An Giang: Phát huy giá trị các di tích lịch sử để phát triển bền vững

Khái quát về di tích lịch sử

Theo thống kê của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đến tháng 9/2025 Việt Nam có trên 40.000 di tích được kiểm kê, trong đó có 151 di tích quốc gia đặc biệt[2].

Theo Luật Di sản văn hóa[3], di tích lịch sử thuộc về di sản văn hóa vật thể; là công trình xây dựng, địa điểm gắn với sự kiện lịch sử tiêu biểu trong quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước. Ví dụ như trên địa bàn tỉnh An Giang có: Di tích lịch sử Trại giam Phú Quốc-  được ví như “địa ngục trần gian”. Đó cũng có thể là những công trình, những địa điểm gắn với thân thế, sự nghiệp của anh hùng dân tộc, danh nhân của đất nước, như: Khu lưu niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng; Di tích lịch sử Mộ và Đình Nguyễn Trung Trực,… Và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, như: Khu di tích Óc Eo - Ba Thê... Ngoài ra, còn có các công trình, những địa điểm liên quan đến sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta - đó là những di tích lịch sử cách mạng, như: Bia tưởng niệm Thanh niên xung phong Tuyến đường 1C; Căn cứ Tỉnh ủy Rạch Giá; Mộ Hầm bí mật Thị ủy Rạch Giá,…

Khái quát về An Giang và di tích lịch sử trên địa bàn tỉnh An Giang

Thực hiện chủ trương của Đảng về tinh gọn tổ chức bộ máy, từ ngày 01/7/2025 tỉnh Kiên Giang và tỉnh An Giang được hợp nhất thành một tỉnh. Tỉnh An Giang hiện nay là tỉnh có diện tích lớn nhất với 9.888,91km², và quy mô dân số gần 05 triệu người, đứng thứ 3 vùng Đồng bằng sông Cửu Long; có 102 đơn vị hành chính cấp xã, phường, trong đó có 03 đặc khu (Phú Quốc, Kiên Hải, Thổ Châu)[4]. Tỉnh có nhiều dân tộc cùng sinh sống lâu đời, nhất là Kinh, Khmer, Chăm, Hoa… đã hình thành những giá trị văn hoá phong phú, nhiều lễ hội dân gian, làng nghề truyền thống, nhiều công trình kiến trúc độc đáo,… Con người - vùng đất An Giang đã góp phần tô đậm thêm trang sử hào hùng của dân tộc, khi đã kiên cường chống giặc ngoại xâm, góp phần quan trọng trong công cuộc giải phóng quê hương, xây dựng đất nước.

Thời gian qua, tỉnh An Giang có nhiều hành động thiết thực, hiệu quả để bảo tồn, phát huy các giá trị di sản lịch sử - văn hóa theo Luật Di sản văn hóa và các văn bản liên quan. Qua đó, ngoài thể hiện tinh thần “đền ơn, đáp nghĩa”, đạo lý “uống nước, nhớ nguồn”, lòng tri ân sâu sắc đối với những đóng góp và hy sinh của tiền nhân trong quá trình giải phóng dân tộc, còn giáo dục truyền thống cách mạng, bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, từ đó tạo động lực tích cực trong học tập, nghiên cứu, lao động, sản xuất, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của địa phương, góp phần viết tiếp trang sử hào hùng của dân tộc.

Đồng thời, trong thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, tỉnh xác định di tích lịch sử - văn hóa cũng là nguồn tài nguyên quý giá để đẩy mạnh phát triển du lịch, cho nên bằng ngân sách là chính và các nguồn lực xã hội đã đầu tư hàng trăm tỷ đồng để duy tu, sửa chữa, và thường xuyên nghiên cứu, lập hồ sơ nâng cấp, đề nghị Bộ Văn hóa và Thể thao công nhận. Hiện nay, tỉnh có trên 1.000 loại hình di sản văn hóa. Trong đó có 152 di tích được xếp hạng, gồm: 108 di tích lịch sử - văn hóa; 35 di tích khảo cổ - kiến trúc nghệ thuật; 09 di tích danh lam thắng cảnh (03 di tích quốc gia đặc biệt, 50 di tích cấp quốc gia và 99 di tích cấp tỉnh). Ngoài ra còn có 02 di sản phi vật thể được UNESCO công nhận[ 5], 10 di sản phi vật thể quốc gia[6]- trong đó có nhiều loại hình tín ngưỡng dân gian mỗi năm thu hút hàng chục triệu lượt người, và 10 bảo vật quốc gia[7].

