Nguyễn Trãi. Nguồn: Internet
Như chúng ta đã biết, Vũ trung tùy bút nghĩa là Tùy bút trong mưa của danh sĩ Phạm Đình Hổ (1768-1839) là một tập truyện bằng chữ Hán, theo thể loại ký. Vũ trung tuỳ bút bàn về nhiều chuyện thời phong kiến, qua đó, ta biết và hiểu thêm về con người, đất nước Việt Nam xưa.
Theo Phạm Đình Hổ, hình thế non sông nước ta so với nước Trung Hoa cũng chẳng kém gì, chỉ có nhỏ hơn mà thôi. Ông đưa ra những đặc tính địa hình, núi sông giữa hai nước để so sánh một cách thuyết phục.
Với tài hiểu biết sâu rộng, Phạm Đình Hổ đã có những đúc kết thêm về những nét nổi bật ở mỗi vùng trên đất nước ta: "Lại xem như những giống san hô, đồi mồi, hạt trai, vân mẫu sản xuất ở bến bể; nhục quế, trầm hương, hồ tiêu, ý dĩ sản xuất ở núi non; giống củ mài ở Cổ Pháp (làng Đình Bảng), giống lệ chi ở Siêu Loại, hương phụ ở huyện Giao Thủy, nhân sâm ở núi Hồng Lĩnh, sơn sống ở Sơn Tây, củ nâu ở Tuyên Quang, các thứ gỗ lim, gỗ sến ở Thanh Hóa, Nghệ An, vải nhỏ ở Vĩnh Lại, Tứ Kỳ, lĩnh the ở La Khê, Yên Thái (Bưởi) và các mỏ vàng, bạc, đồng, kẽm, các sản vật tôm cá, muối mắm; trong các loài cầm thì có lông công, cánh trả, trong loài thú thì có sừng tề, ngà voi, cũng có thứ Trung Hoa không có mà nước ta lại có. Nếu người cầm quyền nước biết nhân cái sản vật tự nhiên mà khéo dùng nó, chế biến ra thành các thứ cần dùng, thì so với Trung Hoa, ta cũng chẳng kém gì mấy".
Điểm đáng chú ý khác, Phạm Đình Hổ đã có những nhận xét về các danh nhân của nước ta thời phong kiến: "Từ đời Lạc Hùng mở cõi trở về sau, đến đời nhà Lý thì phong thói chất phác, đời nhà Trần thì phong thói trung hậu, đời nhà Lê về năm Quang Thuận, Hồng Đức thì trị giáo xương minh, phong khí các đời trước còn có thể biết được.
Lại còn các nhân vật, trung thành như Tô Hiến Thành ; học vấn như Chu Văn Trinh; văn chương như Nguyễn Trung Ngạn, Mạc Đĩnh Chi ; kinh tế (kinh bang tế thế, có tài trị nước) như Nguyễn Trãi, Nguyễn Duy Ỷ ; lý học như Nguyễn Bỉnh Khiêm, Phùng Khắc Khoan ; huân nghiệp như Lý Ông Trọng, Khương Công Phụ ; thần kì như Chử Đồng Tử, Đổng Thiên Vương. Lại còn dòng dõi thiền tôn ở chùa Trúc Lâm, Hương Tích ; đạo hành tu hành như An Kỳ Phạm Viên, đều là tinh anh của non sông đúc lại, các nhân vật ấy nay còn có thể kể biết được".
