Sau những ngày dài phải chờ đợi chuyến đi vì đại dịch Covid quay lại và vẫn đang đe dọa, sau hai tháng chuẩn bị và hai lần tạm hoãn, hôm nay chuyến đi sáng tác của đoàn VNS chúng tôi khi đến với vùng đất Lâm Bình - Tuyên Quang đã thành công, rực rỡ hơn cả sự mong đợi! Chặng đường tuy khá xa với đường dốc núi cao nhưng không ai thấy mệt vì quá vui! Các VNS được dịp gặp nhau sau một thời gian dài phải trách ly xã hội vì vì đại dịch COVID. Trên xe, có đồng chí “cán bộ đường lối” cũng rất tâm lý khi cho phép các VNS được xuống xe chụp cảnh đẹp trên đường và nghỉ một hai nơi trên chặng đường khá dài!
Đoàn chúng tôi gồm có 28 văn nghệ sĩ đã cùng nhau xuất phát lúc 7h sáng từ Hội LHVHNTVN số 51 Trân Hưng Đạo-Quân Hoàn Kiếm, Hà Nội. Niềm vui như vỡ òa khi đến với Lâm Bình. Chúng tôi ai cũng mong chờ ngày này và thật vui khi đến với Lâm Bình. Được cùng chung niềm vui với bà con ở Nặmđip - Thị trấn Lăng Can vào chiều ngày9/1/2022. Được biết, các nghệ sĩ từ Hà Nội lên đây đã được tuyển chọn từng người, các hoạ sĩ trong Hội Mỹ thuật Việt Nam và một vài nhà thơ của Hội nhà văn Việt Nam. Trường đoàn là hoạ sĩ, nhà thơ tài năng Lê Tiến Vượng dẫn đầu. Anh hiện đang là chi hội trưởng Chi hội đồ hoạ của Hội Mỹ thuật Việt Nam
Đoàn chúng tôi đã nhận được sự đón tiếp ân cần và nồng hậu trong suốt cả tuần qua. Huyện đã chuẩn bị cơ sở vật chất khá kỹ càng và chờ đợi đoàn VNS lên thăm và quảng bá du lịch cho quê hương Lâm Bình. Trong những ngày được sống và làm việc ở đó, chúng tôi được ủy ban nhân dân huyện Lâm Bình, do đồng chí Văn Hiền- Thường vụ huyện ủy, Phó Chủ tịch UBND huyện Lâm Bình đã đón tiếp niềm nở và trò chuyện với các VNS rất thân tình. Họa sĩ, nhà thơ Lê Tiến Vượng đã thể hiện vai trò trưởng đoàn rất tài năng trong mọi việc. Đặc biệt khi anh thiết kế đoàn đi hoàn hảo và kết nối mọi việc cho cả một chuyến đi dài. Đây cũng là cơ duyên đáng nể và sự thành công sau chuyến đi thiện nguyện đến giúp bà con huyện Lâm Bình trước đây của CLB Thiên nguyện mang tên Trái Tim Hồng do anh trực tiếp phụ trách.
Chúng tôi nghỉ ngơi và nhận phòng tại Homstay Thảo Nguyên và Anh Thế. Đó là hai khu nhà sàn tập thể nhìn khá sạch sẽ, khang trang với nhiều phòng con xinh xắn liền sát với nhau. Có đủ chăn ấm đệm êm và hệ thống WIFI mạnh luôn mở miễn phí. Niềm vui bỗng vỡ òa như trẻ thơ! Có lẽ lâu lắm rồi các VNS chúng tôi mới được sống bên nhau vui vầy, sau hai năm đại dịch Covid kéo dài. Cảm giác rộn ràng khi nhớ lại cuộc sống tập thể thời xa xưa giống như những ngày chúng tôi còn là sinh viên. Điều khác căn bản nhất là cuộc sống đang thay da đổi thịt từng ngày. Đặc biệt là thời đại công nghệ thông tin 4.0 dường như đã được phủ sóng khi Internet về tận các bản làng, công nghệ thông tin và những cảnh sóng đã mang đến niềm vui vaf sự văn mình về tít tận nơi vùng sâu vùng xa như ở nơi đây.
