Thủa thiếu thời, Phan Văn San là người thông minh mẫn tiệp. Hàng ngày chứng kiến cảnh lầm than cơ cực của người dân mất nước, trong sâu thẳm trái tim cậu Nho San đã nhen nhóm tư tưởng yêu nước, thương nòi.
Với chủ trương cứu nước theo khuynh hướng bạo động, Phan Bội Châu đã thành lập Duy Tân hội, Việt Nam Quang Phục hội nhằm tập hợp các lực lượng đấu tranh bằng vũ trang cách mạng và nhờ viện trợ bên ngoài. Trong các phong trào ấy, nổi bật nhất là Phong trào Đông Du với tinh thần “đồng châu, đồng chủng, đồng văn” đã tạo nền tảng cho những thay đổi của nước ta đầu thế kỷ XX.
Phong trào nhận được sự ủng hộ của một số nhà chính trị Nhật Bản, nhưng hơn cả là sự giúp đỡ tận tình của bác sĩ Asaba. Từ 1905 - 1908 đã có hơn 200 du học sinh Việt Nam xuất dương sang Nhật Bản học tập, góp phần đào tạo đội ngũ trí thức sẵn sàng tiếp nhận con đường cách mạng vô sản, đồng thời là gạch nối quan trọng, mốc đánh dấu quan hệ hữu nghị Việt Nam - Nhật Bản trên lĩnh vực văn hóa - giáo dục. Cho đến ngày nay Phong trào Đông Du vẫn giữ nguyên giá trị trong sự nghiệp phát triển đất nước.
Giữa năm 1925, cụ Phan Bội Châu bị Thực dân Pháp bắt ở Thượng Hải, giải về nước, đem xử ở tòa Đề hình Hà Nội.
Trước phong trào đấu tranh của Nhân dân cả nước đòi thả Phan Bội Châu, cụ được đưa về an trí tại Huế.
Khi đã là Ông Già Bến Ngự, cụ Phan vẫn chan chứa biết bao nỗi niềm tâm sự hy vọng vào thế hệ trẻ, vào sự thành công của cách mạng.
Sáng ngày 29/10/1940, tức ngày 29/9 năm Canh Thìn, cụ Phan Bội Châu trút hơi thở cuối cùng tại căn nhà tranh ở dốc Bến Ngự.
Không chỉ là một chí sỹ yêu nước, cụ Phan Bội Châu còn là một nhà thơ, nhà văn hóa lớn. Cụ đã để lại cho đời khối lượng di sản thơ ca khổng lồ với hàng nghìn trước tác. Những di sản thơ ca này góp phần tô thắm thêm cho vườn hoa văn học Việt Nam hồi đầu thế kỷ XX.
Những áng thơ, văn của cụ Phan Bội Châu luôn sôi sục ý chí, khơi dậy lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc, tinh thần đấu tranh cách mạng bền bỉ trong mọi tầng lớp nhân dân. Cả cuộc đời cụ Phan Bội Châu đã cống hiến trọn vẹn cho phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc những năm đầu thế kỷ XX.
Chí sỹ ấy là tấm gương yêu nước sáng ngời, tấm lòng thủy chung, son sắt với đất nước, non sông. Đúng như lời khẳng định của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Chủ tịch Hồ Chí Minh: Cụ Phan Bội Châu là “bậc anh hùng, vị thiên sứ, đấng xả thân vì độc lập dân tộc, được 20 triệu con người trong vòng nô lệ tôn sùng”.
Năm nay, nhân kỷ niệm 157 năm ngày sinh của chí sỹ yêu nước Phan Bội Châu, ngành Văn hóa tỉnh Nghệ An, UBND huyện Nam Đàn, Ban Quản lý Di tích Nghệ An tổ chức lễ dâng hoa, dâng hương tưởng niệm, thành kính tri ân tại khu di tích trong không khí linh thiêng, trang trọng.
Khu di tích lưu niệm Phan Bội Châu tại Nam Đàn gồm hai địa điểm, cách nhau khoảng 1,5km: quê nội thuộc xóm 2, xã Xuân Hòa, huyện Nam Đàn và quê ngoại thuộc thị trấn Nam Đàn, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Đây là nơi gắn bó với cuộc đời Phan Bội Châu từ khi cất tiếng khóc chào đời, cho đến lúc ra đi hoạt động tìm đường cứu nước. Khu lưu niệm cũng là nơi giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc.
Hàng năm, tại di tích diễn ra hai kỳ lễ trọng, đó là lễ kỷ niệm ngày mất của Phan Bội Châu ngày 29 tháng Chín Âm lịch và lễ kỷ niệm này sinh của cụ Phan Bội Châu vào ngày 26/12 Dương lịch, thu hút đông đảo cán bộ, nhân dân địa phương, các cấp, các ngành tham dự.
Với giá trị đặc biệt tiêu biểu, Khu lưu niệm Phan Bội Châu tại Nam Đàn được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là Di tích Quốc gia đặc biệt tại Quyết định số 2499/QĐ-TTg ngày 22/12/2016.
