Lâu lắm rồi mới thấy bà xã đi chợ mua được mớ cá ngần.
Nhìn những con cá tròn như cọng giá đỗ toàn thân trắng muốt, chỉ có hai mắt cá là đen như hai hạt vừng.
Bất chợt tôi lại nhớ câu thơ ngày xưa U tôi thường đọc mỗi khi Thầy tôi đi te lưới được mớ cá ngần:
“Muốn ăn cơm trắng cá ngần
Con ơi chịu khó sớm trưa học hành”.
Ý muốn nói cơm trắng, cá ngần là món ăn sang trọng của những gia đình khá giả. Trẻ em thì phải học hành chăm chỉ, lớn lên mới là người thành đạt…có điều kiện để thưởng thức những món ăn ngon.
Là loài cá nước ngọt, cá ngần (có nơi gọi là cá ngân, cá thủy tinh, cá bún) sống theo từng đàn ở tầng nước mặt. Môi trường sống của cá ngần là sông, hồ nước sạch không bị ô nhiễm, có dòng chảy nguồn nước lưu thông thường xuyên…tạo môi trường sống cho các sinh vật phù du làm thức ăn cho cá ngần.
Quê tôi ở vùng triều của hai con sông Thái Bình và Kinh Thầy có nguồn nước thích hợp để cá ngần sinh sống. Nhớ ngày xưa vào độ tháng năm, tháng sáu khi có lũ tiểu mãn ở đầu nguồn đổ về, nước sông dâng cao lên cả bãi soi. Theo dòng chảy cuộn vào bờ bãi, từng đàn cá ngần bơi ngược dòng trên mặt nước để kiếm mồi và sinh sản. Lúc này muốn bắt cá ngần, người ta dùng te đùn sát mép nước ngược dòng chảy, có hôm chỉ cần đùn một đoạn vài trăm mét đã được mấy cân cá.
Có một cách bắt cá vừa khô ráo, nhàn hạ…lại mang tính giải trí, đó là tìm chỗ có xoáy nước sát bờ, dùng vợt mắt dày có cán dài để vớt cá. Cứ ngồi ở trên bờ, thi thoảng lại xúc vợt, vớt cá. Khi lũ mới về, ngồi vớt vài tiếng đồng hồ cũng được mấy bát cá.
Ngày xưa còn HTX vào mùa này người ta thường tháo nước sông ngoài vào sông nội đồng, để lấy phù xa tưới cho đồng ruộng thêm màu mỡ. Cá ngần theo nước vào sông nội đồng, mấy bác có vó bè kéo một đêm được hàng thúng cá. Sáng hôm sau đem ra chợ bán, đong bằng bát, không ai cân như bây giờ. Giá cũng rất rẻ, chỉ đắt hơn tôm tép một chút thôi.
Bây giờ cá ngần vào mùa này vẫn còn, nhưng rất ít không nhiều như ngày xưa. Do ao hồ, sông ngòi bị san lấp và ô nhiễm nguồn nước, môi trường sống của cá ngần ngày càng bị thu hẹp. Mặt khác cách đánh bắt bây giờ cũng khác, người ta dùng thuyền máy để đẩy te lưới trên sông, thậm chí còn có người dùng te lưới điện để đánh bắt tận diệt…làm vậy cá ngần sinh sản sao kịp với nhu cầu đánh bắt. Cá ngần càng ngày, càng ít và trở nên quý hiếm.
Cá ngần chế biến được rất nhiều món ngon, hợp khẩu vị của nhiều người, như: Chiên ròn, nấu canh chua, rán chả, nấu canh lá hẹ, kho nước mắm với lá gừng…món nào cũng ngon và bổ dưỡng. Có một điều đặc biệt, cá ngần tuy không có sương, nhưng khi nấu chín cá rất dai và mềm ngon lắm!
Cá ngần bây giờ là đặc sản, nhưng nếu môi trường không được cải thiện…thì không biết thế hệ con cháu chúng ta sau này có còn được thưởng thức món cá ngần nữa hay không?
HD-02/6/22-NH
Chuyện lang quê
