1. Mở đầu: Bối cảnh và Đặt vấn đề
1.1. Bối cảnh nghiên cứu
Văn hóa cơ sở, mà phong trào văn hóa văn nghệ (VHVN) quần chúng là một bộ phận cốt lõi, đóng vai trò then chốt trong việc định hình đời sống tinh thần và thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội (KT-XH) bền vững (Ủy ban Dân tộc, 2020). Ở Việt Nam, VHVN quần chúng là công cụ hiệu quả để truyền tải chính sách, củng cố tình đoàn kết cộng đồng và bảo tồn di sản văn hóa địa phương.
Huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc, một địa phương thuộc vùng trung du Bắc Bộ với đặc trưng là kinh tế nông nghiệp kết hợp dịch vụ, đã nhận thức rõ vai trò này. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện Vĩnh Tường lần thứ XXV (Nhiệm kỳ 2020-2025) đã xác định mục tiêu trọng tâm là "Đẩy mạnh xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh gắn với bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống".
1.2. Mục tiêu và Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu này nhằm đạt được ba mục tiêu:
1. Phân tích các cơ chế chính sách và hành động cụ thể thúc đẩy phong trào VHVN quần chúng tại Vĩnh Tường giai đoạn 2021-2023.
2. Đánh giá kết quả và tác động của phong trào VHVN quần chúng đối với đời sống tinh thần và phát triển KT-XH ở cấp cơ sở.
3. Đề xuất các kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả và tính bền vững của phong trào.
Phạm vi nghiên cứu là các hoạt động VHVN và TDTT quần chúng, các Câu lạc bộ (CLB) hoạt động trong khuôn khổ Nghị quyết 04/NQ-HU (2021-2025) trên toàn địa bàn huyện Vĩnh Tường.
1.3. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp Nghiên cứu Điển hình (Case Study):
• Phương pháp Thu thập Dữ liệu Văn bản: Phân tích nội dung Nghị quyết số 04/NQ-HU (2021) và Đề án số 172/ĐA-UBND (2021) để xác định định hướng chiến lược.
• Phương pháp Thống kê Mô tả: Phân tích các số liệu về số lượng CLB, tần suất và quy mô hoạt động (tính đến tháng 7/2023).
• Phương pháp Phân tích Tác động: Đánh giá ảnh hưởng của phong trào đối với việc xây dựng môi trường văn hóa và tinh thần cộng đồng.
2. Cơ sở lý luận: Văn hóa phát triển và Văn hóa cơ sở
VHVN quần chúng là một trụ cột của văn hóa cơ sở, được định nghĩa là hệ thống các thiết chế, hoạt động văn hóa do chính cộng đồng tham gia tổ chức, thực hiện và hưởng thụ (Phạm Minh Thảo, 2017).
2.1. Văn hóa phát triển và VHVN quần chúng
Theo quan điểm về Văn hóa phát triển, VHVN không chỉ là yếu tố trang trí mà là một động lực nội sinh thúc đẩy sự tiến bộ xã hội. VHVN quần chúng đóng vai trò:
• Nâng cao đời sống tinh thần: Cung cấp "món ăn tinh thần bổ ích," giảm căng thẳng sau lao động.
• Củng cố quan hệ xã hội: Tăng cường "cố kết tình làng, nghĩa xóm," thúc đẩy phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa khu dân cư".
• Tuyên truyền và giáo dục: Là kênh truyền tải chính sách, bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước.
2.2. Vai trò của Thiết chế Văn hóa
Sự phát triển của phong trào gắn liền với hệ thống thiết chế văn hóa (Nhà văn hóa, Khu thể thao). Các thiết chế đạt chuẩn nông thôn mới/nâng cao đóng vai trò là "chất xúc tác," cung cấp không gian vật chất để các CLB hoạt động hiệu quả.
3. Chính sách và Cơ chế triển khai tại Vĩnh Tường (2021-2025)
3.1. Khung chính sách pháp lý
Để hiện thực hóa mục tiêu của Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ XXV, Huyện ủy Vĩnh Tường đã ban hành văn bản mang tính chiến lược:
1. Nghị quyết số 04/NQ-HU (06/01/2021) về Phát triển Văn hóa và Thông tin huyện, giai đoạn 2021-2025: Đây là văn bản định hướng, thể hiện sự nhận thức rõ vai trò to lớn của văn hóa trong phát triển KT-XH.
2. Đề án số 172/ĐA-UBND (22/01/2021) về phát triển Văn hóa và Thông tin huyện, giai đoạn 2021-2025: Đây là văn bản hành động, cụ thể hóa các mục tiêu của Nghị quyết 04.
