Nghe những ca khúc ấy, dường như ai cũng có thể cảm nhận được không khí hào hùng, sục sôi khí thế cách mạng của toàn dân tộc 75 năm về trước. Đến nay không chỉ làm lay động trái tim những khán giả lớn tuổi từng tham gia các cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc, mà ngay cả lớp khán giả thế hệ 7X, 8X, 9X, 2K+ cũng phần nào hình dung được không khí đấu tranh cách mạng của toàn dân tộc.
Những ca khúc từ mùa thu cách mạng
Ngoài những ca khúc do quần chúng sáng tác ngay trong những ngày rung chuyển của Cách mạng Tháng Tám, có 8 ca khúc thường xuyên được vang lên trong không gian Hà Nội, trong không khí sôi sục của một thời đại mới. Đầu tiên phải kể đến ca khúc Cùng nhau đi Hồng binh- Đinh Nhu, như nhắc lại quá khứ hào hùng của phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh năm xưa: “Cùng nhau đi Hồng binh/ Đồng tâm ta đều bước/ Đừng cho quân thù thoát/ Ta quyết chí hy sinh...". Ca khúc này đã được nhạc sĩ Hoàng Vân tái hiện lại dưới hình thức hợp xướng mùa thu 1960 nhân dịp 15 năm Quốc khánh Việt Nam trong hợp xướng mang tên Hồi tưởng.
Với ca khúc Tiến quân ca, nhạc sĩ Văn Cao đã viết trong nhiều ngày tại căn gác số 45 Nguyễn Thượng Hiền vào năm 1944, tên và lời ca khúc là sự tiếp tục từ ca khúc “Thăng Long hành khúc ca” trước đó. Ngay từ khi ra đời, đã được coi là bài hát chính thức của Mặt trận Việt Minh. Sau Cách mạng Tháng Tám, ca khúc này được chọn làm quốc ca của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và khi đất nước thống nhất (1975), ca khúc tiếp tục được chọn làm Quốc ca của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Một ca khúc khác của Văn Cao Chiến sĩ Việt Nam được viết cùng thời gian với Tiến quân ca cũng được Đại hội Quốc dân xem xét để bầu chọn làm bài ca chính thức của Mặt trận Việt Minh: “Bao chiến sĩ anh hùng/ Lạnh lùng vung gươm ra sa trường/ Quân xung phong/ nước Nam đang chờ…”.
Diệt phát xít- Nguyễn Đình Thi, hòa chung vào những ca khúc chống phát xít của toàn thế giới. Tác phẩm cũng được Nguyễn Đình Thi viết ra cùng thời Tiến quân ca và Chiến sĩ Việt Nam. Diệt phát xít cũng được đưa ra là một trong 3 ca khúc để bầu chọn ca khúc chính thức của Mặt trận Việt Minh tại Đại hội Quốc dân, rồi trở thành nhạc hiệu hàng ngày của Đài Tiếng nói Việt Nam cho đến tận hôm nay.
Một ca khúc nữa cũng được hát vang trong những ngày đầu cách mạng, mang hơi thở mới từ chiến khu, Du kích ca - Đỗ Nhuận, viết đầu 1945 tại nhà tù Sơn La: “Anh em trong đoàn quân du kích/ cùng vác súng lên nào/ Đi lên/ Xung phong/ Xuyên qua rừng qua núi/ Qua mây mờ đêm tối/ Vượt suối băng ngàn…”. Trong số những ca khúc vang lên trong những ngày Tháng Tám lịch sử phải kể đến hai hành khúc của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, đó là Lên đàng được Lưu Hữu Phước viết ra trong những ngày “xếp bút nghiên” tại Hà Nội, lên đường trở về Nam: “Nào anh em ta cùng nhau xông pha lên đàng/ Kiếm nguồn tươi sáng…”. Và Tiếng gọi thanh niên: “Này thanh niên ơi/ Tiến lên đến ngày giải phóng/ Đồng lòng cùng nhau/ ta đi sá gì thân sống…”, ca khúc như lời thúc giục, sục sôi dành cho thế hệ thanh niên thời điểm bấy giờ và cho đến ngày nay trở thành ca khúc chính thức của Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam.