Điều kiện phát huy giá trị di tích lịch sử của tỉnh

Tuy “sinh sau, đẻ muộn”, nhưng nhờ hội tụ nhiều yếu tố quan trọng, như: Là đồng bằng rộng lớn nhất ở nước ta, là vùng sản xuất lương thực, nông sản hàng hóa - xuất khẩu quan trọng của Việt Nam; là tỉnh có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, ngoại giao, ngoài ra còn có các yếu tố nền tảng về văn hóa, lịch sử đặc biệt… mà An Giang “lớn nhanh”, từ năm 2015 đến nay luôn nằm trong “tốp đầu” khu vực về quy mô kinh tế và tốc độ tăng trưởng; hiện nay là một trong số tỉnh có chiến lược phát triển “năng động” nổi bật.

Cùng với các loại hình di sản văn hóa “đồ sộ” nói trên, xét trên yếu tố tổng thể tỉnh An Giang còn có nhiều lợi thế so sánh nổi trội. Về đường bộ, thuận lợi kết nối nhiều tỉnh thành trong cả nước và trong khu vực (Campuchia, Thái Lan, Miến Điện, Lào); có bờ biển dài trên 200 km và nhiều cảng biển, thuận lợi kết nối với các nước trong khối ASEAN và thế giới; có 02 sân bay, trong đó sân bay Phú Quốc đang ngày càng tăng tuyến kết nối với các châu lục, và hiện đang đầu tư thêm sân bay Thổ Châu dự kiến hoàn thành trong năm 2027; có rừng nguyên sinh, vùng sản xuất nông - lâm - ngư nghiệp, với nguồn tài nguyên, hệ sinh thái đa dạng, hấp dẫn từ đồng bằng, rừng - núi, biển và trên 145 hòn đảo. Hiện An Giang đã và đang thu hút đầu tư mạnh mẽ từ nhiều tập đoàn, thương hiệu du lịch hàng đầu Việt Nam và quốc tế, như: Vingroup, CEO Group, Sun Group, BIM Group, Movenpick, Sheraton, Wyndham, Pullman, Melia, Crowne Plaza, Alacarte, Hilton, IHG, Dusit International... góp phần làm thay đổi diện mạo, phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng dịch vụ - du lịch, nhất là tại Phú Quốc, đưa nơi đây trở thành điểm đến mới của thế giới.

Trong khi 10 tháng đầu năm 2025, du lịch Việt Nam đón khoảng 17,2 triệu lượt khách quốc tế và 125 triệu lượt khách nội địa, thì riêng tỉnh An Giang đã đón chiếm trên 8% khách quốc tế và 16% khách nội địa so cả nước. Du lịch An Giang nhiều năm qua còn khuấy đảo truyền thông quốc tế khi liên tiếp được vinh danh trong “TOP” các danh hiệu là điểm đến hàng đầu của Châu Á, của thế giới[8]... Theo định hướng của Trung ương, tỉnh An Giang còn là trung tâm kinh tế biển của quốc gia; và cùng với tỉnh Cà Mau củng cố thế trận phòng thủ liên hoàn với 03 điểm tựa tam giác chiến lược: “Phú Quốc - Hòn Khoai - Thổ Châu”; bảo đảm 03 vùng chiến lược: “Vùng ven bờ chiến lược - vùng tam giác chuyển tiếp chiến lược - vùng tiền tiêu chiến lược”,…

Từ những yếu tố thực trạng, tiềm năng, lợi thế, trong đó có 108 di tích lịch sử - văn hóa, thì có thể nói đây là tài sản xanh - bền vững “khá đồ sộ” có giá trị rất lớn. Nếu được phát huy tốt, đúng giá trị chắc chắn sẽ góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, của vùng, nhất là khai thác để phục vụ du lịch - dịch vụ.