Mục tiêu cốt lõi của Đề án 172 là "từng bước xây dựng, bồi đắp, phát huy cốt cách văn hóa đặc trưng của con người đất Phủ Vĩnh Tường" và "gìn giữ, phát huy các giá trị truyền thống văn hóa tốt đẹp của quê hương".
3.2. Cơ chế triển khai và Phương châm hoạt động
Việc triển khai Nghị quyết 04 được thực hiện thông qua các hoạt động thiết thực, sinh động như tuyên truyền cổ động trực quan và tổ chức VHVN/TDTT quần chúng.
Phong trào được định hướng bởi các phương châm chiến lược:
• "Xây dựng môi trường văn hóa làng xã đặc sắc"
• "Gìn giữ, phát huy những giá trị văn hoá truyền thống"
Cơ chế này đảm bảo hoạt động VHVN không chỉ mang tính giải trí mà còn hướng tới bảo tồn và định hình bản sắc văn hóa địa phương (văn hóa xứ Đoài).
4. Kết quả hoạt động và Tác động xã hội
4.1. Sự phát triển mạnh mẽ của hệ thống Câu lạc bộ
Tính đến tháng 7/2023, phong trào VHVN quần chúng tại Vĩnh Tường đã đạt được những kết quả ấn tượng:
• Tổng số CLB: Toàn huyện có 439 Câu lạc bộ Văn hoá văn nghệ, Thể dục thể thao hoạt động thường xuyên, hiệu quả.
• Mật độ CLB: Bình quân mỗi thôn/Tổ dân phố (TDP) có 2,74 CLB được thành lập.
Số liệu này vượt trội so với mức trung bình của nhiều địa phương trong tỉnh, cho thấy sức hút và sự hưởng ứng rộng rãi của quần chúng nhân dân.
Các loại hình CLB phát triển mạnh mẽ và thu hút đông đảo người tham gia, đặc biệt là phụ nữ, bao gồm: Dancesport, Dân vũ, Aerobic, Yoga, Cầu lông, Bóng chuyền,... .
4.2. Cơ chế sinh hoạt và Tính bền vững
Dù người dân chủ yếu làm nông nghiệp và dịch vụ, các CLB duy trì tính bền vững nhờ lịch sinh hoạt linh hoạt:
• Thời gian: Định kỳ vào các buổi tối (đặc biệt là tối thứ bảy, chủ nhật).
• Mục tiêu: Vào dịp lễ, Tết, thời lượng được tăng cường để ôn luyện các câu ca, điệu nhạc truyền thống, chuẩn bị cho các lễ hội cộng đồng.
• Không gian: Khai thác tối đa công năng của các thiết chế văn hoá cấp thôn/xã (Nhà văn hóa).
Điều này tạo ra một nếp sống văn hóa mới, nơi lao động và thư giãn, giải trí được cân bằng, góp phần tích cực trong rèn luyện sức khỏe và nâng cao đời sống văn hóa tinh thần.
4.3. Nâng tầm quy mô và Chất lượng
Năm 2023, UBND huyện Vĩnh Tường lần đầu tiên tổ chức các chương trình quy mô lớn nhằm tạo sân chơi và đánh giá phong trào:
• Chương trình Giao lưu các CLB VHVN Cấp huyện: Tổ chức định kỳ vào tối thứ bảy hàng tuần tại Công viên – Quảng trường huyện (kéo dài từ tháng 4 đến tháng 12).
• Hội thi "Thôn, TDP văn hoá tiêu biểu huyện Vĩnh Tường năm 2023".
Những hoạt động này không chỉ là nơi quy tụ, giao lưu, học hỏi mà còn giúp chuẩn hóa và nâng cao chất lượng nghệ thuật của các CLB cơ sở, từng bước tạo thành nếp sống văn hóa lành mạnh ở cộng đồng dân cư.
4.4. Tác động đa chiều
Phong trào VHVN quần chúng tại Vĩnh Tường mang lại tác động đa chiều:
1. Phát triển KT-XH: Lan tỏa quyết tâm thực hiện nhiệm vụ phát triển KT-XH thông qua nội dung tuyên truyền.
2. Giáo dục Đạo đức: Hướng vào bồi dưỡng tình yêu quê hương, lòng tự hào dân tộc, tuyên truyền truyền thống địa phương.
3. Xây dựng Nếp sống: Hình thành phong cách giao tiếp ứng xử có văn hóa, cố kết cộng đồng, đẩy mạnh phong trào "Toàn dân đoàn kết..." (Sở Văn hóa, Thể thao & Du lịch Vĩnh Phúc, 2021).
