghề nghiệp, nhằm nâng cao năng lực giảng dạy và nghiên cứu trong các lĩnh vực mới như logistics điện tử, fintech, giải quyết tranh chấp trực tuyến và thương mại điện tử xanh.
Từ kết quả khảo sát, VECOM đã đưa ra nhiều kiến nghị đối với Hiệp hội, cơ quan quản lý nhà nước về thương mại điện tử và giáo dục – đào tạo. Trọng tâm là tăng cường kết nối giữa nhà trường và doanh nghiệp; xây dựng khung năng lực nghề nghiệp thương mại điện tử quốc gia; chuẩn hóa chương trình, chuẩn đầu ra; đồng thời hỗ trợ đào tạo tại các địa phương còn nhiều khó khăn.
Luật Thương mại điện tử mới cũng dành những quy định cụ thể về phát triển nguồn nhân lực, nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong đầu tư, đổi mới giáo dục, khuyến khích các tổ chức xã hội – nghề nghiệp tham gia đào tạo và ưu tiên nguồn lực cho vùng sâu, vùng xa. Đây được xem là nền tảng pháp lý quan trọng để hiện thực hóa mục tiêu phát triển nguồn nhân lực thương mại điện tử bền vững.
Trong giai đoạn tới, thách thức không chỉ là mở thêm ngành hay tăng chỉ tiêu tuyển sinh, mà còn là tái cấu trúc nội dung đào tạo theo hướng hiện đại, xanh và gắn với thực tiễn. Khi giảng đường đại học thực sự bắt nhịp với yêu cầu của thời đại, thương mại điện tử Việt Nam mới có thể phát triển nhanh nhưng vẫn bền vững, đóng góp tích cực cho kinh tế số và sự phát triển hài hòa của xã hội.
