Võ Hồng Huy sinh ngày 2/5/1925 tại làng Yên Điềm, xã Thịnh Lộc, huyện Can Lộc (nay Thịnh Lộc là một xã của huyện Thạch Hà); tuy nhiên gia đình ông lại chủ yếu sinh sống ở huyện Nghị Xuân và TP.Hà Tĩnh.
Xuất thân trong một gia đình nhà nho nghèo, yêu nước, dù cha mẹ mất sớm, nhưng Võ Hồng Huy tự ý thức vươn lên, giữ ngọn lửa đam mê văn hóa, trước hết là đất và người vùng văn hóa Hà Tĩnh. Năm 1984, đến tuổi nghỉ hưu, ông bắt tay ngay vào công tác khảo cứu, biên dịch. Do có đam mê và đã âm thầm tích cóp trong suốt quá trình hoạt động chính trị nên bước vào nghiên cứu chuyên nghiệp, Võ Hồng Huy có nhiều thuận lợi.
Sau hơn 30 năm nghiên cứu chuyên sâu, từ lúc nghỉ hưu đến lúc rời “cõi tạm”, Võ Hồng Huy đã để lại một “gia tài” gồm hàng ngàn trang viết về địa chí, lịch sử, văn hóa, con người của vùng đất xứ Nghệ. Hay nói cách khác, Võ Hồng Huy đã thành công với sự nghiệp nghiên cứu về đất và người xứ Nghệ, trong đó có vùng Hồng Lam, nơi ông sinh ra, lớn lên và ký thác cuộc đời.
Nói về “gia tài” của Võ Hồng Huy, năm 2010, nhân kỷ niệm 245 năm năm sinh Đại thi hào Nguyễn Du, PGS Vũ Ngọc Khánh nói vui: “Mình và ông Đỉnh biết gì thì đã viết ra gần hết, còn ông Huy vẫn đang cất riêng cả một “kho” non nước Hồng Lam trong đầu!”.
Qua hơn 20 đầu sách đã xuất bản (trong đó có 6 tác phẩm in riêng) và hàng trăm trang bản thảo di cảo để lại; có thể thấy di sản của Võ Hồng Huy là một hệ thống gồm bốn mảng chủ yếu: Khảo cứu giới thiệu; Địa chí, lịch sử cac địa phương; Tác phẩm Hán - Nôm; Thơ, câu đối, trướng mừng. Tác phẩm của Võ Hồng Huy phong phú, có tính phát hiện, từ tư liệu, cứ liệu nâng lên thành học thuật. Hay nói cách khác, ông làm việc và thể hiện tác phẩm bằng phương pháp khoa học về khảo cứu, sưu tầm.
Năm 2018, nhân giỗ Đại tường (hay còn gọi là giỗ Hết) nhà nghiên cứu Võ Hồng Huy, NXB Văn học đã in ấn, phát hành tác phẩm của ông “Non nước Hồng Lam - Tập I”, gồm 45 bài viết về núi sông, danh thắng, phong thổ vùng đất Hồng Lam, sách dày 530 trang. Sinh thời nhà nghiên cứu Thái Kim Đỉnh - người bạn tâm giao, tri kỷ đánh giá Võ Hồng Huy và hành trình thầm lặng.
“Danh sỹ Hồng Lam” - tập 2, NXB Thế giới tháng 4/2025 là tác phẩm biên khảo, nghiên cứu dịch thuật mới nhất của Võ Hồng Huy, được công bố nhân kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của ông. Có thể nói, mỗi bài viết trong tác phẩm đồ sộ này là một công trình nghiên cứu.
“Danh sỹ Hồng Lam” - tập 2 gồm 3 phần; Phần Một - Danh nhân, giới thiệu 19 bài viết và các danh nhân xứ Nghệ và 3 tác phẩm dịch từ Hán Nôm, chủ yếu viết về địa chí xứ Nghệ và các danh sỹ Hồng Lam như Hoàng giáp Bùi Dương Lịch, Tiến sĩ Dương Thúc Hạp, Đông hồ Lê Văn Diễn
Phần Hai - Khảo cứu và dịch thuật, gồm 24 bài viết. Sách “Nghi Xuân địa chí” là công trình được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam chọn xuất bản, còn “An tĩnh Sơn thủy vịnh” là tập thơ địa chí của Tiến sĩ Dương Thúc Hạp (1835 - 1920) gồm 118 bài viết về các danh thắng trên địa bàn tỉnh Nghệ An (60 bài) và tỉnh Hà Tĩnh (58 bài). Và như lời giới thiệu của dịch giả Võ Hồng Huy, đây “vừa là tác phẩm văn học, vừa là tác phẩm địa chí lịch sử, di sản văn hóa dân tộc quý giá”.
Cuốn “Thơ Bùi Dương Lịch” được Võ Hồng Huy chọn dịch 52 bài, trong đó 32 bài vịnh cảnh, 6 bài vịnh phong thổ, 14 bài thơ tức sự. Công trình nghiên cứu, dịch thuật này của Võ Hồng Huy từng được trao Giải thưởng VHNT Nguyễn Du lần thứ III (1995 - 2000).
Phần Ba - Một số phụ lục, bổ trợ cho quá trình tiếp cận tác phẩm. (Tập I lấy tên theo một cuốn sách của Võ Hồng Huy đã xuất bản là Non nước Hồng Lam, từng được trao Giải thưởng VHNT Nguyễn Du lần thứ IV, năm 2000 - 2005).
GS. Phan Văn Các nguyên Viện trưởng Viện Hán Nôm từng nói: “Tôi đánh giá cao trình độ dịch thơ của Võ Hồng Huy, tất cả các bài thất ngôn bát cú đều được dịch nguyên thể, vần, đối, niêm luật chặt chẽ, một đôi bài có thể nói gần tới mức toàn bích”.
Khi đọc Non nước Hồng Lam của Võ Hồng Huy, GS. Nguyễn Huệ chi phát biểu: “Tôi đã đọc qua cuốn Non nước Hồng Lam của anh và nhận thấy rõ tấm lòng của anh đối với đất Lam Hồng. Giọng văn anh đằm thắm, sự hiểu biết về đối tượng lại kỹ và sâu, vì thế người đọc í tai không bị thuyết phục”.
Đúng như nhiều người nhận định, đánh giá, “Danh sĩ Hồng Lam” - tập 2, tiếp tục minh chứng cho tình yêu sâu sắc và thành công về nghiên cứu của nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Võ Hồng Huy đối với lịch sử, văn hóa xứ Nghệ. Cuốn sách không chỉ là tài liệu quý giá mà còn là nguồn cảm hứng cho những ai yêu mến và muốn tìm hiểu về vùng đất giàu truyền thống này.
Sinh thời Võ Hồng Huy là một “Ông đồ Nghệ” lặng thầm mang phong cách của một kẽ sỹ, mô phạm và lịch lãm, đúng là “Kẻ sỹ Ngàn Hống” như cách gọi của TS. Võ Hồng Hải trong bài viết thay cho Lời tựa đầu sách.