Bữa cơm chiều đầu tiên hôm ấy khá ngon với những món ăn đậm chất núi rừng. Thức ăn bày biện đẹp đẽ trong mẹt được lót lá chuối đẹp như một bông hoa rừng sắc màu với nhiều cánh đang mở ra. Cánh này là cá sông nướng! Cánh kia là vịt bản luộc mềm. Cánh khác là rau bí xào tỏi xanh tươi, rồi món thịt cuộn với lá bắp cải đồ chín! Đặc biệt thích là món măng xào có vị núi rừng nhan nhát đắng! Húng quế tươi xanh thơm lừng, xôi nếp nương lấp ló trong màu lá chuối!
Những bữa cơm tiếp những ngày sau đó cũng vẫn cứ rất ngon, dẫu mỗi xã chúng tôi đến thăm đều có những câu chuyện văn hoá khác nhau. Rượu men lá thơm nồng ấm áp! Ngoài trời giá lạnh! Gió tràn xuống từ lưng núi sau nhà! Chúng tôi ngồi sát cạnh nhau hơn, cùng thưởng thức những món ăn miền núi cao, sự lạ miệng làm món ăn hấp dẫn hơn.
Lâm Bình là một huyện mới thành lập thuộc vùng cao của Tuyên Quang. Đây là huyện thuộc vùng sâu, vùng xa của tỉnh, trung tâm huyện được đặt tại thị trấn Lăng Can. Lâm Bình có trên 10 dân tộc anh em cùng chung sống xen kẽ tại các xã, thị trấn trong huyện. Điều kiện tự nhiên với khí hậu và thổ nhưỡng khá phù hợp với việc chăn nuôi đại gia súc như trâu bò. Đất đai tốt tươi, có nhiều loại cây trồng như: Cây chè, cây lạc, cây lúa, ngô, khoai, sắn... một số cây lâm nghiệp như cây quế, keo, bạch đàn và một số loại nông sản như lạc, đỗ khác. Trên đường vào bản, khá nhiều đàn lợn còn, vịt gà, trâu bò đi lại tung tăng!
Ngoài sản xuất nông, lâm nghiệp và dịch vụ, huyện Lâm Bình còn có điều kiện thuận lợi trong phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng Homestay, du lịch lòng hồ. Huyện Lâm Bình mới được thành lập năm 2011 trên cơ sở sát nhập các xã thuộc vùng đất của hai huyện Chiêm Hoa và Na Hang. Đến nay trải qua thời gian đã được hơn 10 năm, Lam Bình đang thay da đổi thịt từng ngày dẫu cho địa bàn còn dan trải, dân cư vẫn còn khá thưa thớt. Trước đây khi huyện mới thành lập, chỉ bao gồm 8 xã. Đầu năm 2021, huyện mới được bổ sung thêm diện tích khi tăng thêm 2 xã thuộc đất mới được cắt của huyện Chiêm Hóa và thành lập nên một thị trấn mới có tên là Lăng Can. Hiện tại Lâm Bình bao gồm 9 xã và một thị trấn.
Địa hình hiểm trở, có nhiều núi đá vôi, thấp dần từ bắc xuống nam; bị chia cắt rất lớn, nhiều vùng gần như biệt lập. Hầu hết các đỉnh núi có độ cao khoảng 800 đến 1.000m, nhiều đỉnh núi cao trên 1.000m; núi thường chia thành nhiều dãy với nhiều đỉnh núi nối tiếp nhau tạo nên sự trùng điệp, đặc biệt khu vực Thượng Lâm, Khuôn Hà, Lăng Can núi chia thành từng quả, xen giữa các dãy núi là những cung đường uốn lượn quanh co, những bản làng xinh đẹp, những nương lúa, nương ngô xanh mướt. Khu vực cao nhất là thuộc vòng cung Lô-Gâm với hệ thống núi noi trùng điệp, hùng vĩ, hòa quyện giữa đại ngàn xanh thẳm, soi bóng xuống mặt hồ Tuyên Quang, tạo nên một bức tranh thiên nhiên kỳ vĩ, hiếm nơi nào có được.
