Nguyễn Tài Tuệ sinh ngày 15 tháng 5 năm 1936 tại xã Đại Đồng, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. Ông đến với âm nhạc từ niềm say mê thời tuổi thơ. Ông mê mẩn với những điệu "ví dặm" những khúc hát "đò đưa" của quê hương. Nửa về nửa lại buồn đây, về thì nhớ mẹ mà ở đây thì nhớ nhà - có lúc ông đã khóc vì những câu hát đó.
Năm 1955, khi học hết cấp 3, Nguyễn Tài Tuệ ra Hà Nội. "Bố muốn tôi đi theo con đường văn chương để làm thầy giáo vì đất quê ông phong trào học và ước mơ làm thầy giáo lớn lắm" - Nguyễn Tài Tuệ cho biết. Ngoài ra, ông theo học guitar ở chỗ Nghệ sĩ Nhân dân Trọng Bằng. Học được một thời gian, ông mới thấy âm nhạc là cái nghiệp của mình chứ không phải văn chương và ông đi theo tiếng gọi của nó. Bước đầu, Nguyễn Tài Tuệ về làm diễn viên của Đoàn ca múa nhân dân Trung ương hát với những Quốc Hương, Mai Khanh, Chu Minh, Thương Huyền trong một dàn hợp xướng và cứ thế đi vào sáng tác...
Ðầu năm 1957 ông lên công tác tại Ðoàn ca múa Lao - Hà Yên. Tại đó ông được tiếp xúc nhiều với dân ca các dân tộc Tày, Nùng, Mông, Dáy... và có những sáng tác như: "Mùa xuân gọi bạn", "Suối Mường Hum còn chảy mãi", hợp xướng "Xuân về trên bản"…
Năm 1959, Nguyễn Tài Tuệ được về Hà Nội công tác tại Ban nghiên cứu âm nhạc dân gian - tiền thân của Viện Nghiên cứu âm nhạc dân gian hiện nay. Tại nơi này ông đã hoàn thành ca khúc nổi tiếng "Tiếng hát giữa rừng Pắc Bó" và tiếp theo là ca "khúc Xa khơi", cùng nhiều tác phẩm thanh nhạc và khí nhạc khác.
Trước đó, những năm 1956 - 1957, Nguyễn Tài Tuệ đã đi thực tế ở khu vực cầu Hiền Lương, Cửa Tùng và đảo Cồn Cỏ... Nhà thơ Lưu Trọng Lư dẫn đầu đoàn văn nghệ sĩ, họ sống ở bên này sông Bến Hải hàng tháng trời. Thời ấy, khó khăn chồng chất khó khăn, đất nước bị chia cắt gây đôi miền. Cảnh chiều chiều vợ ra bến ngóng chồng, ông ra sông ngóng cháu từ phía bên kia. Những đôi trai gái chưa kịp cưới nhau đã phải chia lìa để cứ chiều chiều đứng bên này khoát nón sang bên kia gọi nhau mà không thể gần nhau được.
Nguyễn Tài Tuệ tự hỏi mình: "Ngoài biển kia con cá nục đến con cá măng còn đi đi lại lại, bay nhảy thoải mái giữa 2 miền, tại sao con người lại bị ngăn cách? Và, ông lấy khát vọng thống nhất đất nước làm chủ đề bài hát "Xa khơi".
Thật thú vị, vì trong một sự kiện văn hoá vài năm trước, tôi vinh dự được ngồi cạnh nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ. Ông đã lưu bút vào một trang sách: "Kính tặng nhà thơ Đặng Vương Hưng. Xa Khơi" kèm theo chữ kỹ bằng nét bút đậm và mực xanh.
Nhân đây, xin được giới thiệu giọng hát của Ca sĩ Tân Nhân (1932 - 2008) một giọng ca nổi tiếng trong những năm 1950 - 1970. Tên tuổi của bà gắn liền với nhạc phẩm "Xa Khơi" của Nguyễn Tài Tuệ. Clip đính kèm là bản thu trước 1975.
Hà Nội, 12/2/2022
Đ.V.H
Theo Trái tim người lính
