Từ rất xa xưa, bên bờ sông Hồng tại thôn Tân An 2, thuộc xã Tân An, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, đã có một ngôi Đền gọi là Đền Cô Tân An (còn gọi là Đền Cô Bé Thượng Ngàn), là nơi thờ tự một nữ chúa có tên húy là Hoàng Bà Xa, tương truyền đã cùng cha là đức quan ngài Hoàng Bảy, có công chinh phạt giặc ác, giữ yên bờ cõi, được cư dân vùng Bảo Hà và Khau Ban (địa danh Văn Bàn cổ xưa) suy tôn là vị Thánh Mẫu.
Nằm đối diện với Đền Bảo Hà, qua sông Hồng bằng cây cầu bê tông vững chãi, phía bên hữu là Đền Cô Tân An, nơi đây thờ bà Nguyễn Hoàng Bà Xa, người có công cùng cha là “Thần vệ quốc Hoàng Bảy” đánh giặc, bảo vệ biên cương Tổ quốc. Bà Nguyễn Hoàng Bà Xa luôn được coi là cánh tay đắc lực sát cánh cùng cha chiêu dụ các thổ ty, tộc trưởng, luyện tập binh sỹ, rèn giũa khí giới, dự trữ lương thảo, chữa bệnh cho dân lành… và sau khi vắng bóng quân giặc thì Bà lại có công lớn trong việc khẩn điền khai mỏ, xây dựng quê hương. Với lòng yêu nước, thương dân ấy, khi bà mất đi “Hương thơm còn lẫy lừng ánh hào quang sáng tỏ muôn nơi”, để tưởng nhớ công lao của Bà, nhân dân trong vùng lập đền thờ tạc dạ ghi ơn.
Theo truyền thống cứ ngày 17 tháng Giêng hằng năm là ngày giỗ Bà. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử và biến động của thiên nhiên, hiện nay ngôi đền đã được xây dựng khang trang tại vị trí đúng nền đất linh thiêng xưa. Một nghi thức không thể thiếu được, đã trở thành nghi thức truyền thống bao đời nay để lại đó là nghi thức kiệu rước Cô sang đón ông Hoàng Bảy (từ Đền Bảo Hà sang Đền Cô) và sau khi hành lễ xong nhân dân lại kiệu rước Cô đưa Ông trở về Đền Bảo Hà. Trải qua biết bao thế kỷ tồn tại với nhiều thăng trầm nhưng Đền Cô Tân An vẫn luôn là điểm tín ngưỡng mang đặc trưng của hệ thống các điểm tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh miền Núi phía Bắc có đường biên giới tiếp giáp với nước bạn Trung Quốc. Sự xuất hiện của các di tích là các đền thờ Mẫu đã trở thành cột mốc văn hóa tâm linh điển hình, khẳng định chủ quyền của quốc gia.
Sau 3 năm ảnh hưởng của dịch Coivid-19, được sự chỉ đạo của thành ủy và UBND thành phố Lào Cai, Lễ hội đền cô Tân An đã được tổ chức với quy mô hoành tráng, trang nghiêm và mang đậm bản sắc văn hóa của địa phương. Trong khuôn khổ của Lễ hội còn có các hoạt động như: khao quân, lễ giỗ cô, lễ cầu an thả đèn hoa đăng, chương trình nghệ thuật chào mừng lễ hội…