Đặc biệt ca khúc Mười chín tháng Tám- Xuân Oanh với những lời ca đầy phấn khích: “Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày/Thề đem xương máu quyết lòng chiến đấu cho tương lai/Mười chín tháng Tám, khi quốc dân căm hờn kêu thét/Tiến lên cùng hô: “Mau diệt tan hết quân thù chung”…, cho đến tận hôm nay vẫn giữ vẹn nguyên khí thế hừng hực, quyết tâm của toàn dân tộc Việt Nam đứng lên đấu tranh giành chính quyền từ các thế lực đế quốc, phát xít.
Cảm hứng cho một dòng ca khúc cách mạng Việt Nam
Ngay từ những ngày đầu của cách mạng tiếng hát đầy hào khí hừng hực đã vang lên khắp nơi. Dưới cờ cách mạng biết bao nhạc sĩ đầy tài năng của thời kỳ đó cũng đã lao vào cơn lốc của cách mạng và lên đường kháng chiến, sống một thời đẹp của những tâm hồn chiến sĩ đầy lý tưởng và của người nghệ sĩ mang tài năng phục vụ đất nước.
Những ca khúc như:, Cùng nhau đi hồng binh, Tam Bình, Cờ Việt Minh, Không khuất phục của các nhạc sĩ Ðinh Nhu, Trần Văn Úc, Vương Gia Khương… Lên đàng và Tiếng gọi thanh niên - Lưu Hữu Phước, Du kích ca - Đỗ Nhuận, Phất cờ Nam Tiến- Hoàng Văn Thái, Tiến quân ca, Chiền sĩ Việt Nam, Bắc Sơn - Văn Cao, Diệt phát xít - Nguyễn Đình Thi, Đoàn Vệ quốc quân - Phan Huỳnh Điểu, Mười chín tháng Tám - Xuân Oanh … giống như những giai điệu khởi đầu truyền năng lượng. Đặc biệt, chính ca lần đầu tiên cũng xuất hiện như: Chào mừng Đảng Cộng sản Việt Nam - Đỗ Minh, Ca ngợi Hồ Chủ tịch - Lưu Hữu Phước, Ba Đình nắng - Bùi Công Kỳ…
Những ca khúc của các nhạc sĩ đã dần trưởng thành trong cách mạng và quen thuộc với đồng bào, đồng chí như các nhạc sĩ ở phía Bắc: Nguyễn Xuân Khoát, Nguyễn Đức Toàn, Lê Yên, Nguyễn Đình Phúc, Xuân Oanh, Tô Hải, Văn Chung, v.v…, ở miền như Nguyễn Văn Thương, Trần Hoàn, Nguyễn Văn Tý…, ở miền Nam là các nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu, Ngô Huỳnh, Dương Minh Ninh, Vân Đông, Trần Kiết Tường…
Biết bao gian nan của buổi đầu đi theo cách mạng, một loạt ca khúc ra đời làm lay động bao con tim tăng thêm niềm phấn khởi mà đi tới cho đến ngày toàn thằng. Từ đây ra đời những ca khúc như nguồn năng lượng, nội lực sống mãi trong lòng nhân dân, như các bài hát thời kháng chiến chống thực dân Pháp Ngày về, Trường chinh ca, Lô Giang - Lương Ngọc Trác, Người Hà Nội - Nguyễn Ðình Thi, Chiến sĩ sông Lô - Nguyễn Ðình Phúc, Lá xanh, Lên ngàn - Hoàng Việt, Áo mùa đông, Du kích sông Thao, Chiến thắng Ðiện Biên - Ðỗ Nhuận, Làng tôi, Ca ngợi Hồ Chủ tịch, Sông Lô, Tiến về Hà Nội - Văn Cao, Tiếng chuông nhà thờ - Nguyễn Xuân Khoát, Quê em - Nguyễn Ðức Toàn, Hò kéo pháo - Hoàng Vân, Bộ đội về làng - Lê Yên, Tiểu đoàn 307 - Nguyễn Hữu Trí và Nguyễn Bính; Bình Trị Thiên khói lửa - Nguyễn Văn Thương, Đường lên Tây Bắc - Văn An, Sẽ về thủ đô - Huy Du v.v…
Ngoài ra, bức tranh về nông thôn, về thành thị ở miền Bắc trong những năm kháng chiến cũng hiện lên khá sinh động. Người nông dân vừa tăng gia sản xuất vừa tham gia đánh giặc, đã được khắc họa qua các ca khúc như: Hò dân cày - Văn Chung, Đánh giặc tăng gia - Văn Cận, Gánh thóc về tự do - Huy Du, Ngày mùa - Văn Cao, Mùa gặt - Văn An, Gặt nhanh tay - Hồ Bắc, Lúa mới - Nguyễn Đức Toàn, Nông dân vươn mình - Lưu Hữu Phước…
Sau năm 1954, trong hoà bình và xây dựng các nhạc sĩ ba miền hội tụ về Hà Nội góp phần dựng xây chủ nghĩa xã hội, nhưng vẫn không quên nửa nước đất nước còn bị chia cắt. Thời gian này rất nhiều ca khúc mang âm hưởng các làn điệu dân ca từ miền ngược đến miền xuôi.
