Nghệ nhân Y Thái kể, ngày nhỏ, ông thường đi theo các chú, các bác lên rừng lấy gỗ để tạc tượng đưa ra đặt ở nhà mồ. Bị thu hút bởi những biểu cảm thể hiện trên từng bức tượng, ông chăm chú nhìn rồi tự mình tạc theo. Rất nhiều lần đôi tay lóng ngóng không thể điều khiển chiếc rìu, chiếc đục theo ý mình khiến những khúc gỗ bị hư hỏng. Không nản chí, ông vẫn tiếp tục đục, khắc cho đến khi tự tạo được bức tượng hoàn chỉnh. Cứ thế, hơn 30 năm qua, tạc tượng gỗ trở thành niềm đam mê và đem lại cho ông thành công, giúp ông thêm quyết tâm gìn giữ và phát triển.
Nghệ nhân Y Thái Êban giới thiệu một số tác phẩm tượng gỗ của mình.
"Một ý tưởng sáng tạo ra là tôi lấy cây tôi đục chứ không cần vẽ. Nói chung là mình cũng phải chịu khó, tại vì mình giữ gìn, bảo tồn nét văn hóa này. Tôi sợ sau này mai một đi, sau này mình già đi thì không có sức khỏe tiếp tục nữa. Tôi không thể để mất mà muốn con cháu sau này thấy, giống như ngày xưa tôi thấy ông chú, ông bác tôi làm mà đến ngày hôm nay tôi vẫn giữ gìn vẫn nhớ và làm được luôn" - nghệ nhân Y Thái nói.
Năm 2015, từ khi hội thi tạc tượng gỗ lần đầu tiên được đưa vào tổ chức trong khuôn khổ Lễ hội cà phê Buôn Ma Thuột, nghệ nhân Y Thái càng say mê với việc tạc tượng, bởi ông đã tìm được “sân chơi”, biết thêm nhiều người cùng sở thích với mình. Cũng từ hội thi đó, nghệ nhân Y Thái được nhiều người biết và tìm đến đặt hàng các sản phẩm tượng gỗ. Ông cũng nhiều lần đại diện tỉnh Đắk Lắk tham gia và đạt giải cao tại các hội thi tạc tượng dân gian ở khu vực Tây Nguyên. Đến nay, tạc tượng gỗ không chỉ là niềm đam mê mà còn trở thành nghề chính đem lại thu nhập khá cho gia đình ông.
Nghệ nhân Y Thái Êban trả lời phỏng vấn của phóng viên Đài TNVN
Để tạo hình cho những bức tượng, nghệ nhân Y Thái chỉ sử dụng rìu, đục, dao. Khi nhìn vào khúc gỗ, ông có thể tưởng tượng và tự tay tạo hình thành bức tượng hoàn chỉnh mà không cần phải vẽ mẫu. Mỗi bức tượng mang một ý nghĩa riêng, là một câu chuyện, một điển tích dân gian, một nét đẹp văn hóa... gắn với đời sống hàng ngày của người Ê Đê.
Bà H Yâo Byă - vợ nghệ nhân Y Thái chia sẻ: "Ông ấy có thể làm được mọi đồ dùng chỉ với trí tưởng tượng rồi tạc ra thôi, từ hình khắc trên cánh cửa cho tới các bức tượng có hình dáng khác nhau. Bản thân tôi thì cũng hết sức động viên để ông ấy tiếp tục truyền dạy lại cho 2 con trai nữa, nên cả nhà tôi đều ủng hộ, động viên để ông tiếp tục gìn giữ văn hóa của ông bà. Nếu không có ông ấy tiếp tục thì còn ai làm nữa".
Theo nghệ nhân Y Thái, đã có lúc tượng gỗ không được ai sử dụng nên dần mai một. Nay ông rất vui mừng khi ngày càng nhiều người trẻ và khách hàng quan tâm đến tượng gỗ. Nhận thấy giá trị và lợi ích kinh tế từ công việc này, ông khuyến khích các con và những người trong buôn, những ai đam mê và chịu khó học hỏi, ông sẵn sàng truyền nghề và động viên họ cùng tham gia mỗi khi có đơn hàng tạc tượng.
Bức tượng thầy cúng đang được nghệ nhân Y Thái hoàn thiện tại Hội thi tạc tượng gỗ dân gian các dân tộc Tây Nguyên năm 2017. (ảnh tư liệu)
Ông Bùi Văn Hượng, cán bộ văn hóa xã Ea Tu, thành phố Buôn Ma Thuột, cho biết nghệ nhân Y Thái đã góp phần tích cực vào việc gìn giữ phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của người Ê Đê địa phương: "Nghệ nhân Y Thái tích cực tham gia trong công tác bảo tồn tạc tượng nói riêng và bản sắc văn hóa dân tộc của đồng bào Ê Đê trên địa bàn xã nói chung. Nghệ nhân Y Thái đang tiếp tục phát huy những giá trị về tạc tượng, để vừa giới thiệu sản phẩm của mình và vừa để phục vụ du lịch sau này. Hiện nay trên địa bàn xã Ea Tu thì cũng không có nghệ nhân nào tạc tượng được ngoài nghệ nhân Y Thái, cho nên xã tiếp tục động viên, khuyến khích nghệ nhân Y Thái phát triển thêm, tiếp tục phát huy khả năng của mình".
Trân quý những giá trị truyền thống của dân tộc mình, nghệ nhân Y Thái vẫn đang miệt mài “thổi hồn” cho những bức tượng gỗ. Ông tìm hiểu, lưu lại những tích dân gian để tạc thành tượng, thành câu chuyện kể cho mọi người. Với ông, tạc tượng gỗ là cách để lưu giữ truyền thống và truyền lại cho các thế hệ mai sau.