Lòng hồ thuộc địa bàn huyện Lâm Bình quản lý dọc theo tuyến Sông Gâm kéo dài đến địa phận huyện Bắc Mê, tỉnh Hà Giang, chỗ rộng nhất 3km, lòng hồ mở ra mênh mang, vạm vỡ, cường tráng, sức vóc như tràng trai ở độ tuổi mười tám, đôi mươi. Lâm Bình là vùng đất đa sắc tộc, nhân dân cần cù lao động sản xuất và gìn giữ, phát triển vốn văn hoá truyền thống mang tính bản địa, từ tiếng nói, chữ viết, trang phục, tín ngưỡng, tri thức dân gian, nghề truyền thống (nghề dệt thổ cẩm, nghề thêu, nghề rèn, mây giang đan, nghề làm bún cổ truyền,…), các làn điệu dân ca, dân vũ (hát Then, hát quan làng, hát Páo dung, hát cọi, múa khèn,…), trò chơi dân gian, kiến trúc nhà ở (nhà sàn của người Tày, nhà đất của người Dao, Pà Thẻn, nhà trình tường của người Mông…).
Đến với Lâm Bình, du khách sẽ cùng hòa mình vào các lễ hội mang đậm màu sắc dân gian, độc đáo, thu hút đông đảo du khách tham gia như: Lễ hội Lồng tông của dân tộc Tày, Lễ hội nhảy lửa của dân tộc Pà Thẻn, lễ cấp sắc của người Dao, Lễ giã cốm, Lễ mừng cơm mới,... Mỗi lễ hội có một ý nghĩa, nét đẹp văn hóa độc đáo khác nhau, song đều thể hiện khát vọng của người dân cầu trời đất, các bậc thánh thần, tổ tiên phù hộ cho sức khỏe, làm ăn ngày càng phát đạt, bản làng yên vui, hạnh phúc.
Thật cảm động khi chúng tôi được gặp và nhìn thấy các họa sĩ tên tuổi từ lâu nay như chị Nguyệt Nga, chị Phạm Thi Ngọc Thanh. Các chị dù tuổi đã tám mươi nhưng vẫn đi lại nhanh nhẹn và vẽ tranh khá say mê, lại còn thao tác chụp ảnh cũng đầy diệu nghệ! Các nghệ sĩ trẻ hơn thì khá đông, họ luôn vui tươi , vẽ tranh xuyên đêm, hát hò cũng rất hay. Họa sĩ Công Mỹ đẹp trai luôn chụp được nhiều bức hình khá độc đáo. Trên xe suốt chặng đường dài, chúng tôi đã được nghe anh kể bao nhiêu là chuyện hay về vùng đất Tuyên Quang, nơi anh từng gắn bó nhiều năm tuổi trẻ. Có cả những chuyện tình mà cười ra nước mắt của người họa sĩ tài năng suốt một thời trai trẻ.
Chất nghệ sĩ đầy mình phải kể đến nhà điêu khắc nổi tiếng Quang Râu với trang phục mặc định là quần hoa nhiều túi. Nhìn anh bước đi vùng vẩy trong thung sâu là thấy cả rừng hoa sắc màu đang rùng rùng chuyển động. Những đám hoa dại tím trắng ven đường kia cũng muốn vừa nở vừa bay theo bước chân anh!
Đoàn VNS tham gia sáng tác từ ngày 9/ 1 đến hết ngày 15/ 1 / 2022 tại các bản làng, khu nhà sàn của đồng bào các dân dân tộc của huyện Lâm Bình, Tuyen Quang . Được biết nơi đây, tỷ lệ hộ nghèo cao, chiếm tỷ lệ quá nữa dân số về hộ nghèo và cận nghèo. Đoàn chúng tôi nóng lòng được trải nghiệm đi thực tế. Khi xuống tung xa nghèo, đường đi khá xa và núi non hiểm trở. Chúng tôi được các anh phòng Van hóa, đại diện Trung tâm Van hóa huyện dẫn đường, cùng nhau đi đến tận nơi xa xôi, heo hút của những bản làng người Tày, người Mong, đến những nơi có thể coi là vùng sâu vùng xa nhất.
