Năm 2025 đánh dấu một năm nhiều chuyển động, thách thức nhưng cũng ghi nhận những nỗ lực đáng trân trọng của Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn Di sản Văn hóa Quốc gia - đơn vị trực thuộc Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển trong hành trình khẳng định vị thế, vai trò và hướng đi của mình.
Năm 2025, Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn Di sản Văn hóa Quốc gia tiếp tục nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của cấp trên. Đây là yếu tố thuận lợi quan trọng, tạo điều kiện để Trung tâm từng bước đưa các hoạt động chuyên môn đi vào nền nếp, ổn định hơn so với các giai đoạn trước. Dưới sự định hướng chung, nhiều công trình nghiên cứu đã được triển khai, biên soạn và xuất bản; các chương trình hoạt động từng bước được chuẩn hóa; sự phối hợp giữa các bộ phận ngày càng chặt chẽ, chuyên nghiệp.
Bên cạnh đó, Trung tâm nhận được sự quan tâm, hợp tác tích cực của các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu, các nhà hoạt động văn hóa, đặc biệt là những người gắn bó sâu sắc với lĩnh vực văn hóa, tín ngưỡng truyền thống của người Việt. Mạng lưới đối tác ngày càng mở rộng đã góp phần nâng cao chất lượng chuyên môn, tính liên ngành và giá trị thực tiễn của các hoạt động nghiên cứu, bảo tồn di sản.
Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, Trung tâm cũng phải đối mặt với không ít khó khăn, hạn chế trong việc triển khai các hoạt động có chiều sâu, quy mô lớn. Khó khăn lớn nhất vẫn là vấn đề kinh phí, ảnh hưởng trực tiếp đến việc tổ chức nghiên cứu, hội thảo, điền dã, khảo sát và xuất bản các công trình khoa học.
Đặc biệt, năm 2025 chứng kiến những thay đổi lớn về mô hình chính quyền, việc sáp nhập các đơn vị hành chính, các tỉnh, các bộ, ban, ngành khiến nhiều hoạt động nghiên cứu, hợp tác phải tạm dừng hoặc điều chỉnh, trong khi bộ máy mới đang trong quá trình hoàn thiện và vận hành.
Mặc dù còn nhiều khó khăn, song với sự quan tâm của cấp trên và nỗ lực của Ban lãnh đạo Trung tâm cùng toàn thể cán bộ, cộng tác viên, năm 2025 Trung tâm đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận trên nhiều lĩnh vực.
Trong năm qua, Trung tâm tiếp tục kiện toàn bộ máy lãnh đạo, từng bước hoàn thiện cơ cấu tổ chức nhằm đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn mới. Đặc biệt, Trung tâm đã kiện toàn Câu lạc bộ Bảo tồn các giá trị di sản của thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, với cơ cấu gồm 1 Chủ nhiệm và 2 Phó Chủ nhiệm. Việc kiện toàn này tạo tiền đề quan trọng để Câu lạc bộ hoạt động ổn định, có định hướng rõ ràng và phát huy tốt hơn vai trò kết nối cộng đồng thực hành tín ngưỡng.
Hội đồng Khoa học của Trung tâm tiếp tục phát huy vai trò tư vấn, phản biện chuyên môn. Các thành viên Hội đồng đã tham gia tích cực vào nhiều nhiệm vụ quan trọng như cho ý kiến đối với các bản thảo lịch sử Đảng bộ xã Hữu Khuông (cũ), các huyện Thanh Chương, Đô Lương, Yên Thành, Quỳnh Lưu (cũ)… Qua đó góp phần nâng cao chất lượng khoa học, tính chính xác và giá trị tư liệu của các công trình lịch sử địa phương.
Năm 2025, Trung tâm đã tham gia và đóng góp ý kiến chuyên môn trong nhiều sự kiện khoa học - văn hóa có ý nghĩa, tiêu biểu như chương trình kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025), kỷ niệm 260 năm Ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765 - 2025). Đồng thời, Trung tâm cũng tham gia đóng góp ý kiến cho các hồ sơ xếp hạng di tích cấp tỉnh và cấp quốc gia, góp phần vào công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Một trong những điểm nhấn quan trọng trong năm 2025 là việc Trung tâm tổ chức nhiều cuộc điền dã, khảo sát thực địa nhằm nghiên cứu các di tích, địa danh lịch sử - văn hóa. Tiêu biểu có thể kể đến khảo sát đền ở núi Đụn (Xuân Dương); tìm hiểu di tích Lăng Hầu và thành Bình Ngô tại Thanh Lâm; khảo sát địa danh cổ Cồn Thành tại Kim Liên; thu thập tư liệu về cuộc khởi nghĩa Trần Tấn và Đặng Như Mai…
Các hoạt động này không chỉ góp phần bổ sung nguồn tư liệu gốc quý giá, mà còn tạo cơ sở khoa học cho việc biên soạn lịch sử địa phương, lập hồ sơ di tích và xây dựng các công trình nghiên cứu chuyên sâu.