4. Bảo tồn Văn hóa: Góp phần xây dựng, gìn giữ, phát huy, trao truyền những giá trị văn hoá xứ Đoài đặc trưng.
5. Thách thức và Định hướng phát triển
5.1. Thách thức
Mặc dù đạt được thành tựu đáng kể, phong trào VHVN quần chúng tại Vĩnh Tường vẫn đối mặt với một số thách thức:
• Cân đối Nguồn lực: Việc duy trì 439 CLB đòi hỏi nguồn lực vật chất và tinh thần lớn, cần có cơ chế khai thác nguồn lực bền vững hơn (ngoài ngân sách nhà nước).
• Chất lượng chuyên môn: Nhiều CLB mang tính tự phát, cần đầu tư bồi dưỡng, nâng cao chất lượng chuyên môn cho đội ngũ hạt nhân và biên đạo.
• Bảo tồn Giá trị truyền thống: Các loại hình VHVN hiện đại (Dancesport, Yoga, Dân vũ) đang chiếm ưu thế. Cần có cơ chế tích cực hơn để lồng ghép và phát huy các loại hình văn hóa truyền thống (như hát Dô, Hát Trống Quân Vĩnh Tường) trong các hoạt động CLB.
5.2. Định hướng Phát triển trong thời gian tới
Để tiếp tục phát huy vai trò của VHVN quần chúng, các cấp ủy, chính quyền huyện cần thực hiện có hiệu quả các giải pháp sau:
• Quán triệt và Thực hiện hiệu quả Nghị quyết 04/NQ-HU: Tiếp tục tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của việc xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, gắn với việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
• Đổi mới và Đa dạng hóa hình thức hoạt động: Tích cực đổi mới, đa dạng hóa các hình thức hoạt động VHVN, tập trung khai thác tốt công năng của các thiết chế văn hóa.
• Đầu tư Xứng tầm: Tiếp tục khai thác các nguồn lực vật chất và tinh thần, thực hiện đầu tư tương xứng với yêu cầu phát triển văn hóa văn nghệ quần chúng.
• Phát huy vai trò CLB và Chú trọng Bản sắc: Coi CLB là hạt nhân, đồng thời ưu tiên các hoạt động nhằm xây dựng, gìn giữ, phát huy, trao truyền những giá trị văn hoá xứ Đoài trên vùng đất Phủ Vĩnh Tường.
6. Kết luận
Phong trào VHVN quần chúng tại huyện Vĩnh Tường là một nghiên cứu điển hình thành công về việc triển khai có hiệu quả các chủ trương của Đảng về phát triển văn hóa cơ sở. Sự đồng bộ trong hệ thống chính sách (Nghị quyết 04/NQ-HU và Đề án 172/ĐA-UBND) đã tạo tiền đề vững chắc cho sự phát triển vượt bậc của các CLB VHVN/TDTT.
Với 439 CLB hoạt động thường xuyên, Vĩnh Tường không chỉ nâng cao đời sống tinh thần cho người dân sau những giờ lao động mà còn củng cố tình đoàn kết cộng đồng, góp phần quan trọng vào việc xây dựng Nông thôn mới kiểu mẫu và bảo tồn bản sắc văn hóa. Việc duy trì và phát triển bền vững phong trào này sẽ tiếp tục là động lực quan trọng để Vĩnh Tường đạt được mục tiêu phát triển KT-XH và văn hóa trong nhiệm kỳ 2020-2025 và những năm tiếp theo.
Tài liệu tham khảo
1. Ủy ban Dân tộc (2020), Báo cáo tổng quan về vai trò của văn hóa đối với phát triển kinh tế - xã hội, Hà Nội.
2. Huyện ủy Vĩnh Tường (2021), Nghị quyết số 04/NQ-HU ngày 06/01/2021 của BCH Đảng bộ Huyện ủy về Phát triển Văn hóa và Thông tin huyện, giai đoạn 2021-2025, Vĩnh Phúc.
3. Phạm Minh Thảo (2017), “Văn hóa cơ sở và vai trò trong xây dựng nông thôn mới”, Tạp chí Văn hóa Dân gian, số 3, tr. 45–56.
4. Sở Văn hóa, Thể thao & Du lịch Vĩnh Phúc (2021), Báo cáo hiện trạng các hoạt động văn hóa cơ sở tỉnh Vĩnh Phúc.
5. UBND huyện Vĩnh Tường (2021), Đề án số 172/ĐA-UBND ngày 22/01/2021 của UBND huyện Vĩnh Tường về phát triển Văn hóa và Thông tin huyện Vĩnh Tường, giai đoạn 2021-2025, Vĩnh Phúc.
