Sau khoảnh khắc nghỉ ngơi, thư giãn và tận mắt chứng kiến sự đổi thay của vùng đất Hà Trung xưa vốn sầm uất, du khách rẽ phải, cắt qua đường sắt bộ hành chừng chưa đầy một cây số. Ngôi chùa cổ Phúc Linh Tự còn gọi là chùa Trần hiện ra trước mắt, ẩn hiện giữa làng Kim Liên, xã Hà Ngọc (cũ). Nơi đây được mệnh danh là “địa chỉ đỏ”, bởi chính tại gác chuông chùa Trần, cách đây 95 năm - vào ngày 10/10/1930 - Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên của huyện Hà Trung được thành lập (sau này là Đảng bộ huyện). Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị kiến trúc tôn giáo, đồng thời ghi nhận địa điểm cách mạng trọng điểm tại địa phương, năm 2006, chùa Trần đã được Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh Thanh Hóa xếp hạng là Di tích Lịch sử Văn hóa và Cách mạng.
Dấu tích làng xưa và ngôi chùa cổ
Câu chuyện bắt đầu từ một làng xưa - làng Trần - tên gọi trước năm 1945, vốn có ngôi chùa mang tên chùa Trần, tên chữ là Phúc Linh Tự. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, làng Trần được đổi tên thành Kim Liên như ngày nay. Theo dấu tích sử xưa, vào thời nhà Trần, dòng họ Lê của Tuyên úy Lê Huấn là một thế lực lớn ở xứ Thanh và trong cả nước. Dòng họ này có công đưa họ Hồ lên nắm giữ quyền lực vào cuối thời Trần.
Cách chùa Trần không xa là đền thờ Thái úy Lý Thường Kiệt và chùa Linh Xứng nổi tiếng. Trên tấm bia ký dựng tại chùa Linh Xứng, có ghi rõ rằng: Ngài Lý Thái úy chính là người đã dựng chùa, mở mang vùng đất này trong thời gian làm Tổng trấn Thanh Hoa suốt gần hai mươi năm.
Tấm bia đá dựng trên lưng rùa, hiện còn lưu giữ tại chùa Trần từ thời Nguyễn, cho biết: “Chùa thờ Đức Phật, gọi là Phúc Linh Tự của làng Trần Thôn ta, phía trước nhìn ra sông Mã (nay là sông Lèn), phía sau tựa vào núi Ốc Sơn (có chùa Trang Các), đã có từ xưa… Năm Kỷ Mùi (1859), nhà sư chân tu thiện giới tên là Tâm Định được mời đến, cổ đeo tràng hạt, tay cầm gậy phướn, chủ trì cùng dân làng phát tâm công đức xây chùa. Đến năm Kỷ Sửu (1889) xây gác chuông cao chót vót. Năm Nhâm Thìn (1893) trùng tu chùa; năm Quý Tỵ (1894) xây lại nhà Tổ; năm Tân Sửu (1902) trùng tu, tạc tượng Phật, mở rộng, sửa sang, giữ nét cổ kính, sáng tạo nhưng vẫn mang vẻ đẹp Đạo Phật, để vạn đời sau cùng giang sơn không phai mờ…” (Bản dịch do xã Hà Ngọc cung cấp)
Di tích lịch sử cách mạng đặc biệt
Trên cơ sở hiện trạng còn lại, có thể khẳng định Phúc Linh Tự là một công trình kiến trúc tôn giáo có giá trị nghệ thuật, điêu khắc cao. Tuy nhiên, do chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ, ngôi chùa cổ đã bị tàn phá nghiêm trọng. Hiện nay, chỉ còn lại duy nhất gác chuông (bị sạt một bên mái), một tấm bia đá thời Nguyễn và ba tháp xá lỵ (mộ các vị trụ trì), xây bằng gạch, phủ rêu phong cổ kính.
