Tuy nhiên ngay trong vấn hầu khai mạc, giá hầu của một thanh đồng đã lập tức gây xôn xao dư luận. Đó là giá hầu của thanh đồng Trịnh Thuý Nga - Thủ nhang Quảng Cung Linh từ (Nam Định cũ, Ninh Bình ngày nay) loan giá phụng hành khai mạc.
Video sau đó được chia sẻ trong diễn đàn Tín ngưỡng thờ Mẫu đã gây nhiều tranh cãi và phản ứng gay gắt.
“Vốn dĩ các cụ xưa nay không diễn xướng bên ngoài không gian thiêng. Còn nếu có diễn xướng, tuy là sân khấu hóa thì vẫn phải dựng ban thờ, và không bao giờ quay lưng lại với ban thờ, với tượng Thánh để quay xuống khán giả”; “nếu hầu diễn xướng trên sân khấu thôi thì bày kim thân thánh tượng ra làm gì? Đã kính Thánh mà làm như vậy có được không?”, “đã bày ban thờ là tượng trưng cho Thánh thì không được quay lưng như vậy, rất thiếu tôn trọng sự tôn nghiêm đạo Mẫu”, “mong cộng đồng bảo vệ và phát huy di sản tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên cả nước lên tiếng mạnh mẽ để phê phán những sai trái này, không để sự lệch lạc này làm vẩn đục tín ngưỡng thiêng liêng”…
Trong nghi thức thờ Mẫu luôn có những quy định, nghi thức cơ bản, rõ ràng để các thanh đồng tuân thủ. Dù nghi lễ hầu đồng rất nhiều tiết lễ, cách thức, quy mô và thời điểm của từng nghi lễ ở mỗi nơi khác nhau và mang ý nghĩa khác nhau nhưng đều có một số nguyên tắc chung, trong đó có việc: Khi thực hiện, người thực hiện không quay lưng vào ban thờ, không đưa kiếm xiên lên hướng bàn thờ. Nam đúng chất Thánh nam, nữ có khí chất Thánh nữ, đẹp mà tôn nghiêm”.
Chính vì vậy, việc loan giá phụng hành của cô đồng Trịnh Thuý Nga khiến cộng đồng tín ngưỡng cho rằng, hành động này không chỉ thể hiện sự thiếu hiểu biết căn bản về nghi thức hầu Thánh mà còn vi phạm những nguyên tắc về lề lối trong nghi lễ hầu đồng, xúc phạm thánh thần.
Nghệ nhân Hoàng Xuân Mai cho rằng việc quay lưng vào ban công đồng là điều tối kỵ trong nghi thức hầu Thánh. Đây là quy tắc căn bản mà bất cứ thanh đồng nào trước khi bắc ghế hầu Thánh đều được học. Điều này cần phải được chấn chỉnh để trả lại sự tôn nghiêm cho đạo Mẫu.
Nghệ nhân Trần Văn Hải cho biết, ông có nghe lùm xùm về giá hầu này ngay từ khi đang diễn ra, vì được livestream và sau đó có theo dõi trong diễn đàn Tín ngưỡng thờ Mẫu, bị nhiều người lên án quy cách hầu quay lưng về công đồng và nhang án tiền bày quay xuống khán giả.
Theo nghệ nhân Trần Văn Hải, khi loan giá phụng hành, người hầu có thể không cần quay hẳn về công đồng nhưng phải đứng chếch hướng bàn thờ về bên trái hoặc bên phải, đồng thời tuyệt đối không quay lưng vào công đồng.
Đó là quy ước trong nghi lễ hầu đồng từ xưa và là quy tắc bất dịch.
Việc quay về phía khán giả chỉ được thực hiện trên sân khấu với diễn viên, trong không gian sân khấu hoá hình thức nghệ thuật tín ngưỡng. Còn ở đây là thực hành trong không gian thiêng là chùa và đã có nhang án tiền thì đó không còn là sân khấu hoá hay ước lệ nữa. Như thế là đang đi ngược lại với tín ngưỡng, đi ngược lại với thực hành di sản.
Đáng tiếc đây không phải là trường hợp hiếm gặp trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Năm 2024, một clip hầu thánh diễn ra tại Hưng Yên được lan truyền cho thấy một thanh đồng có hành động ngồi quay mông vào công đồng và nhân danh Mẫu phán truyền, đã gây nên sự bức xúc và phẫn nộ trong cộng đồng tín ngưỡng.
Đáng nói hơn, việc “tung khăn giá Mẫu và phán truyền” là điều cấm kỵ trong hầu đồng từ xưa đến nay. Đây không chỉ là sự phạm thượng mà còn thể hiện sự thiếu hiểu biết về nguyên tắc cơ bản của tín ngưỡng. Việc tự xưng là Mẫu kèm theo lời phán truyền là hành động xúc phạm sâu sắc đến Mẫu và các đấng siêu nhiên của tín ngưỡng. Không chỉ vậy, nhiều người cho rằng, đây là hành động làm sai lệch giá trị di sản, truyền bá mê tín dị đoan, vi phạm nghiêm trọng Luật Di sản văn hóa và Luật Tín ngưỡng tôn giáo.
Tín ngưỡng thờ Mẫu, nghi thức hầu Thánh không đơn thuần là biểu diễn mà còn thể hiện sự tôn thờ các bậc thánh thần biểu trưng cho sự bảo trợ và che chở. Những giá trị truyền thống như sự tôn kính, nghiêm cẩn trong nghi thức là những nguyên tắc bất di bất dịch.
Cộng đồng hoạt động tín ngưỡng cho rằng, khi những nguyên tắc này bị vi phạm, không chỉ là việc xúc phạm tới các nhân vật được phụng thờ, mà còn làm biến dạng những giá trị văn hóa cốt lõi đã được truyền đạt và gìn giữ hàng nghìn năm qua. Nếu sự biến tướng này không được ngăn chặn, tín ngưỡng thờ Mẫu sẽ dần mất đi ý nghĩa thiêng liêng vốn có, trở thành một hình thức giải trí thương mại, biến tướng và lệch lạc.
