Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội

“Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là sức mạnh nội sinh của đất nước; văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội; tăng trưởng kinh tế phải đi đôi với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.” (Phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng bế mạc Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI)).

Văn hóa không chỉ là nhân tố nội sinh thúc đẩy con người Việt Nam phát triển toàn diện mà còn là mục tiêu, là động lực thúc đẩy tái cấu trúc nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô; giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, phát triển bền vững đất nước; trở thành nền tảng tinh thần của xã hội ta. Vị trí, vai trò của văn hóa được Đảng ta ngày càng coi trọng, quan tâm đầu tư phát triển, điều này được thể hiện rất rõ nét thông qua quan điểm của Đảng qua các kỳ đại hội.

Quan điểm của Đảng về phát triển văn hóa

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “Từ ngày thành lập đến nay, Đảng luôn luôn coi trọng vai trò của văn hoá và hết sức quan tâm đến công tác xây dựng văn hoá trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước, nhất là trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Nhận thức của Đảng về văn hoá ngày càng toàn diện, đầy đủ và sâu sắc hơn”.[1]

Ngay tại Đại hội lần thứ VI của Đảng (1986) – Đại hội mở đầu công cuộc đổi mới, văn hoá đã được quan tâm đề cập khi Đảng ta xác định mục tiêu tổng quát, đó là: “Ổn định tình hình kinh tế - xã hội bao gồm ổn định và phát triển sản xuất, ổn định phân phối, lưu thông, ổn định và cải thiện từng bước đời sống vật chất và văn hoá của nhân dân, tăng cường hiệu lực tổ chức quản lý, thiết lập trật tự, kỷ cương và thực hiện công bằng xã hội.”[2]

Đến Đại hội lần thứ VII của Đảng (1991), lĩnh vực văn hoá được quan tâm phát triển - thể hiện trong phương hướng cơ bản của “Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội” đó là: “Tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá làm cho thế giới quan Mác - Lênin và tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh giữ vị trí chỉ đạo trong đời sống tinh thần xã hội. Kế thừa và phát huy những truyền thống văn hoá tốt đẹp của tất cả các dân tộc trong nước, tiếp thu những tinh hoa văn hoá nhân loại, xây dựng một xã hội dân chủ, văn minh vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực và thẩm mỹ ngày càng cao.Chống tư tưởng, văn hoá phản tiến bộ, trái với những truyền thống tốt đẹp của dân tộc và những giá trị cao quý của loài người, trái với phương hướng đi lên chủ nghĩa xã hội.”[3]Song, tại Đại hội này, văn hóa chưa được xem là vấn đề trọng tâm, bởi mục tiêu tổng quát của chúng ta được xác định tại Đại hội VII trọng tâm vẫn là vấn đề kinh tế, chính trị, xã hội, chúng ta cần “vượt qua khó khăn, thử thách, ổn định và phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường ổn định chính trị, đẩy lùi tiêu cực và bất công xã hội, đưa nước ta cơ bản ra khỏi tình trạng khủng hoảng hiện nay” (Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương khoá VI trình tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng – 1991).

Đến Đại hội lần thứ VIII của Đảng (1996), vị trí, vai trò của văn hóa được Đảng ta đặc biệt quan tâm hơn. Tại Nghị quyết chuyên đề về “Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” tại Hội nghị lần thứ 5 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khẳng định:“Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.Mọi hoạt động văn hóa, văn nghệ phải nhằm xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng con người Việt Nam về tư tưởng, đạo đức, tâm hồn, tình cảm, lối sống, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh cho sự phát triển xã hội.”[4]

Quan điểm trên được tiếp tục khẳng định tại Nghị quyết Đại hội IX của Đảng (2001): “Xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.

Mọi hoạt động văn hoá nhằm xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo, có ý thức cộng đồng, lòng nhân ái, khoan dung, tôn trọng nghĩa tình, lối sống có văn hoá, quan hệ hài hoà trong gia đình, cộng đồng và xã hội.

Văn hoá trở thành nhân tố thúc đẩy con người tự hoàn thiện nhân cách, kế thừa truyền thống cách mạng của dân tộc, phát huy tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.”[5]

“Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”. (Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI))

Với quan điểm văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, đến Đại hội X (2006), Đại hội XI (2011) của Đảng đưa ra những yêu cầu về tiếp tục phát triển sâu rộng và nâng cao chất lượng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, gắn kết chặt chẽ và đồng bộ hơn với phát triển kinh tế - xã hội, làm cho văn hoá thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Đại hội XI của Đảng (2011) khẳng định phương hướng:

“Xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ.

Làm cho văn hoá gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội, trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển, coi con người là trung tâm của chiến lược phát triển, đồng thời là chủ thể phát triển.

