Miền Tây Nghệ An với địa bàn chủ yếu thuộc vùng núi cao, đa dạng về dân tộc, rừng luôn giữ vị trí then chốt trong đời sống sinh hoạt, tín ngưỡng và phong tục truyền thống của cộng đồng các dân tộc sinh sống ở đây. Ở nhiều bản làng, rừng được coi là không gian thiêng, nơi tổ chức các nghi lễ, hội làng và bảo đảm nguồn nước, nguồn sinh kế cho cư dân. Tập quán bảo vệ rừng của đồng bào thể hiện qua những quy ước bản làng, hương ước cộng đồng và các nghi thức truyền thống, trong đó có những quy định nghiêm cấm chặt phá rừng thiêng, khai thác tài nguyên phá hoại nguồn sống chung; chính những cơ chế tự quản này đã tạo nên sức mạnh cộng đồng, khiến cộng đồng trở thành “chủ thể bảo vệ rừng” với trách nhiệm và quyền lợi gắn liền.
Năm 2024-2025, chương trình Thí điểm thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ (gọi tắt là ERPA) được thực hiện tại Nghệ An đã mang lại nguồn kinh phí tương đối lớn cho các bản làng. Hơn 225 tỷ đồng được phê duyệt chi trả cho các chủ rừng là hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư thôn bản và các cộng đồng tham gia hoạt động quản lý rừng với chủ rừng là tổ chức, trong đó chủ yếu thuộc địa bàn vùng núi cao của miền tây Nghệ An.
Nguồn kinh phí từ ERPA không chỉ góp phần cải thiện điều kiện kinh tế của các cộng đồng nhận bảo vệ rừng mà còn giữ vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số. Thông qua nguồn kinh phí này, cộng đồng có thêm điều kiện đầu tư cho các công trình phúc lợi phục vụ sinh hoạt chung như hệ thống nước sạch, điện chiếu sáng, thông tin liên lạc, đường giao thông thôn bản, nhà văn hóa cộng đồng – những thiết chế văn hóa giữ vai trò trung tâm trong đời sống tinh thần của người dân miền núi. Việc cộng đồng thống nhất lựa chọn, quản lý và sử dụng nguồn kinh phí hỗ trợ không chỉ phát huy tính tự quản mà còn tạo không gian để duy trì các hoạt động văn hóa truyền thống như sinh hoạt cộng đồng, lễ hội, truyền dạy tiếng nói, phong tục, tập quán và tri thức bản địa gắn với rừng.
Bên cạnh đó, nguồn kinh phí ERPA giúp giảm bớt áp lực về kinh tế, hạn chế tình trạng người dân phải khai thác tài nguyên rừng trái phép để phục vụ nhu cầu trước mắt, qua đó tạo điều kiện để cộng đồng tập trung gìn giữ các giá trị văn hóa gắn liền với rừng như rừng thiêng, rừng đầu nguồn và các khu vực có ý nghĩa tâm linh. Khi đời sống vật chất được cải thiện, người dân có điều kiện duy trì nếp sống cộng đồng, củng cố các quy ước bản làng, hương ước truyền thống và nâng cao ý thức trách nhiệm trong bảo vệ rừng – yếu tố cốt lõi để bảo tồn văn hóa bản địa một cách bền vững. Có thể khẳng định, nguồn kinh phí ERPA đã góp phần gắn kết hài hòa giữa mục tiêu bảo vệ rừng, phát triển sinh kế và bảo tồn bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số, tạo nền tảng quan trọng cho phát triển kinh tế xanh dựa vào cộng đồng tại miền Tây Nghệ An.
