Hầu hết các dòng họ ở Hà Tĩnh sẽ tổ chức lễ rằm với không khí thành kính, trang nghiêm. Tùy phong tục tập quán, lễ cúng rằm của mỗi dòng tộc, địa phương sẽ có những nét đặc trưng.
Ngày Rằm tháng Bảy chính là dịp để nhắc nhở mọi người hướng về cội nguồn, thể hiện sự hiếu kính với tổ tiên. Cho dù xã hội phát triển, lễ tế ngày Rằm ở một số nơi, một số dòng họ còn rườm rà...; song về cơ bản thì đây vẫn là một nét đẹp truyền thống, nhân văn đang được các dòng họ ở khắp mọi miền quê Hà Tĩnh gìn giữ.
Đối với người dân ở các làng quê Hà Tĩnh, Rằm tháng Bảy là một dịp lễ trọng để tri ân tổ tiên, gắn kết tình thân trong dòng họ. Thờ cúng tổ tiên là một nét đẹp trong văn hóa nên dòng họ, chi tộc nào cũng xây dựng nhà thờ làm nơi để cho con cháu tưởng nhớ tổ tiên, gặp gỡ anh em họ hàng.
“Về nhà thờ họ” đã trở thành một khái niệm vừa thiêng liêng lại vừa thân thuộc, gần gũi với mỗi người. Đó là lúc cháu con muôn nơi về tụ họp cúng bái tổ tiên, anh em họ hàng được gặp gỡ, thăm hỏi lẫn nhau; đồng thời cũng là dịp tổng kết lại quá trình phát triển dòng tộc, rà soát, bổ sung gia phả cho đầy đủ.
Tùy vào truyền thống và điều kiện kinh tế mà mỗi dòng họ sẽ tổ chức cúng Rằm tháng Bảy theo nghi thức riêng, nhưng đều có điểm chung là diễn ra hết sức trang trọng, chu đáo và thành tâm.
Chính bề dày, chiều sâu của văn hóa dòng họ là yếu tố vun đắp niềm tự hào, tiếp thêm sức mạnh tinh thần để cháu con nỗ lực nối nghiệp tổ tông, làm rạng danh quê hương.
Xây dựng, gìn giữ văn hóa dòng họ cũng là góp phần tạo dựng và nuôi dưỡng bản sắc văn hóa dân tộc.Văn hóa dòng họ không chỉ là truyền thống hiếu học mà còn là sự gắn kết giữa các cá nhân, gia đình, các thế hệ với nhau.
Trong quan hệ dòng tộc, tôn ti trật tự, nền nếp gia phong luôn được coi trọng; tinh thần đoàn kết, gắn bó được nâng niu, gìn giữ. Cũng chính vì lẽ đó mà con người dù làm ăn, sinh sống nơi đâu vẫn luôn hướng về nguồn cội, đặc biệt là trong những dịp lễ, tết.
Với quan niệm con chim có tổ, con người có tông, sông có nguồn, tổ tiên dòng tộc là điều mà mỗi đứa trẻ thời thơ ấu cũng như khi lớn lên đều được cha mẹ, ông bà nhắc nhở để luôn ghi nhớ trong suốt cuộc đời. Cũng chính vì thế mà dù con cháu sinh sống ở bất cứ nơi đâu, ý thức về tổ tiên, dòng tộc vẫn là sâu sắc nhất.
Ý thức, lòng tự hào nguồn cội đó chính là động lực để mỗi người nỗ lực sống sao cho xứng đáng truyền thống của cha ông, làm tròn trách nhiệm với quê hương.
Hà Tĩnh từ bao đời nay đã nổi danh là vùng đất học với nhiều dòng họ lớn, có nhiều người đỗ đạt như: họ Nguyễn, họ Đặng (Tiên Điền - Nghi Xuân); họ Nguyễn Huy (Trường Lưu, nay là Kim Song Trường - Can Lộc); họ Phan Huy (Thạch Châu - Lộc Hà); họ Hà (Tùng Lộc - Can Lộc); họ Võ Tá (Thạch Hạ - TP Hà Tĩnh); họ Phan, họ Hoàng, họ Bùi (Đức Thọ); họ Nguyễn Khắc (Hương Sơn)...
Riêng một số dòng họ ở huyện Lộc Hà còn tổ chức lễ tế họ khá cầu kỳ, bài bản với những cỗ gà bay độc đáo, đẹp mắt. Những con gà dáng cao, mình lớn, mào đỏ được tạo thế vươn cánh, đứng, ngồi, quỳ trên lưng rùa; ngậm hoa cúc, che lọng; gà xếp tầng... rất uy nghi, dũng mãnh.Cỗ đi họ (cỗ mang vào nhà thờ dòng họ để cúng) thường không thể thiếu các vật phẩm truyền thống như: gà trống, thủ lợn, bánh chưng, xôi, trầu cau, rượu trắng, hoa quả...
Buổi lễ tế họ bằng cỗ gà bay thu hút đông đảo gia đình tham gia thi tài, cũng là dịp để con cháu sum vầy, gặp gỡ.
Mỗi một dòng họ dù lớn hay nhỏ đều trải qua sự sàng lọc, hun đúc các giá trị truyền thống và nỗ lực vun đắp, trao truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác. Chính bề dày, chiều sâu của văn hóa dòng họ là yếu tố vun đắp niềm tự hào, tiếp thêm sức mạnh tinh thần để cháu con nỗ lực nối nghiệp tổ tông, làm rạng danh quê hương. Xây dựng, gìn giữ văn hóa dòng họ cũng là góp phần tạo dựng và nuôi dưỡng bản sắc văn hóa dân tộc.
Chuyện Quê
