Theo số liệu từ Sở VH, TT&DL tỉnh Hà Tĩnh, hiện nay toàn tỉnh có 2 di tích lịch sử được xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt, 82 di tích lịch sử văn hóa xếp hạng cấp quốc gia và 506 di tích lịch sử văn hóa xếp hạng cấp tỉnh, hầu hết các di tích đều đã hàng trăm tuổi.
Không chỉ có bề rộng về số lượng, hệ thống di tích của Hà Tĩnh còn có chiều sâu về giá trị. Đi dọc chiều dài lịch sử, các di tích này "cất giữ" nhiều tầng lớp văn hóa có ý nghĩa to lớn. Một số di tích trọng điểm, địa danh nổi tiếng không chỉ với người dân địa phương mà còn nổi tiếng ở trong nước.
Tuy nhiên, trải qua thời gian, nhiều di tích bị xuống cấp nghiêm trọng, được chính quyền địa phương phối hợp với đơn vị quản lý huy động kinh phí trùng tu nhiều lần nhưng vẫn không ngăn được tình trạng hư hỏng.
Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia đình Hội Thống nằm trên địa bàn huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh đã xuống cấp nghiêm trọng. Ảnh: Phạm Đức
Mới đây, trước sự xuống cấp đáng báo động của di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia đình Hội Thống (thôn Phú Quý, xã Xuân Hội, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh), chính quyền xã đã phải làm tờ trình gửi cấp trên xin kinh phí để tôn tạo, sửa chữa. Tuy nhiên, do phải chờ cơ quan quản lý về thẩm định, xét duyệt nên ngôi đình hơn 350 tuổi mang kiến trúc độc đáo của thời Nguyễn này vẫn chưa được sửa chữa.
Tuy nhiên, do thời gian cộng với sự tác động của thời tiết và việc duy tu không được thường xuyên nên nhiều hạng mục của đền vốn hư hỏng từ trước, nay càng xuống cấp hơn.
Ngoài ra, tại di tích đình làng Trường Lưu ở thôn Tân Tiến (xã Kim Song Trường, huyện Can Lộc) cũng đang “kêu cứu” vì xuống cấp. Đình làng này được xây dựng cách đây hơn 300 năm trước, đến năm 2008 thì được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Người dân ở đây cho hay, hiện nay nhiều hệ thống của đình làng như: xà gồ, kèo và các cột bằng gỗ mít bị mục không còn khả năng chống đỡ khiến phần mái bị nghiêng ra phía sau. Vào những ngày trời mưa, đình bị dột khắp nơi do mái ngói bị vỡ, thủng nhiều chỗ. Người dân cũng đã tìm cách khắc phục nhưng chỉ là biện pháp tạm thời.
Theo quan niệm của người dân, Đình làng Trường Lưu là nơi người dân thường hay lui tới để sinh hoạt văn hóa tâm linh và là nơi đang lưu giữ tấm bia lưu danh nhiều con em trong làng đỗ đạt tiến sĩ dưới thời Hậu Lê và Triều Nguyễn. Từ khi đình làng bị xuống cấp, người dân cũng đã nhiều lần đề nghị sửa chữa nhưng do không có kinh phí nên xã chưa thể thực hiện được .
Thực tế cho thấy, nguồn lực là vấn đề khó khăn nhất trong công tác tu bổ, tôn tạo di tích lich sử, văn hóa trên địa bàn thành tỉnh Hà Tĩnh.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí Văn hóa và Phát triển, ông Nguyễn Tùng Lĩnh - Trưởng Phòng Quản lý di sản, Sở VH, TT&DL tỉnh Hà Tĩnh, cho biết: Tỉnh Hà Tĩnh hầu như năm nào cũng trích ngân sách 10 tỉ đồng để tu bổ, tôn tạo lại các di tích lịch sử văn hóa đang bị xuống cấp. Tuy nhiên, mỗi năm có đến khoảng 50 - 60 di tích cần được sửa chữa nên ngân sách duy tu phải chia nhỏ ra. “Để tu bổ các di tích có hiệu quả thì ngoài ngân sách của tỉnh cấp cho, đơn vị quản lý cần huy động thêm nguồn xã hội hóa và đóng góp của người dân. Tuy nhiên, đây cũng là bài toán khó vì hầu như địa phương nào cũng đang gặp nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, việc duy tu phải đảm bảo giữ được nguyên bản khiến công tác bảo tồn tăng thêm phần khó khăn”, ông Lĩnh nói.
Theo ông Lĩnh, bên cạnh yếu tố về thời gian, tác động của thiên tai khiến các di tích xuống cấp thì một phần là do đơn vị được quản lý còn thiếu quan tâm trong việc bảo quản. Đặc biệt là một số di tích dường như bị lãng quên, cả năm chỉ mở cửa được một vài lần và ít có du khách lui tới.
Có thể thấy, dù tỉnh Hà Tĩnh đã quan tâm, đầu tư kinh phí để tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích, song nhiều công trình vẫn xuống cấp nghiêm trọng, thậm chí có những công trình trăm tuổi đã trở thành phế tích. Sự tác động của con người và đặc biệt là sức tàn phá của thời gian, thiên nhiên khiến các di tích xuống cấp từng ngày, đòi hỏi phải được tu bổ, tôn tạo kịp thời./.