Đề xuất một số nhiệm vụ, giải pháp phát huy giá trị các di tích lịch sử

Trong bối cảnh hiện nay, việc khai thác giá trị di tích lịch sử để phát triển kinh tế - xã hội bền vững là vấn đề đã và đang đặt ra của nhiều địa phương, nhất là đối với các tỉnh đang phát triển du lịch mạnh mẽ như An Giang. Và trong kinh nghiệm của thế giới, để du lịch phát triển tốt thì chỉ có thể trên cơ sở khai thác và phát huy tốt giá trị các di sản văn hóa mới gắn kết với khai thác các tài nguyên du lịch khác hiệu quả,... Cho nên để phát huy giá trị các di tích lịch sử nhằm phát triển bền vững kinh tế - xã hội của tỉnh An Giang trong kỷ nguyên vươn mình, xin gợi mở một số nhiệm vụ, giải pháp, như:

Thứ nhất, cùng với việc tiếp tục tổ chức thực hiện tốt, có hiệu quả Luật Di sản văn hóa năm 2024 và các văn bản liên quan, cần nâng cao nhận thức của các cấp ủy, chính quyền và Nhân dân về ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng của các di tích lịch sử trong đời sống xã hội. Để từ đó, trong công tác lập quy hoạch, xây dựng đề án, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của địa phương cần chú trọng công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử theo tinh thần Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 16/01/2017 của Bộ Chính trị và “Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030” của Thủ tướng Chính phủ theo hướng:“Chú trọng phát triển du lịch văn hóa, gắn phát triển du lịch với bảo tồn, phát huy giá trị di sản và bản sắc văn hóa dân tộc”[9], nhất là trong công tác quy hoạch và lập hồ sơ dự án đầu tư tu bổ, tôn tạo, phục hồi, nâng cấp các di sản đủ điều kiện, và các khâu đầu tư cơ sở hạ tầng, công tác đào tạo nguồn nhân lực,...

Thứ hai, cần nghiên cứu, đánh giá để có chiến lược phát triển di sản văn hóa nói chung và di tích lịch sử vừa đáp ứng nhu cầu du khách, vừa phù hợp với định hướng dài hạn của địa phương, đất nước. Trong đó, cần chú ý đề cao vai trò của du khách nội địa, coi du khách nội địa là bệ đỡ để phát triển du khách quốc tế. Phối hợp tốt với các đơn vị kinh doanh lữ hành, gắn với phát huy tốt vai trò các chương trình hợp tác, liên kết phát triển du lịch trong và ngoài nước, tăng cường giao lưu trưng bày sản phẩm du lịch, quảng bá, tiêu thụ sản phẩm OCOP, công nghiệp nông thôn tiêu biểu, phát huy tốt làng nghề truyền thống của địa phương,... nhằm tạo ra đa dạng sản phẩm, loại hình du lịch - dịch vụ; làm phong phú thêm “tài nguyên” du lịch. Qua đó, tăng cường kết nối tour - tuyến, tạo ra các chương trình, các sản phẩm du lịch hấp dẫn, đưa du khách đến tham quan, thưởng lãm các di sản văn hóa, lan tỏa, phát huy giá trị của các “điểm đến” này.

