Từ "hạt lúa, bắp ngô" đến tư duy làm du lịch
Trước đây, nhắc đến các bản làng vùng cao Lai Châu, người ta thường nghĩ ngay đến điệp khúc "thuần nông" với cuộc sống tự cung tự cấp, quanh năm trông chờ vào hạt lúa nương và bắp ngô trên rẫy. Cái nghèo, cái khó cứ mãi đeo bám như sương muối mùa đông. Tuy nhiên, nhờ chủ trương đúng đắn về phát triển du lịch cộng đồng, diện mạo của nhiều bản làng đã thực sự "thay da đổi thịt".
Điển hình cho sự chuyển mình kỳ diệu ấy là bản Sin Suối Hồ (huyện Phong Thổ). Từ một bản làng nghèo khó, thậm chí từng là điểm nóng về tệ nạn xã hội, người dân nơi đây đã đồng lòng thay đổi tư duy. Họ dọn dẹp nhà cửa, trồng địa lan, làm homestay và biến chính cuộc sống sinh hoạt của mình thành sản phẩm du lịch.
Nhớ lại những ngày đầu gian khó vận động bà con thay đổi, ông Vàng A Chỉnh - Trưởng bản Sin Suối Hồ, người được ví như "cánh chim đầu đàn" của bản - không giấu được sự xúc động: "Ngày xưa, người Mông mình chỉ biết đốt nương làm rẫy, cái đói cứ bám riết, bản làng thì buồn hiu hắt. Quyết định làm du lịch là bước ngoặt lớn nhất của chúng tôi. Lúc đầu khó khăn lắm, bà con mình nhiều người không được đi học, nói lý thuyết họ không hiểu đâu. Mình là cán bộ, mình phải xắn tay áo lên làm trước, dời cái chuồng trâu nhà mình đi trước, dọn cái ngõ nhà mình sạch trước để làm mẫu cho bà con làm theo. Dần dần thấy hay bà con mới nghe. Giờ thì khác rồi, bà con đã hiểu rằng làm du lịch không chỉ để cái bụng được no, mà còn để cái đầu mình sáng ra. Khách đến khen bản đẹp, khen người Mông mình mến khách, bà con tự hào lắm, càng quyết tâm giữ gìn bản sắc văn hóa của ông cha để lại."
Câu chuyện của Sin Suối Hồ và lời chia sẻ mộc mạc của vị trưởng bản đã chứng minh một chân lý: Khi người nông dân biết làm du lịch bằng cả trái tim và lòng tự tôn văn hóa, sỏi đá cũng có thể "nở hoa".
Thu hút khách hàng từ chính bản sắc văn hóa đậm đà, không thể trộn lẫn
Trong phát triển du lịch cộng đồng, nếu cảnh quan là "phần xác" thì văn hóa chính là "phần hồn". Tại Lai Châu, chính không gian nhà sàn rêu phong, những phiên chợ rực rỡ sắc màu, hay hương vị của xôi ngũ sắc, cá suối nướng và rượu ngô men lá đã trở thành thứ níu chân du khách lâu dài nhất.
Lấy câu chuyện của bản Nà Khương (huyện Tam Đường) làm ví dụ. Nằm bên dòng Nậm Mu hiền hòa, bản người Thái này không chọn cách sao chép các mô hình khác mà đi sâu khai thác thế mạnh bản địa. Điểm nhấn đặc sắc nhất tại đây chính là hệ thống gần 40 cọn nước (guồng nước) khổng lồ do chính tay người dân làm thủ công hoàn toàn từ tre, gỗ để dẫn nước vào đồng ruộng.
Sự tập hợp dày đặc của những vòng quay miệt mài ngày đêm đã tạo nên một cảnh quan hùng vĩ, được ví như một "công trình thủy điện thủ công" hoành tráng giữa đại ngàn. Du khách đến đây không chỉ để chiêm ngưỡng vẻ đẹp độc đáo ấy mà còn thích thú trải nghiệm nhịp sinh hoạt bình yên bên tiếng quay rì rào của những guồng nước.
