Trong cuộc đời hoạt động cách mạng đầy sóng gió của mình, Bác luôn coi báo chí là phương tiện quan trọng để vận động tuyên truyền cách mạng một cách nhanh chóng, sâu rộng, hiệu quả nhất với mọi đối tượng. Vì vậy, dù ở đâu, trong hoàn cánh nào Bác cũng chỉ đạo, phát hành những tờ báo cách mạng giúp cho sự nghiệp giải phóng dân tộc chóng tới thành công.
Khi ở Pháp, Bác là một trong những thành viên sáng lập báo Le Paria (Người cùng khổ). Ngày 1/4/1922, số đầu tiên của báo Le Paria ra đời. Đây là diễn đàn của các dân tộc thuộc địa ra mắt bạn đọc tại Paris. Bác là một cây bút tích cực của tờ báo này, vừa là phóng viên, nhiếp ảnh, biên tập viên vừa phát hành báo. Mục tiêu chính của báo là lên án chủ nghĩa thực dân, giác ngộ các dân tộc thuộc địa, đồng thời vận động nhân dân Pháp đấu tranh chống chế độ thuộc địa. Báo có lời tuyên ngôn: “Le Paria tố cáo những sự lạm quyền về chính trị, lối cai trị độc đoán, tình trạng bị bóc lột về kinh tế mà nhân dân các vùng lãnh thổ, hải ngoại đang là nạn nhân”. Bác đã viết tới 38 bài cho tờ báo này, tố cáo tội ác của thực dân, kêu gọi các dân tộc thuộc địa đoàn kết, vùng lên đấu tranh. Từ tháng 4/1924 đến tháng 4/1926 báo ra được 38 số thì đình bản.
Cuối năm 1924, Bác về Quảng Châu (Trung Quốc) thành lập “Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội” và ra báo Thanh niên, Bác trực tiếp chỉ đạo, biên tập và viết nhiều bài chính luận quan trọng. Ngày 21/6/1925, báo Thanh niên do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập ra số đầu tiên, Bác là biên tập chính cho số báo này, đánh dấu sự ra đời của báo chí cách mạng Việt Nam. Đây là phương tiện tuyên truyền, là vũ khí chiến đấu của các tổ chức cách mạng. Báo Thanh niên số 1 ra ngày 21/6/1925 cho đến tháng 4/1927 đã ra được 88 số bằng tiếng Việt.
Tháng 12/1926, Bác lập ra báo Công nông cho giai cấp công nhân và nông dân nước ta.
Tháng 2/1927, Bác sáng lập báo Lính kách mệnh (tiền thân của báo Quân đội nhân dân ngày nay), chủ yếu dành cho các chiến sĩ cách mạng, các lực lượng vũ trang.
Những tờ báo xuất bản công khai hoặc bí mật ở nước ngoài từ năm 1922 tại Pháp, hoặc năm 1925 tại Quảng Châu (Trung Quốc), năm 1928 tại Thái Lan, năm 1929 tại Hồng Kông do Bác sáng lập đều tập trung vào vấn đề cơ bản là truyền bá tư tưởng cách mạng và chủ nghĩa Mác-Lênin, chuẩn bị cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc thành lập một đảng Cộng sản kiểu mới có đủ khả năng, bản lĩnh chính trị để lãnh đạo nhân dân nổi dậy phá tan ách nô lệ của thực dân Pháp, giành quyền độc lập, tự do, hạnh phúc, hòa bình cho dân tộc Việt Nam, đưa nước ta tiến theo con đường xã hội chủ nghĩa.
Sau ngày thành lập Đảng 3/2/1930 một thời gian, Bác sáng lập tờ Tạp chí Đỏ xuất bản ngày 5/8/1930. Bác là người chỉ đạo và cộng tác viên thân thiết của các tờ báo Đảng (Búa liềm, Tranh đấu, Tiếng nói của chúng ta...) với nhiều bài viết, bút danh khác nhau. Bác chấn chỉnh và đổi tên báo Đồng thanh thành báo Thân ái để tạo sự gần gữi thân mật hơn với nhiều đọc giả.
Đầu năm 1941 Bác về nước, chỉ đạo Hội nghị Trung ương VIII, thành lập Mặt trận Việt Minh (ngày 19/5/1941), lập ra báo Việt Nam độc lập. Tờ báo này là cơ quan ngôn luận của Mặt trận Việt Minh mới thành lập. Số đầu tiên ra ngày 1/8/1941 do Bác trực tiếp biên tập và vẽ một bức tranh tuyên truyền rất đặc sắc, phía dưới có 4 câu thơ:
Việt Nam độc lập thổi kèn loa
Kêu gọi dân ta trẻ lẫn già
Đoàn kết vững bền như khối sắt
Để cùng nhau cứu nước Nam ta.
Tờ báo tồn tại cho đến ngày Cách mạng tháng Tám 1945 thắng lợi. Sau Cách mạng tháng Tám, Bác tiếp tục chỉ đạo, cho ra đời một số tờ báo mới. Sau đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II tháng 2/1951, báo Sự thật (tiền thân của báo Nhân dân) ngừng xuất bản. Bác chỉ đạo ra báo Nhân dân - cơ quan ngôn luận của đảng Cộng sản Việt Nam, rất thiết thực, gần gũi, sâu rộng với quần chúng nhân dân. Số đầu tiên ra ngày 11/3/1951. Ngoài việc sáng lập, chỉ đạo hoạt động báo, Bác còn là cộng tác viên xuất sắc. Từ số 1 ra ngày 11/3/1951 đến số 5.526 ra ngày 1/6/1969, tổng cộng Bác đã viết và đăng 1.205 bài trên báo Nhân dân với 23 bút danh khác nhau.
Tại đại hội lần thứ III Hội Nhà báo Việt Nam (8/9/1962), Bác căn dặn các nhà báo: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng, cây bút, trang giấy là vũ khí của họ… Mỗi nhà báo là một tờ hịch cách mạng”. Bàn về hai chữ “tự do” và “chân lý” đối với người viết báo, Bác day: “Chế độ ta là chế độ dân chủ, tư tưởng phải được tự do. Tự do là thế nào? Đối với mọi vấn đề, mọi người tự do bày tỏ ý kiến của mình, góp phần tìm ra chân lý. Đó là một quyền lợi mà cũng là một nghĩa vụ của mọi người. Khi mọi người đã phát biểu ý kiến, đã tìm thấy chân lý, lúc đó quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền tự do phục tùng chân lý. Chân lý là cái gì có lợi cho Tổ quốc, cho nhân dân. Cái gì trái với lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân, tức là không phải chân lý. Ra sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân – tức là phục tùng chân lý”
Bác đã đi vào cõi “trường sinh” nhưng những lời Bác dạy đối với người làm báo nói riêng và người cầm bút nói chung vẫn là “sợi chỉ đỏ” để chúng ta nâng cao trách nhiệm, đạo đức của người làm báo. Bác là người luôn coi báo chí cách mạng là một “mặt trận”, là “vũ khí” tuyên truyền nhạy bén, sâu rộng nhất tới nhiều đối tượng, góp phần làm nên thành công của cách mạng Việt Nam trong mọi giai đoạn. Người không những sáng lập, lãnh đạo, chỉ đạo báo chí cách mạng Việt Nam mà Người còn là một biên tập viên, cộng tác viên xuất sắc, gần gũi, thân thương nhất của những tờ báo đó.
Trái Tim Người Lính