Chúng tôi vui vì tận mắt được chứng kiến khi đi đến những bản, những thôn xã còn đang rất khó khăn, vất vả, thiếu thốn. Nơi đây, cuộc sống người dân chủ yếu là tự tăng gia sản xuất, họ phải ngày đêm bươn chải tự lao động trên nương, tự trồng lúa, chăm sóc vườn cảm, cây ăn quả và chăn nuôi đàn gia súc nuôi xung quanh nhà.
Thú vị hơn khi được ngắm nhìn những vẻ đẹp bình dị, đơn sơ dưới các nếp nhà sàn. Chúng tôi vừa bắt gặp các chị phụ nữ Tày sáng nay, những người đàn bà dẫu tuổi cao nhưng nhìn dáng dấp vẫn đi lại khá nhanh nhẹn, uyển chuyển. Họ vừa gọi chị ơi, chị ơi khi nhận ra chúng tôi bởi vừa mới ngày hôm qua họ đã đến nơi nhà sàn c hứng tôi ở ừ để trình diễn hát then và làm “người mẫu “cho các họa sĩ ký họa tranh chân dung .
Trên đường vào bản, chúng tôi bắt gặp khá nhiều cảnh đẹp, nhiều trâu bò, đàn lợn gà, vịt ngan.. đang tung tăng đi trên đường. Gặp một bác đang dắt đàn trâu đi chăn, tôi chào bác và xin được chụp một bức hình. Bác tươi cười cho trâu dừng gđ lai và vui vẻ nói với chúng tôi vài câu đầy thân thiện. Những nét đẹp bình dị của đời sống người dân lao động và nét đẹp sinh hoạt nơi bản làng đồng bào các dân tộc thật đáng được Văn thơ ngợi ca!
Còn nhiều nét đẹp văn hoá mang đậm đà bản sắc dân tộc như: du thuyền trên lòng hồ Thủy điện và nghe nghệ nhân địa phương kể chuyện, thăm nơi phụ nữ vẽ sáp ong trên vải, xem họ dệt vải và thêu tay trên váy áo thổ cẩm của tộc người Thuỷ, đặc biệt câu chuyện về đêm Nhảy lửa cuốn hút của người Pa Thẻn, buổi chiều dự lễ cấp đạo sắc của người Dao, múa khèn và đánh cù trên đỉnh núi của người Mông xã Xuân Lập …tôi xin phép sẽ để dành cho những bài viết khác!
Tuy cuộc sống nơi đây còn rất nhiều khó khăn nhưng người dân các dân tộc vẫn giữ được các nét đẹp truyền thống về bản sắc văn hoá. Thật mừng khi họ đã biết nâng niu, biết trân trọng và biết lan tỏa các giá trị căn hóa, các nét đẹp, cùng nhiều thứ tín ngưỡng cổ truyền tốt đẹp cần được lưu giữ của đồng bào các dân tộc Tày, Pà Thẻn, Dao, Mông…
Thật vui và tự hào khi đoàn VNS từ Hà Nội lên đây đã được câc đồng chí lãnh đạo, đại diện UBND huyện, các xã, các thôn bản đón tiếp thật chu đáo, ân cần, niềm nở và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho các VNS thỏa sức để sáng tạo. Anh Minh- Trưởng phòng Văn hoá huyện đã trực tiếp đưa đoàn đi thăm và giới thiệu cụ thể từng địa danh. Chúng tôi đã được cô giáo Tuyết xinh đẹp, một phụ nữ hát hay trực tiếp dẫn cả nhóm đi sâu vào đến nhiều thôn bản, nơi sát tới chân núi Nà Pu, đó là các thôn bản như Nà Đông, Nà Thuôn, Nà Liềm.. với nhiều nếp nhà sàn khá đặc trưng của người Tày.