Bên cạnh đó, du khách còn được khoác lên mình bộ váy áo Cóm, chiếc khăn Piêu duyên dáng, nghe các bà, các mẹ kể truyền thuyết bản làng và quan sát những đôi bàn tay khéo léo bên khung cửi dệt vải. Khi màn đêm buông xuống, bên ánh lửa bập bùng, những điệu múa xòe, múa sạp và tiếng hát dân ca tạo nên sự kết nối kỳ diệu giữa chủ và khách. Chính bản sắc văn hóa đặc trưng ấy đã biến Nà Khương thành điểm đến không thể trộn lẫn.
Rời tiếng nước reo vui ở Nà Khương, du khách sẽ lạc vào "cõi mộng" tại Bản Thẳm (huyện Tam Đường). Được ví như "thung lũng hoa" rực rỡ ngay cửa ngõ thành phố, Bản Thẳm mê hoặc lòng người bởi cảnh sắc sơn thủy hữu tình. Những mùa hoa cải, hoa tam giác mạch nở rộ bên dòng suối uốn lượn tạo nên một bức tranh thiên nhiên tươi sáng, mời gọi du khách dừng chân hít thở khí trời trong lành trước khi tiếp tục hành trình khám phá sâu hơn vào đại ngàn.
Và nếu muốn chạm tay vào mây trời, bản Sì Thâu Chải (huyện Tam Đường) sẽ là điểm đến không thể bỏ qua. Nơi đây được ví von với những cái tên đầy thơ mộng như "bản làng trên mây", "nàng thơ giữa rừng" hay "bản làng thanh bình". Là mái ấm của hơn 60 hộ gia đình người Dao đã gắn bó qua nhiều thế hệ, Sì Thâu Chải không chỉ là nơi sinh hoạt cộng đồng ấm áp, mà còn gìn giữ nguyên vẹn nếp sống truyền thống. Những con đường dẫn lên bản cũng chính là nơi bà con canh tác, chăn nuôi và nuôi cá - những công việc bình dị đã nuôi sống người dân từ bao đời.
Bên cạnh vẻ đẹp hoang sơ trữ tình đang "gây sốt" trên mạng xã hội, bản làng này còn tận dụng địa thế đặc biệt để tổ chức các hoạt động dù lượn, thu hút du khách ưa mạo hiểm. Sự kết hợp giữa nét bình yên của những ngôi nhà trình tường và sự phóng khoáng của bầu trời đã biến Sì Thâu Chải thành một điểm nhấn văn hóa độc đáo không thể bỏ qua.
"Luồng gió mới" cho kinh tế bản làng
Hiệu quả lớn nhất mà du lịch cộng đồng mang lại không chỉ dừng ở những con số, mà là sự thay đổi về chất lượng sống. Du lịch đã tạo ra việc làm tại chỗ, giúp người dân "ly nông bất ly hương".
Số liệu thực tế cho thấy sự thay đổi ngoạn mục. Tại Sin Suối Hồ, nhiều hộ gia đình đã đạt mức thu nhập từ 80 - 100 triệu đồng/năm nhờ kinh doanh homestay, dịch vụ ăn uống và bán hoa địa lan - một con số mơ ước đối với bà con vùng cao trước đây.
Còn ở Nà Khương, Bản Thẳm và Sì Thâu Chải, phụ nữ có thêm nguồn thu nhập ổn định từ việc bán các sản phẩm thổ cẩm thủ công hay những nông sản hái từ vườn nhà; thanh niên trong bản thay vì đi làm ăn xa đã trở thành những hướng dẫn viên, những hoạt náo viên văn nghệ đầy tự tin. Du lịch cộng đồng đã góp phần giữ chân người trẻ ở lại, dùng sức trẻ để làm giàu ngay trên mảnh đất cha ông.
Nhìn nhận về sự chuyển dịch tích cực này, ông Đặng Quang Chung - Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy phường Tân Phong, một người luôn trăn trở với sự phát triển kinh tế địa phương, chia sẻ: "Du lịch cộng đồng thực sự đã thổi một luồng gió mới vào đời sống của bà con. Điều đáng mừng nhất không chỉ là thu nhập được nâng cao, mà là tư duy làm kinh tế đã thay đổi. Bà con giờ đây đã biết làm dịch vụ, biết cười khi đón khách và tự tin giới thiệu văn hóa của mình. Khi kinh tế vững vàng, tệ nạn xã hội lùi xa, đó chính là nền tảng vững chắc nhất để xây dựng nông thôn mới và đô thị văn minh, giàu bản sắc."
