Từ di sản đến giảng đường
Được định vị không chỉ là một hoạt động biểu diễn nghệ thuật đơn thuần, “Xẩm đến trường” mang sứ mệnh lan tỏa những giá trị thẩm mỹ, nhân văn của Hát Xẩm - một thể loại văn hóa nghệ thuật diễn xướng độc đáo của dân tộc dành riêng cho cộng đồng các bạn trẻ đang học tập và nghiên cứu trong lĩnh vực Văn hóa và Di sản. Trong bối cảnh văn hóa đại chúng phát triển mạnh mẽ, chương trình là lời khẳng định về sức sống bền bỉ của nghệ thuật truyền thống, đồng thời thể hiện khát vọng của đội ngũ tổ chức trong việc kiến tạo một hệ sinh thái văn hóa bền vững ngay tại giảng đường.
Đối với sinh viên, chương trình được thiết kế như một không gian tiếp cận thực chất. Đây là lực lượng nòng cốt, là đội ngũ kế cận giữ chìa khóa chuyển hóa tài nguyên văn hóa thành các sản phẩm sáng tạo mới mẻ. Ban tổ chức mong muốn sinh viên không chỉ là khán giả thưởng thức mà còn là người tham gia đối thoại, trải nghiệm và kết nối trực tiếp với các chủ thể văn hóa. Thông qua việc giao lưu với các nghệ nhân và nghệ sĩ, sinh viên sẽ có cơ hội tích lũy thêm thông tin, sưu tầm tư liệu sống động và mở rộng vốn kiến thức chuyên ngành, từ đó nâng cao năng lực cảm thụ và hiểu biết về di sản của dân tộc.
Phát biểu tại sự kiện, PGS.TS Nguyễn Việt Khôi, Phó Hiệu trưởng Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật (ĐHQGHN), cho rằng trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển nhanh chóng, giáo dục nghệ thuật đang trở thành yếu tố quan trọng giúp con người giữ lại năng lực cốt lõi mà công nghệ không thể thay thế. Ông nhấn mạnh: “AI có thể tạo ra rất nhiều sản phẩm, nhưng cảm xúc nghệ thuật và âm nhạc là điều mà trí tuệ nhân tạo không thể làm được. Nghệ thuật chính là con đường giúp con người tìm lại chính mình”.
Theo ông Khôi, việc đưa nghệ thuật truyền thống như hát Xẩm vào môi trường đại học không chỉ nhằm bảo tồn di sản mà còn góp phần hình thành nguồn nhân lực sáng tạo có chiều sâu nhân văn.
Chương trình không chỉ thu hút các nhà quản lý, nghiên cứu văn hóa mà còn tạo dấu ấn mạnh mẽ với sự đồng hành của nghệ sĩ SOOBIN Hoàng Sơn. Bằng âm nhạc, anh đã tạo nên sự giao thoa hoàn hảo giữa truyền thống và hiện đại. Chia sẻ về sứ mệnh bảo tồn văn hóa, SOOBIN hy vọng có thể truyền lửa để các bạn sinh viên thêm yêu làn điệu dân tộc. Đối với anh, thành công lớn nhất của chặng đường này là việc hát xẩm đang dần tìm thấy chỗ đứng trong đời sống tinh thần của thế hệ trẻ.
Khi di sản không còn là "báu vật trong hòm"
Dưới góc độ kinh tế, “Xẩm đến trường” được nhìn nhận như một ví dụ cụ thể cho cách tiếp cận di sản như “vốn văn hóa” (cultural capital), khái niệm then chốt trong chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa tại nhiều nước châu Á như Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản.
Ông Khôi nhận định thêm, Việt Nam có bề dày 4.000 năm lịch sử nên rất giàu vốn văn hóa, nhưng vấn đề là chưa sử dụng hiệu quả. Trong bối cảnh số hiện nay, nội dung (content) chính là yếu tố quyết định sự cạnh tranh. Những chương trình như “Xẩm đến trường” không chỉ dừng lại ở biểu diễn hay giao lưu học thuật, mà còn là nguồn cung đầu vào cho chuỗi giá trị công nghiệp văn hóa, nơi di sản được làm mới bằng tư duy sáng tạo và công nghệ hiện đại. Một vấn đề quan trọng khác được đặt ra là làm thế nào để các hoạt động văn hóa trong trường học không chỉ mang tính phong trào mà phải kết nối với thị trường.
PGS.TS Nguyễn Việt Khôi nhận định, để một sản phẩm công nghiệp văn hóa phát triển bền vững, cần nhìn nhận đầy đủ từ hai phía cung và cầu. Khi thị hiếu đám đông thay đổi, nó sẽ tạo ra nhu cầu nuôi sống doanh nghiệp và nghệ sĩ. Sinh viên, với lợi thế về công nghệ và khả năng nắm bắt xu hướng, chính là lực lượng then chốt kết nối di sản với thị trường.
Sự kiện quy tụ nhiều khách mời uy tín là các chuyên gia, nhà quản lý như đại diện Phòng Quản lý di sản (Sở Văn hóa - Thể thao Hà Nội), Khoa Quản trị Du lịch (Trường ĐH Thủ đô Hà Nội), cùng các học giả như PGS.TS Đinh Hồng Hải, nhà nghiên cứu âm nhạc Bùi Trọng Hiền và TS. Nguyễn Thụy Anh. Sự hiện diện này cho thấy vai trò của mô hình hợp tác công - tư, doanh nghiệp thương mại hóa, nhà trường cung cấp nhân lực và tri thức, còn cơ quan quản lý định hướng chính sách.
Kết thúc chương trình, BTC kỳ vọng “Xẩm đến trường” sẽ là nỗ lực nhằm “mở khóa” những tài nguyên văn hóa đang bị chôn vùi trong giới trẻ. Sự kiện không chỉ dừng lại ở bề nổi mà hứa hẹn để lại dấu ấn sâu đậm, chứng minh sức sống mãnh liệt của hát Xẩm trong bối cảnh hội nhập, đồng thời đóng góp vào sự tăng trưởng dài hạn của nền kinh tế sáng tạo Việt Nam.