Thăm một số làng nghề, rồi đoan tiếp tục đi thăm các gia đình, các hộ nghèo trong bản. Một dịp thật hiếm hoi để các VNS trực tiếp quan sát, lắng nghe, suy ngẫm rồi quay về nhà vẽ tranh, làm thơ ngay, riêng khoản chụp ảnh thì được chúng tôi thực hiện ngay tại chỗ. Mong là sau chuyến đi thú vị này, đoàn VNS chúng tôi sẽ có thêm những bài viết hay, những sáng tác nghệ thuật mới lạ . Những tác phẩm từ trái tim sẽ nhanh chóng lan tỏa đến với trái tim, sớm được giới thiệu lên báo chí và đặc biệt là các phương tiện truyền thông đại chúng, để ngày càng có nhiều du khách sẽ đến với vùng đất Lâm Bình!
Trong đêm gala chia tay, chúng tôi giao lưu văn nghệ cùng bà con. Các nhà thơ rất xúc động khi lên đọc thơ của mình. Nhà thơ cao tuổi Phan Thị Thanh Nhan đã đọc một bài thơ chị mới viết về Múa Lửa. Một nét văn hoá đặc sắc của người Pa Thẻn tại xã Hồng Quang. Nhà thơ Nguyễn Thị Mai đã đọc một bài lục bát khá hay về LÂM BÌNH- Tuyên Quang! Nhà thơ Phạm Thi Phương Thảo đọc chùm thơ chị mới viết về Lam Bình! Nhà thơ Hoàng Việt Hằng đã xúc động chia sẻ những sáng tác của mình. Nhà thơ Đoàn Ký, người con của đất Tuyyen Quang đã rưng rưng xúc động! Người sáng tác nhiều tho về Lâm Bình nhất phải kể tên Nguyễn Lâm Cẩn. Ông viết nhiều bài thơ lục bát về Lâm Bình, bài nào cũng da diết! Nhóm họa sĩ đã tặng lại toàn bộ các tác phẩm tranh vẽ vừa sáng tác tại đây. Đó là 33 bức tranh với đủ các loại chất liệu, đặc biệt có thêm 1 bức tượng gốm của nghệ nhân Quang Râu và 34 bức ký hoạ nhanh của các họa sĩ Hội Mỹ thuật Việt Nam.
Bạn hỏi tôi về chuyến đi Lâm Bình thế nào ? Oh, xin thưa là tuyệt văn vời nhé! Thời tiết đẹp! Cả vùng hồ thủy điện Lâm Bình cứ trong veo và biếc xanh! Xanh như mắt ai thì cứ tự tưởng tượng! Bản làng với nhà sàn trong thung lại còn đẹp hơn nữa. Ngắm núi non thì cứ là tấm tắc tuyệt vời, núi ở đây như răng cưa, nhấp nhô xanh, có ngọn núi nhìn nhọn, vờn quanh là mây trắng. Ngắm nhà sàn, các cô gái bản đang hát then và cánh đồng đẹp như tranh vẽ! Món ăn ẩm thực nơi đây thì quá ngon! Bạn đón tiếp trọng thị, lại mở ngoặc thêm là toàn các “chủ nhà” đẹp giai, vui tính, trẻ trung, uống tưng bừng, nồng hậu! Tóm gọn lại vài câu như thế thôi, để cho ai đó mà chưa đến Lâm Bình thì sẽ tha hồ mà tiếc nuối và ngồi nhà giàu thêm trí tưởng tượng!
Hãy đến với quê hương Lâm Bình! Nơi miền quê vẫn còn giữ được nhiều vẻ đẹp thuần khiết, hãy đến với những tấm lòng rộng mở và sự ấm nồng đang lẩn tỏa, thứ hương núi rừng dễ làm người ta say giống như thứ men say ngất ngây của rượu lá!
THƯỢNG LÂM QUÊ NOỌNG!
Nà Đông
Xuân chớm dậy mùa
Ngực đổi tơ nõn
Cải chưa biết buồn!
Nhà sàn, vịt trắng
Nà Thuon
Đàn then em gảy
Ngô non
Dậy thì!
Đêm xoè
Khèn múa
Chân đi
Trai Mông xuống bản
Thầm thì, giấc hoa!
Nà Liêm
Vàng cài, tím cà
Nà Pu, núi biếc
Non xa, thật gần!
Người đi
Nhớ mãi quê mình
Đất hiền
Hoa thắm
Lâm Bình -
Thượng Lâm!
(PTPT -Nà Đông- Lâm Bình ngày 11/2/2022 )