Tôn trọng và bảo vệ quyền con người, gắn quyền con người với quyền và lợi ích của dân tộc, đất nước và quyền làm chủ của nhân dân.”[6]

Đường lối nhất quán xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, con người Việt Nam phát triển toàn diện đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước và bảo vệ vững chắc Tổ quốc tiếp tục được khẳng định tại Văn kiện Đại hội lần thứ XII (2016), XIII (2021) của Đảng. Tại Đại hội khóa XIII của Đảng xác định:

“Phát huy giá trị văn hoá, con người Việt Nam và sức mạnh toàn dân tộc, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, bảo đảm gắn kết chặt chẽ, hài hoà giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hoá và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, nâng cao đời sống nhân dân.

Xây dựng, phát huy yếu tố văn hoá để thực sự là đột phá phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế.

Khơi dậy tinh thần yêu nước, tính cộng đồng, ý chí tự cường, tự hào dân tộc và khát vọng vươn lên.

Với định hướng phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hoá thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc.

Tăng đầu tư cho phát triển sự nghiệp văn hoá. Xây dựng, phát triển, tạo môi trường và điều kiện xã hội thuận lợi nhất để khơi dậy truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, niềm tin, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; tài năng, trí tuệ, phẩm chất của con người Việt Nam là trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quan trọng nhất của đất nước.”[7]

Phát triển văn hóa chưa xứng tầm với phát triển chính trị, kinh tế, xã hội

Việt Nam là đất nước có kho tàng di sản văn hóa lâu đời và đa dạng, với các truyền thống văn hóa sâu sắc và phong phú. Mặc dù, đã có sự phát triển về nhiều mặt, song, so với kết quả đạt được trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội, thì kết quả đạt được trong lĩnh vực văn hóa chưa thực sự tương xứng; trong quá trình phát triển phải đối mặt với nhiều thách thức, hạn chế; chưa tạo ra cú hích đủ mạnh để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng con người và môi trường văn hóa xã hội chủ nghĩa lành mạnh; ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tham nhũng, quan liêu, lãng phí, các tệ nạn và tiêu cực xã hội trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, Nhân dân.

Trong thực tiễn hiện nay, các hoạt động kinh tế chưa gắn kết chặt chẽ với văn hóa; hệ thống luật pháp, chính sách kinh tế và văn hóa chưa thực sự quan tâm đến sự gắn kết này.

Đối với việc phân bổ các nguồn lực còn tập trung lớn cho nhiệm vụ tăng trưởng kinh tế, chưa đầu tư đúng mức cho văn hóa. Khi xây dựng quy hoạch và phát triển các khu công nghiệp, khu đô thị, các nhà quản lý thường tập trung vào mục tiêu lợi ích kinh tế, chưa chú ý nhiều tới điều kiện sống, môi trường lao động và đời sống văn hóa tinh thần của người lao động. Doanh nghiệp đa phần thường chạy đua theo lợi ích kinh tế, ít quan tâm đến các giá trị văn hóa và chia sẻ trách nhiệm với cộng đồng xã hội. Các hoạt động văn hóa đôi khi được tổ chức theo lối hình thức, “quán tính bao cấp cũ”, chưa tích cực chủ động tham gia vào “làm giàu bằng văn hóa” để phát triển kinh tế - xã hội. Sự tách rời giữa hoạt động chính trị, kinh tế, xã hội và hoạt động văn hóa có chiều hướng gia tăng cả ở các cấp Trung ương, cấp bộ, ngành và địa phương. Đặc biệt, xu hướng này thể hiện khá rõ ở các ‘’nhóm lợi ích’’ khác nhau, tìm cách để “lách luật” nhằm mục tiêu lợi nhuận, phá vỡ kỷ cương, pháp luật, tạo cơ hội cho tham nhũng phát triển, gạt bỏ các giá trị văn hóa và nhân văn ra khỏi hoạt động kinh tế. Đây chính là quá trình “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” của kinh tế, có thể dẫn dắt nền kinh tế rơi vào tình trạng khủng hoảng, đi ngược lại mục tiêu phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, làm biến dạng mục tiêu chính trị của đất nước. Những vụ án kinh tế lớn gần đây đã cảnh báo nguy cơ này và đòi hỏi phải có các giải pháp khắc phục, trong đó có giải pháp “xây dựng văn hóa trong kinh tế”.

Thực tiễn cho thấy, các hạn chế, tồn tại nêu trên có rất nhiều nguyên nhân chi phối, tác động xây dựng, phát triển văn hóa chưa ngang tầm với phát triển kinh tế, chính trị, xã hội..., đó là:

Một là, do không ít cấp ủy, chính quyền chưa thực sự quan tâm phát triển lĩnh vực văn hóa; chưa quyết liệt chỉ đạo công tác xây dựng, phát triển văn hóa nhằm đem lại đời sống, môi trường văn hóa mới lành mạnh cho Nhân dân.

Hai là, công tác quản lý nhà nước về lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật còn nhiều hạn chế, chưa có nhiều đổi mới, thậm chí còn bị xem nhẹ; thiếu sự đa dạng, sáng tạo trong nghệ thuật và văn hóa đương đại; chưa hiệu quả trong việc gắn sự phát triển văn hóa với mục tiêu gìn giữ, bảo tồn các di sản văn hóa; kỷ luật, kỷ cương không nghiêm.

