PGS.TS Phạm Quang Thao, Phó Chủ tịch VUSTA nhấn mạnh, năm 2025 là thời điểm quan trọng khi Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn được sáp nhập, sắp xếp và kiện toàn chức năng quản lý. Việc hoàn thiện tổ chức tạo nền tảng tăng cường phối hợp đa ngành, nâng cao hiệu quả thực thi chính sách và thống nhất quản lý các lĩnh vực tài nguyên, môi trường, khí hậu và phát triển nông thôn; đồng thời thúc đẩy quản lý tổng hợp theo hệ sinh thái, đáp ứng tốt hơn yêu cầu triển khai các cam kết quốc tế về đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh.
Trong bối cảnh thế giới chịu tác động ngày càng sâu sắc của biến đổi khí hậu và suy giảm tài nguyên, Việt Nam tiếp tục kiên định triển khai Chiến lược tăng trưởng xanh, thực hiện các cam kết tại COP và mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Do đó, đội ngũ trí thức giữ vai trò nòng cốt trong nghiên cứu khoa học, tư vấn chính sách, chuyển giao công nghệ và đổi mới sáng tạo phục vụ phát triển xanh. Hội thảo là dịp để phát huy trí tuệ, trách nhiệm và sự tham gia của lực lượng này; đồng thời trao đổi các giải pháp về khoa học môi trường, năng lượng sạch, kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp sinh thái, đô thị xanh và truyền thông môi trường nhằm góp phần thực hiện hiệu quả mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.
GS.TS Trần Tuấn Anh, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho rằng, trong bối cảnh toàn cầu chuyển mạnh sang công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và kinh tế tuần hoàn, Việt Nam đứng trước yêu cầu cấp thiết phải ứng dụng các công nghệ mới để thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Việt Nam cần ưu tiên ba định hướng lớn gồm: Phát triển công nghệ sạch, loại bỏ dần công nghệ lạc hậu và khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công nghệ thông qua tín dụng xanh và thuế xanh; mở rộng năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió ngoài khơi, điện mặt trời, sinh khối và hydro xanh, kết hợp xây dựng lưới điện thông minh và hệ thống lưu trữ năng lượng; thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và mô hình 3R (mô hình quản lý chất thải dựa trên ba nguyên tắc) nhằm giảm rác thải, tiết kiệm tài nguyên và hạn chế tác động môi trường. Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tiếp tục ưu tiên nghiên cứu công nghệ sạch, năng lượng tái tạo, vật liệu mới, pin thế hệ mới, công nghệ viễn thám và các mô hình tuần hoàn trong xử lý chất thải; qua đó hỗ trợ quá trình xanh hóa kinh tế và hoạch định chính sách.
GS.TS Từ Thị Loan - nguyên Quyền Viện trưởng Viện Văn hóa, nghệ thuật Quốc gia Việt Nam (nay là Viện Văn hoá, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam) bày tỏ, chuyển đổi xanh không chỉ là vấn đề công nghệ mà chịu chi phối sâu sắc bởi ba nhóm yếu tố thể chế, xã hội và văn hóa.
Về thể chế, cần hệ thống pháp luật nhất quán, cơ chế tài chính xanh (thuế carbon, trái phiếu xanh, tín chỉ carbon) và năng lực quản trị liên ngành mạnh để chính sách không rơi vào hình thức. Về xã hội, nhận thức cộng đồng, phong trào môi trường và giảm bất bình đẳng trong tiếp cận công nghệ xanh là động lực quan trọng. Về văn hóa, cần khai thác giá trị truyền thống “thuận thiên”, sống hài hòa với tự nhiên để vượt qua thói quen tiêu dùng nhanh, dùng một lần.
GS.TS Từ Thị Loan đề xuất 6 giải pháp đột phá: Thành lập Hội đồng điều phối liên ngành về phát triển bền vững do Phó Thủ tướng đứng đầu với thẩm quyền mạnh; Xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia liên thông và công khai minh bạch; Tăng trách nhiệm giải trình đa chiều (Quốc hội, Mặt trận, báo chí, cộng đồng); Lồng ghép tiêu chí bền vững vào toàn bộ chu trình chính sách; Đào tạo công chức liên ngành và luân chuyển cán bộ; Tạo cơ chế tham gia thực chất của doanh nghiệp, người dân và chuyên gia.
Đặc biệt, GS.TS Từ Thị Loan khẳng định vai trò phản biện xã hội của trí thức khoa học xã hội - nhân văn là không thể thay thế trong giám sát, hoàn thiện chính sách môi trường, làm cầu nối Nhà nước - doanh nghiệp - người dân, đồng thời đặt con người vào trung tâm các quyết sách xanh. Chỉ khi thể chế đổi mới, phối hợp liên ngành hiệu quả và phát huy tiếng nói trí thức nhân văn, Việt Nam mới có thể thực hiện thành công mục tiêu phát triển nhanh và bền vững trong giai đoạn mới.
Theo PGS.TS Nguyễn Thế Chinh, Phó Chủ tịch Hội Kinh tế môi trường Việt Nam, Chiến lược tăng trưởng xanh của Việt Nam được ban hành và liên tục cập nhật trong hơn một thập kỷ qua, đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới tư duy, thúc đẩy khoa học, công nghệ và huy động sự tham gia thực chất của đội ngũ trí thức. Quá trình triển khai chiến lược cần dựa trên cơ sở khoa học vững chắc, nhất là trong ba lĩnh vực: Hoạch định và phản biện chính sách; thiết kế các công cụ quản lý mới như định giá carbon, kinh tế tuần hoàn, mô hình sản xuất xanh; giám sát độc lập việc thực thi để giảm rủi ro chính sách và bảo đảm mục tiêu trung hòa carbon.
PGS.TS Nguyễn Thế Chinh đề xuất sớm hình thành cơ chế mở để đội ngũ trí thức tham gia trực tiếp xây dựng và đánh giá Chiến lược “Tương lai xanh Việt Nam 2050”; triển khai mô hình Hội đồng chuyên gia quốc gia; phát triển quỹ đặt hàng nghiên cứu phục vụ chính sách và xây dựng hệ thống dữ liệu mở về chuyển đổi xanh. Bên cạnh đó, Việt Nam cần xem xét thành lập Mạng lưới “Trí thức vì Tương lai Xanh” cấp quốc gia nhằm huy động nguồn lực chuyên môn liên ngành, tăng cường phản biện độc lập, đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi xanh và hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu phát triển bền vững.
Cũng tại hội thảo, các đại biểu đã sôi nổi thảo luận, đánh giá vai trò của trí thức trong các vấn đề: Trí thức và khoa học môi trường trong kỷ nguyên chuyển đổi xanh; trí thức trong công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và đổi mới sáng tạo vì tượng lai xanh; Kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và mô hình doanh nghiệp bền vững; trí thức trong quy hoạch và phát triển đô thị xanh - hướng tới các thành phố xanh và thông minh; trí thức trong nông nghiệp sinh thái - nông thôn xanh và phát triển bền vững; Giáo dục và truyền thông xanh; vai trò của thế hệ trẻ. Công nghệ xanh trong thời gian qua có dấu ấn đậm nét của đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ nước ta…