Trong năm 2025, Trung tâm đã tổ chức nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn, chỉnh lý và bổ sung nhiều công trình lịch sử Đảng bộ, tiêu biểu như: Lịch sử Đảng bộ Thanh Chương (1930 – 2025); Lịch sử Đảng bộ Quỳnh Lưu (2000 - 2025); Lịch sử Đảng bộ Đô Lương (1963 - 2025); Lịch sử Đảng bộ Yên Thành (1930 - 2025).
Bên cạnh đó, Trung tâm hoàn thành các công trình nghiên cứu chuyên đề như Lịch sử ngành Thanh tra tỉnh Nghệ An (1957 - 2025); Lịch sử ngành công tác tổ chức tỉnh Nghệ An (1930 - 2025); Dấu ấn Thành phố Vinh trong thời kỳ đổi mới; Họ Tô Nghệ Tĩnh… Đây là những công trình có giá trị khoa học và thực tiễn, góp phần làm phong phú kho tư liệu lịch sử - văn hóa của địa phương và ngành.
Trung tâm đã tổ chức các cuộc họp, hội thảo khoa học, cho ý kiến đối với các bản thảo lịch sử Đảng bộ các địa phương như Hữu Khuông, Tân An, Đồng Văn… Đồng thời, Trung tâm tiến hành rà soát, đánh giá và kiện toàn hoạt động của Câu lạc bộ Bảo tồn các giá trị di sản thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ.
Trong năm, Câu lạc bộ đã tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề, kết nạp thêm hội viên mới; thông qua đó, các hội viên được bồi dưỡng kiến thức về Luật Tín ngưỡng, Tôn giáo; Luật Di sản văn hóa và các quy định liên quan. Đặc biệt, Câu lạc bộ đã tổ chức các cuộc Liên hoan thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tại nhiều di tích tiêu biểu trên cả nước như đền Kỳ Cùng (Lạng Sơn), đền Củi (Hà Tĩnh), đền Bảo Hà (Lào Cai), đền Trần Hưng Đạo (TP. Hải Phòng), đền Phủ Suối (Thanh Hóa)... góp phần lan tỏa giá trị di sản và nâng cao nhận thức cộng đồng.
Văn phòng và Ban Truyền thông của Trung tâm đã thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Văn phòng đảm bảo công tác hành chính, đón tiếp, chuẩn bị chu đáo cho các ngày lễ, cuộc họp, hội nghị quan trọng; tham mưu kịp thời cho Ban Lãnh đạo Trung tâm trong công tác văn bản, đối ngoại. Ban Truyền thông chủ động ghi hình, chụp ảnh, sản xuất nội dung truyền thông sự kiện chương trình giao lưu thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, quảng bá hoạt động của Trung tâm trên các nền tảng mạng xã hội, đặc biệt là phát trực tiếp trên trang Facebook của Trung tâm, thu hút sự quan tâm của đông đảo công chúng.
Bên cạnh kết quả đạt được, hoạt động của Trung tâm trong năm 2025 vẫn còn những hạn chế. Hoạt động nghiên cứu còn đơn điệu, chủ yếu tập trung vào lịch sử địa phương, chưa hình thành được các chuỗi nghiên cứu liên ngành giữa nghiên cứu - bảo tồn - ứng dụng. Hoạt động của Câu lạc bộ chưa thật sự chuyên nghiệp; việc phát triển hội viên còn hạn chế; sinh hoạt chưa đều, nội dung chưa phong phú. Công tác văn phòng và truyền thông chưa phát huy hết tiềm năng sẵn có.
Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố: năng lực quản lý còn hạn chế; cơ chế tự chủ tài chính khiến nguồn lực bị bó hẹp; các nguồn thu chưa ổn định; tác động của quá trình sáp nhập, tái cấu trúc bộ máy hành chính; việc phân công nhiệm vụ đôi lúc chưa rõ ràng, dẫn đến chồng chéo trong tổ chức thực hiện.
Bước sang năm 2026, Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn Di sản Văn hóa Quốc gia xác định tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động là thế mạnh cốt lõi: nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Trọng tâm là tăng cường tính liên kết giữa các hoạt động chuyên môn; giữa Trung tâm và các đối tác. Trung tâm dự kiến tổ chức từ 4 đến 6 Chương trình Giao lưu thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tại nhiều địa phương; nghiên cứu và xuất bản từ 2 - 3 công trình sách về lịch sử, văn hóa tâm linh; đẩy mạnh truyền thông đa nền tảng; mở rộng hợp tác đối ngoại; phát triển hội viên Câu lạc bộ theo hướng bền vững; lựa chọn một số mô hình, sự kiện tiêu biểu để thí điểm và nhân rộng.
Giải pháp xuyên suốt là tăng cường đoàn kết nội bộ, nâng cao năng lực lãnh đạo, khoán gọn nhiệm vụ theo chương trình, từng bước tạo nguồn thu ổn định, kêu gọi xã hội hóa để đảm bảo điều kiện hoạt động lâu dài cho Trung tâm...
