Nhìn lại nửa thế kỷ gìn giữ mạch nguồn di sản
Nửa thế kỷ sau ngày non sông liền một dải, văn hóa – văn nghệ dân gian Việt Nam vẫn bền bỉ tồn tại, phát triển và lan tỏa trong đời sống cộng đồng. Triển lãm thành tựu văn hóa, văn nghệ dân gian Việt Nam giai đoạn 1975–2025 là dịp để công chúng, giới nghiên cứu và những người thực hành văn hóa nhìn lại hành trình ấy – hành trình của ký ức cộng đồng, của tri thức dân gian và của bản sắc văn hóa dân tộc.
Không gian triển lãm tái hiện sinh động những thành quả sưu tầm, nghiên cứu, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể của các dân tộc Việt Nam trong suốt 50 năm qua. Đó là những làn điệu dân ca, nghi lễ truyền thống, trò chơi dân gian, tri thức bản địa… được lưu giữ không chỉ bằng ký ức, mà bằng những công trình khoa học nghiêm túc, công phu.
Khu trưng bày các ấn phẩm nghiên cứu văn hóa dân gian các dân tộc Việt Nam – kết quả của nhiều năm sưu tầm, khảo cứu công phu của hội viên Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam.
Mùa giải 2025: Vượt khó để khẳng định chất lượng
Năm 2025 là một năm đặc biệt đối với hoạt động của Hội. Đây là năm bản lề giữa hai nhiệm kỳ, Đại hội Hội dự kiến tổ chức vào tháng 5 phải hoãn do chủ trương sắp xếp, tổ chức lại bộ máy hành chính và hệ thống hội đoàn. Bên cạnh đó, những thông tin xoay quanh việc sáp nhập các hội chuyên ngành và khó khăn về kinh phí đã tạo ra không ít tâm lý lo lắng trong hội viên, ảnh hưởng trực tiếp tới hoạt động sưu tầm, nghiên cứu.
Tuy nhiên, vượt lên những trở lực ấy, Giải thưởng Văn nghệ dân gian năm 2025 vẫn ghi nhận 70 công trình đăng ký dự giải, tăng so với năm trước. Qua quá trình thẩm định nghiêm túc, 49 công trình được trao giải và tặng phẩm, gồm 3 Giải Nhì B, 9 Giải Ba A, 21 Giải Ba B, 14 Giải Khuyến khích và 2 Tặng phẩm.
So với năm 2024, dù không có công trình thật sự nổi bật vượt trội, nhưng chất lượng các công trình năm 2025 đồng đều hơn, đặc biệt là số công trình đạt từ Giải Ba B trở lên tăng rõ rệt. Đây là tín hiệu cho thấy sự chuyển biến tích cực về chiều sâu nghiên cứu.
Chuyển hướng sang nghiên cứu chuyên sâu: Chủ trương đúng đắn
Một trong những điểm sáng nổi bật của mùa giải năm nay là sự gia tăng các công trình nghiên cứu chuyên sâu, đúng với định hướng mà Ban Chấp hành Hội đề ra từ đầu Nhiệm kỳ VIII. Thay vì dừng lại ở việc sưu tầm, ghi chép, nhiều công trình đã tiếp cận văn hóa dân gian dưới góc nhìn liên ngành, phân tích bản sắc, cấu trúc và bối cảnh hình thành di sản.
Nhiều công trình quy mô lớn, dày dặn đã để lại dấu ấn rõ nét: những khảo cứu toàn diện về nghi lễ và dân ca nghi lễ của người Dao; các nghiên cứu chuyên biệt về văn học dân gian vùng Cà Mau; hay hệ thống hóa gần như đầy đủ trò chơi dân gian của người Bahnar ở Tây Nguyên. Ngay trong nhóm giải Ba A và Ba B cũng xuất hiện nhiều công trình nghiên cứu vùng/miền, tộc người hoặc loại hình văn hóa dân gian có giá trị khoa học và thực tiễn cao.
Thực tiễn mùa giải 2025 cho thấy, chuyển từ “gom tư liệu” sang “đào sâu bản chất” là hướng đi đúng đắn, góp phần nâng tầm nghiên cứu văn nghệ dân gian trong bối cảnh hiện nay.
Từ trại viết đến giải thưởng: Một quy trình khoa học
Hiệu quả của các hoạt động tập huấn, trại viết và tài trợ nghiên cứu hằng năm của Hội tiếp tục được khẳng định. Các đề tài được xét duyệt, góp ý, triển khai và nghiệm thu theo quy trình chặt chẽ, khoa học. Phương thức quản lý này không chỉ nâng cao hiệu quả đầu tư, mà còn giúp nhiều hội viên hình thành thói quen làm việc nghiên cứu bài bản, nghiêm túc.
Nhiều công trình từ trại viết và chương trình tài trợ đã được xuất bản, trở thành nền tảng cho các tác phẩm dự giải. Qua đó, Giải thưởng Văn nghệ dân gian không chỉ là sự ghi nhận, mà còn là động lực khuyến khích hoạt động nghiên cứu, góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân gian Việt Nam.
Thẳng thắn nhìn nhận hạn chế để đi xa hơn
Bên cạnh những kết quả tích cực, Ban Chấp hành Hội cũng thẳng thắn chỉ ra một số hạn chế cần khắc phục. Không ít công trình vẫn dừng ở mức mô tả, thiếu phân tích chiều sâu, chưa làm rõ những đặc trưng bản sắc và cơ sở lịch sử – xã hội – nhân học văn hóa của đối tượng nghiên cứu. Một số công trình còn cẩu thả trong trình bày, sai sót về chính tả, thiếu mục lục, chưa tuân thủ quy chuẩn xuất bản.
Đặc biệt, có trường hợp công trình chất lượng khá nhưng không đúng chuyên ngành văn hóa, văn nghệ dân gian nên không thể trao giải theo quy chế; thậm chí cá biệt có công trình đã xuất bản từ nhiều năm trước nhưng vẫn gửi dự giải. Việc Hội đồng phát hiện, xử lý kịp thời cho thấy tinh thần nghiêm túc, minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động chuyên môn.
Tôn vinh nghệ nhân – khẳng định giá trị di sản sống
Trong khuôn khổ sự kiện, Lễ mừng thọ hội viên cao tuổi và phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian là điểm nhấn giàu ý nghĩa nhân văn. Đây là sự tri ân đối với những con người đã dành cả đời gìn giữ, truyền dạy và thực hành các giá trị văn hóa dân gian – những “báu vật nhân văn sống” của cộng đồng.
Kết hợp giữa triển lãm thành tựu, trao giải thưởng và tôn vinh nghệ nhân, sự kiện năm 2025 đã gửi đi một thông điệp rõ ràng: văn nghệ dân gian không chỉ là ký ức của quá khứ, mà là nguồn lực văn hóa cho phát triển bền vững trong hiện tại và tương lai.
Nửa thế kỷ sau ngày thống nhất đất nước, nhìn lại để tiếp nối, văn nghệ dân gian Việt Nam tiếp tục được khẳng định như một nền tảng tinh thần bền bỉ – nơi kết tinh bản sắc, tri thức và sức sống văn hóa của dân tộc trong dòng chảy phát triển hôm nay.