Thứ ba, chú ý nghiên cứu, triển khai việc xây dựng thương hiệu riêng cho mỗi di tích để các di sản văn hóa là các điểm đến ấn tượng, thu hút du khách. Nghiên cứu sưu tầm tài liệu lịch sử, các giai thoại trong dân gian có liên quan (ví dụ các giai thoại về Nguyễn Ánh - Vua Gia Long khi ở Vĩnh Thuận, Phú Quốc, Thổ Châu...) biên tập, xây dựng thành những câu chuyện và thông qua những ấn bản, tờ rơi, vừa để quảng bá hình ảnh đất và người của địa phương, trên cơ sở đó đầu tư, xây dựng, những công trình công cộng, biểu trưng, công trình ghi dấu riêng có, độc đáo, vừa có ý nghĩa, vừa thu hút du khách. Nghiên cứu kết nối di tích với các yếu tố lịch sử, văn hóa để tạo được điểm nhấn du lịch cả về quy mô và tính chất; phối hợp, liên kết giữa các địa phương phát huy tốt tài nguyên di tích lịch sử - văn hóa để tạo ra sự vượt trội, “độc lạ” (ví dụ khi Anh hùng Dân tộc Nguyễn Trung Trực ở Gia Lai (Bình Định cũ), Tây Ninh (Long An cũ), An Giang (Kiên Giang cũ).

Thứ tư, phát huy thương hiệu du lịch An Giang, các giá trị di sản văn hóa nói chung và di tích lịch sử - văn hóa thông qua phát huy, lan tỏa kết quả sự bình chọn, vinh danh của nền tảng du lịch trực tuyến (Booking.com), các kênh truyền thông hàng đầu thế giới du lịch[10]... Tăng cường số hóa các di tích lịch sử - “địa chỉ đỏ” gắn với phát triển du lịch số, du lịch thông minh, đẩy mạnh truyền thông các dịch vụ du lịch hiệu quả, kịp thời, phù hợp theo “Chương trình số hóa di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021 - 2030” đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt[11], để du khách dễ dàng tiếp cận và chọn lựa sản phẩm du lịch - dịch vụ. Tăng cường tuyên truyền, quảng bá thông qua liên hoan trình diễn, các hoạt động trưng bày, giới thiệu, triển lãm về các di sản văn hóa, hiện vật, hình ảnh, sách về di tích lịch sử của địa phương.

Thứ năm, là địa phương có tiềm năng, lợi thế về du lịch, đã và đang được khai thác hiệu quả, chiếm tỷ trọng cao trong ngành du lịch của Việt Nam, nhưng hiện nay An Giang không thu phí tham quan tuyệt đại đa số các di tích lịch sử - văn hóa, nên ngành văn hóa, du lịch cần nghiên cứu đổi mới cơ chế chính sách để các “điểm đến” này có được nguồn thu, từng bước tự “nuôi” bộ máy quản lý, có thể tự chi phí một phần hay toàn bộ việc bảo tồn, phát triển di tích; hoặc nghiên cứu thí điểm, nhân rộng các mô hình giao di tích đủ điều kiện cho cá nhân, tổ chức quản lý, khai thác, bảo tồn và phát huy có trách nhiệm với môi trường và xã hội. Chú trọng xây dựng môi trường văn hóa văn minh du lịch,…

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung, di tích lịch sử nói riêng luôn có mối quan hệ hữu cơ. Trong đó, bảo tồn được coi là cơ sở nền tảng để phát huy giá trị, và khi đó sẽ góp phần tạo ra nguồn lực vật chất, tinh thần để tiếp tục bảo tồn phát huy giá trị di sản văn hóa được tốt hơn.

Trong xu hướng chung trên thế giới hiện nay là “phát triển xanh”, “phát triển bền vững”... và từ điều kiện thuận lợi của tỉnh An Giang như Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chỉ ra: “Ít tỉnh nào có điều kiện thuận lợi về tự nhiên, cùng với truyền thống lịch sử, văn hóa rất hào hùng”[12] thì định hướng bảo tồn, phát huy giá trị các di tích lịch sử để phát triển kinh tế - xã hội là tất yếu khách quan. Để thực hiện hiệu quả cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó cần chú trọng công tác tuyên truyền trong mọi giới, mọi ngành nâng cao nhận thức, lan tỏa ý thức, hành vi văn hóa - văn minh và “có trách nhiệm” đối với các di sản văn hóa nói chung để cùng góp phần quan trọng trong bảo tồn, phát huy giá trị các di tích lịch sử để phát triển kinh tế - xã hội của địa phương mang tính bền vững.