Người Khmer sinh sống ở nhiều địa phương trên hầu khắp đồng bằng sông Cửu Long. Đây là một trong những cộng đồng thiểu số có sự đa dạng nhất nhì so với cả nước về bề dày văn hóa. Người Khmer nổi bật với các mảng như âm nhạc,mỹ thuật, sân khấu, điêu khắc, văn học dân gian với lịch sử ngót 2000 năm.
Về âm nhạc dân gian, ngoài những điệu hát kèm với vũ đạo trong sân khấu Dù Kê thì những lànđiệu dân ca là món ăn tinh thần không thể thiếu của cộng đồng người Khmer khu vực đồng bằng song Cửa Long.
Là cộng đồng nông nghiệp gắn bó lâu đời với miền sông nước trù phú đã tạo ra một cộng đồng thực sự rất lạc quan. Những người trẻ ở Trà Vinh tâm sự rằng họ vẫn hát những bài dân ca trong khi ra đồng cấy lúa hay chăn trâu, cắt cỏ. Thật hiếm thấy nơi đây vẫn còn cảnh nam nữ hát đối đáp trong lễ cưới hay những nơi sông nước khoáng đạt như ở Trà Vinh hay Sóc Trăng. Điều đó cho thấy sức sống của dân ca vẫn rất mãnh liệt trong đời sống cộng đồng người Khner ở Nam Bộ.
Sinh thời, nhạc sỹ Nguyễn Văn Hoa (1937 – 2015) đã dành 30 năm trong cuộc đời để đi khắp các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long để sưu tầm các làn điệu dân ca Khner sau đó cho ra đời tập sách 100 làn điệu dân ca Khmer Nam Bộ. Sách là một tài liệu hiếm về dân ca Khmer cósự góp mặt làn điệu dân ca của hầu khắp các khu vực sinh sống của người Khmer từ Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu cho tới An Giang, Kiên Giang… Qua công trình sưu tầm có thể nhận thấy các chủ đề chính của dân ca Khmer thường là những làn điệu hát ru, hát chèo thuyền, hò, hát đám cưới và đáng chú ý hơn cả vẫn là những tình khúc.
Trong số những điệu dân ca về tình yêu lứa đôi được Nguyễn Văn Hoa sưu tầm có bài Nhớ tiếng vượn hú (Boong xronoh tôch dum) với những ý tứ độc đáo. Hình ảnh tiếng vượn hú khá ddppcj đáo trong loại hình dân ca”
Anh nhớ tiếng vượn hú/ Trên đỉnh núi Chi – xô/ Anh nhớ lời than thở/ Còn bên nhánh cây đa/ Anh nhớ từng tiếng ve/ Rên rỉ trên đỉnh tháp/ Đỉnh Peachel đó/ Tiếng vượn hú thật buồn/ Anh nhớ em vô cùng/ Tiếng vượn hú đó đây/ Như lời em bên tai/ Ôi, dao mà văng vẳng...
Bài dân ca như một áng thơ tình tuyệt đẹp. Không gian thật lãng mạn và cũng gợi những nét hoang sơ và thơ mộng. Người trai nhớ đến bạn gái nhưng lại gửi gắm trong bóng dáng tiếng vượn hú. Vượn là loài linh trưởng có tiếng hót trong vắt từng xuất hiện trong nhiều giai phẩm cổ tích. Tiếng hót được trời ban tặng. Ngọn núi Chê – xô, một địa danh phiếm chỉ là nơi vượn cư ngụ cũng là miền người trai gửi gắm niềm hoài nhớ.
Té ra tiếng vượn hú và ngọn núi kia chỉ là cái cớ để người trai diễn ngôn cho niềm mong nhớ khó nói thành lời vì anh còn bảo rằng đang nhớ “lời than thở còn bên nhành cây đa.” Nhớ cả tiếng ve trên chop tháp. Tiếng vượn hú lại là cái cớ khác để anh ta trai ra nỗi buồn phiền như chiếc cầu để nói ra điều khó nói : Anh nhớ em vô cùng.
Tiếng vượn hú đó đây
Như lời em thủ thỉ
Lúc này thì một người hồn nhiên nhất cũng chẳng ai trách móc chuyện người trai ví von tiếng vượn hú như lời thủ thỉ của người tình. Đó kỳ thực là một sự ví von dễ thương.
Người ta thường nghĩ những bài dân ca như nhạc thị trường của người xưa. Dễ sáng tác, dễ hát và đôi khi là dễ dãi. Nhưng rồi qua năm tháng, những gì tinh túy nhất sẽ còn lại trong tâm khảm người yêu nhạc như những hạt ngọc xinh xắn. Và Nhớ tiếng vượn hú cũng là một hạt ngọc xinh xắn như thế.