Hiện thực hóa những định hướng ấy, chính quyền địa phương không chỉ dừng lại ở chủ trương mà luôn song hành cùng người dân trong từng bước đi. Các cấp lãnh đạo thường xuyên dành sự quan tâm đặc biệt, hỗ trợ nguồn lực và tích cực vận động bà con không ngừng sáng tạo, phát triển thêm các sản phẩm du lịch mới lạ. Từ việc khôi phục các lễ hội truyền thống tưởng chừng đã mai một, đến việc xây dựng các tour trải nghiệm nông nghiệp hay workshop thủ công... tất cả đều có sự đồng hành sát sao của chính quyền, nhằm làm mới trải nghiệm cho du khách và đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân.
Thách thức và hướng đi bền vững
Dù đã gặt hái được những thành quả bước đầu đáng khích lệ, hành trình phát triển du lịch cộng đồng tại Lai Châu vẫn còn đó những ghềnh thác phải vượt qua. Đó là hạ tầng giao thông kết nối đến một số bản vùng sâu còn nhiều trắc trở, là kỹ năng làm du lịch chuyên nghiệp của bà con vẫn còn hạn chế, và trên hết là nguy cơ "thương mại hóa" có thể làm phai nhạt đi những giá trị văn hóa gốc rễ.
Đứng trước những thách thức ấy, Lai Châu đang kiên định hướng tới các giải pháp căn cơ để phát triển bền vững. Tỉnh tập trung nâng cao năng lực cho cộng đồng thông qua việc mở các lớp đào tạo ngoại ngữ, kỹ năng đón tiếp và phục vụ du khách, giúp người dân tự tin làm chủ mô hình kinh tế mới. Song song với đó là chiến lược xây dựng thương hiệu riêng để tránh tình trạng "bản nào cũng giống bản nào". Mỗi bản làng sẽ được định hướng phát triển một sản phẩm đặc trưng khác biệt, như Sin Suối Hồ gắn liền với thương hiệu hoa lan và nghỉ dưỡng núi, trong khi Nà Khương lại ghi dấu ấn với hệ thống cọn nước độc đáo. Ngoài ra, việc đẩy mạnh số hóa trong quảng bá và liên kết chặt chẽ với các doanh nghiệp lữ hành cũng được coi là chìa khóa then chốt để tạo ra dòng khách ổn định, đảm bảo sinh kế lâu dài cho người dân.
Du lịch cộng đồng không đơn thuần là một trào lưu, đó là cách để các bản làng Lai Châu tự mở cho mình một lối đi mới: vừa phát triển kinh tế, vừa lan tỏa những giá trị nhân văn. Nhưng làm sao để mô hình này không chỉ là một cơn sốt nhất thời mà thực sự trở thành con đường phát triển bền vững? Câu trả lời nằm ở hành trình kiên trì và tư duy đổi mới của chính những người trong cuộc.
Thực tế, chặng đường này mới chỉ đang ở những bước khởi đầu đầy hứa hẹn. Ngoài những điểm sáng như Sin Suối Hồ hay Sì Thâu Chải, miền đất ngọc Lai Châu vẫn còn ẩn chứa hàng trăm bản làng nguyên sơ khác với tiềm năng du lịch to lớn đang chờ ngày được đánh thức. Mỗi bản làng làm du lịch thành công hôm nay không chỉ là niềm tự hào riêng, mà còn đóng vai trò như những "ngọn hải đăng" dẫn lối, tạo động lực mạnh mẽ cho cả hệ thống du lịch tỉnh nhà cùng bứt phá. Sự thành công của những người đi trước chính là bài học kinh nghiệm quý báu, mở ra cơ hội để các bản làng đi sau tự tin khai thác thế mạnh, biến di sản văn hóa thành tài sản kinh tế. Mỗi nếp nhà sàn sáng đèn đón khách, mỗi nụ cười của người dân bản địa chính là thông điệp mạnh mẽ nhất gửi đến du khách phương xa: Lai Châu đang phát triển bằng cách "giữ rừng - giữ nếp - giữ hồn văn hóa" và làm giàu từ chính niềm tự hào quê hương.