Dấu ấn của các nhạc sĩ đi sưu tầm dân ca như "ùa" vào trong những giai điệu vui mà đậm đà dân tộc. Hàng loạt nhạc sĩ mới xuất hiện, trong đó có một thế hệ nhạc sĩ được học tập một cách chính quy và đầy đủ. Hàng loạt tác phẩm mới của nhạc sĩ nhiều lứa tuồi được nhanh chóng ra đời như Bài ca người thợ rừng - Phạm Tuyên; Ánh đèn sáng trên cầu Việt Trì - Hoàng Hà, Cô thợ hàn - Thịnh Trường.
Ðến giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, sáng tác âm nhạc cách mạng còn phát triển mạnh hơn nữa, với đội ngũ tác giả và số lượng tác phẩm nhiều hơn, khó có thể liệt kê ra hết, chất lượng về kỹ thuật âm nhạc cũng cao hơn... Câu hò trên bến Hiền Lương - Hoàng Hiệp và Đằng Giao, Tình trong lá thiếp - Phan Huỳnh Điểu, Bài ca hy vọng - Văn Ký, Tình ca - Hoàng Việt… Ở trong các căn cứ miền Nam dần dà cũng đã vang lên những giai điệu hào hùng kêu gọi như Giải phóng miền Nam - Huỳnh Minh Siêng - tức Lưu Hữu Phước, Trên đường Thiên Lý - Phan Thế, Xuân chiến khu - Xuân Hồng v.v…
Hay những ca khúc trên đường ra trận đã trở thành những “di sản” âm nhạc chống Mỹ như: Chiếc gậy Trường Sơn - Phạm Tuyên); Quảng Bình quê ta - Hoàng Vân; Hà Tây quê lụa - Nhật Lai; Bài ca Hà Nội - Vũ Thanh… Ngay giữa các thành thị miền Nam, bằng tài năng của mình các nhạc sĩ Tôn Thất Lập, Trần Long Ẩn, Trương Quốc Khánh…. và cả Trịnh Công Sơn với chùm tình khúc phản chiến gây một chấn động lớn và một phản xạ tích cực trong mọi tầng lớp nhân dân được xã hội ghi nhận.
Và mấy ai không xúc động nghẹn ngào mỗi khi thời điểm 30/4 hàng năm đến lại vang lên câu hát Như có Bác trong ngày vui đại thắng - Phạm Tuyên), Đất nước trọn niềm vui - Hoàng Hà, Bài ca thống nhất - Võ Văn Di, Hát mừng non nước hôm nay - Trần Chung, Việt Nam ơi ta bước tiếp - Huy Du…
78 năm, những cảm hứng từ các ca khúc mùa thu cách mạng năm 1945, vẫn tiếp nối truyền năng lượng tích cực, tạo nên dòng chảy không bao giờ cạn kiệt những ca khúc cách mạng, có tính đại chúng, rung động lòng người, âm hưởng và giai điệu có sức lan tỏa, tạo nguồn cảm hứng lớn đến các thế hệ, để như một niềm tự hào về cha ông, như một lời hứa trách nhiệm với đất nước trong công cuộc xây dựng Tổ quốc Việt Nam giàu mạnh và trường tồn./.
Trái tim người lính