Trong giai đoạn 1930 - 1945, tại gác chuông chùa Trần, dưới sự lãnh đạo của Đảng, phong trào cách mạng giải phóng dân tộc đã lan rộng trên toàn địa bàn. Được sự chỉ đạo của tổ chức Đảng cấp trên và sự chứng kiến của cán bộ Xứ ủy Trung Kỳ, những đảng viên cộng sản đầu tiên như: đồng chí Nguyễn Xuân Phương, Nguyễn Văn Huệ, Mai Tự Cường, Đào Xuân Tỵ, Đào Văn Nghinh đã có mặt tại buổi lễ thành lập chi bộ. Đồng chí Nguyễn Xuân Phương (quê Bình Lâm, xã Hà Lâm cũ), từng là hội viên Xích vệ đỏ tại TP Vinh, được cử làm Bí thư chi bộ.
Về sau, đồng chí Nguyễn Văn Huệ một trong năm đảng viên đầu tiên của chi bộ, từng giữ chức Chủ tịch tỉnh Thanh Hóa đã xúc động viết những vần thơ đầy tâm huyết:
Tháng mười Canh Ngọ thơm hương
Chùa Trần đón Đảng yêu thương đã về
Hà Trung như tỉnh giấc mê
Vươn theo cờ Đảng cùng thề đấu tranh
Trải bao lên thác xuống ghềnh
Xem thường súng giặc, càng khinh roi thù
Trập trùng đây đó chiến khu
Bóng ai in dưới bóng cờ vinh quang.
Tôn tạo di tích - gìn giữ hồn thiêng xứ Thanh
Trải qua bao thăng trầm lịch sử và phôi pha theo thời gian, chùa Trần ngày nay không còn nguyên vẹn như thuở ban đầu. Tuy vậy, các di vật gốc như gác chuông, tấm bia ký bằng đá thời Nguyễn, ba tháp xá lỵ, ban thờ lộ thiên… vẫn còn được gìn giữ.
Nhằm phục vụ kỷ niệm 70 năm thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của huyện (10/10/1930 - 10/10/2000), năm 2000, địa phương đã đầu tư tu bổ nhiều hạng mục quan trọng: sửa lại gác chuông hư hỏng, khắc lại đại tự và câu đối; xây mới nhà bia bảo vệ bia ký; ghi danh các chiến sĩ cộng sản bằng chữ Việt in hoa; tóm tắt sự kiện lịch sử và các đợt trùng tu; xây cổng, tường rào, san lấp mặt bằng với tổng kinh phí hàng tỷ đồng từ vốn đầu tư công.
Trao đổi với Đại đức Thích Nguyên Giác - trụ trì chùa Phúc Linh thầy cho biết: Với sự cố gắng của nhà chùa và sự phát tâm hảo tâm của Phật tử, ngôi chùa mới với kết cấu truyền thống đã được xây dựng; điện thờ Mẫu được tu sửa; đại hồng chung được đúc mới; hệ thống chiếu sáng và công trình phụ trợ hoàn thiện với tổng kinh phí khoảng 1 - 1,5 tỷ đồng. Việc trùng tu các hạng mục còn lại đang được xúc tiến theo quy hoạch và kế hoạch đã đề ra, đảm bảo tuân thủ các quy định của Nhà nước.
“Phúc Linh Tự” - địa chỉ đỏ và trung tâm sinh hoạt Phật giáo
Di sản Phật giáo Phúc Linh Tự, xã Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa là một trong những trung tâm tu hành của các chức sắc, tín đồ Phật giáo tại địa phương, với phương châm: “Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa xã hội”. Đồng thời, nơi đây cũng là “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân.
Nhớ lại lời cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng: “Có xưa mới có nay, vì nay mà trọng xưa”. Câu nói ấy nhắc nhở thế hệ hôm nay luôn biết trân trọng những giá trị lịch sử, thành quả của cha ông – nền tảng quan trọng để góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững và xây dựng nông thôn mới ngày càng khởi sắc.