Ba là, đầu tư và hỗ trợ từ Nhà nước và các tổ chức đối với lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật còn hạn chế, chưa tương xứng, nhiều khi còn dàn trải, hiệu quả không cao.

Bốn là, khả năng tiếp cận và tương tác với văn hóa quốc tế còn gặp nhiều khó khăn.

Năm là, công tác đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực văn hóa, nghệ thuật, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp chưa được quan tâm đúng mức.

Sáu là, công tác đấu tranh phòng, chống sự xâm nhập của các sản phẩm văn hóa độc hại, các yếu tố “ngoại lai” không phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh Việt Nam chưa thật sự kiên quyết, thậm chí có lúc, có nơi còn buông lỏng, gây bất bình, bức xúc trong Nhân dân.

Bảy là, chưa quan tâm đúng mức đến vấn đề xây dựng con người, phát triển văn hóa trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế dẫn đến các tiêu cực, tệ nạn xã hội và đặc biệt là tình trạng suy thoái về tư tưởng, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ lãnh đạo, quản lý, nhà quản lý doanh nghiệp.

Tám là, việc giáo dục đạo đức và pháp luật cho con người bước vào kinh tế thị trường gần như chưa được quan tâm trong hệ thống giáo dục đại học và dạy nghề. Đạo đức công chức, công vụ cũng chưa được quan tâm đúng mức trong các chương trình đào tạo cán bộ, công chức, viên chức các cấp.

Nhận thức sâu sắc về mối quan hệ biện chứng giữa văn hóa và kinh tế, chính trị, xã hội – luôn gắn chặt với nhau  

Theo C. Mác, sản xuất vật chất là hoạt động cơ bản, quyết định sự tồn tại và phát triển của con người và xã hội loài người. Mặt khác, trong quan niệm của ông, văn hóa không chỉ đóng vai trò là cơ sở, nền tảng tinh thần của xã hội, của lịch sử nhân loại, mà còn là lĩnh vực luôn có ảnh hưởng, tác động đến tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại, đến sự phát triển xã hội. Cụ thể là, văn hóa không chỉ tác động, ảnh hưởng đến nguyên nhân sinh ra nó - đến tồn tại xã hội, đến quá trình sản xuất vật chất của con người, mà còn góp phần quyết định phương thức vận động và phát triển của lịch sử nhân loại, của xã hội loài người. Văn hóa còn đem lại cho con người sự điều chỉnh, định hướng hoạt động của mình và qua đó, điều tiết quá trình sản xuất vật chất, điều tiết sự phát triển xã hội, trở thành nguồn lực nội sinh cho sự phát triển xã hội bền vững - phát triển vì mục tiêu nhân văn, vì giá trị nhân đạo. Chủ tịch Hồ Chí Minh khi bàn về vị trí, vai trò của văn hóa – văn nghệ đối với kinh tế, chính trị, Người viết: ““Trong công cuộc kiến thiết nước nhà, có bốn vấn đề cần chú ý đến, cũng phải coi là quan trọng ngang nhau: chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá”. Theo Người, cả bốn vấn đề: văn hóa, kinh tế, chính trị, xã hội đều quan trọng, có mối quan hệ mật thiết với nhau, có tác động lẫn nhau.

Văn hóa luôn tồn tại và gắn chặt với kinh tế, chính trị, xã hội của một dân tộc, một quốc gia. Và thực tiễn chứng minh, nếu như không có định hướng và chiến lược đối với việc phát triển văn hóa làm sao phải hài hòa, cân đối so với phát triển kinh tế, chính trị, xã hội, quốc gia có nền kinh tế phát triển nhưng không có nghĩa là văn hóa phát triển tương ứng, con người có tài mà không có văn hóa thì sẽ khó thành công, mất văn hóa là mất tất cả.

Lễ hội Rước kiệu ở xã Đại Đồng, huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc) đã được duy trì hàng trăm năm. Ảnh: Trà Hương

Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) khẳng định: “Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”.

Đặt văn hóa ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội không có nghĩa là làm cho kinh tế, chính trị, xã hội và văn hóa “cào bằng” hay “dàn hàng ngang cùng tiến” mà phải phụ thuộc vào thời gian, vị trí, vai trò, tác dụng của từng nhân tố để xác định đúng, trúng trọng tâm, trọng điểm đầu tư phát triển cho phù hợp, bảo đảm sự cân đối, hài hòa, tính hiệu quả của đầu tư, phù hợp với điều kiện lịch sử. Và quan trọng là nhận thức đầy đủ, sâu sắc hơn về vị trí, vai trò vô cùng to lớn của văn hóa đối với sự nghiệp cách mạng Việt Nam, đối với việc thực hiện chiến lược con người và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Qua đó, hoạch định đường lối, chiến lược, sách lược phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, bảo vệ Tổ quốc đảm bảo hàm chứa nội dung xây dựng, phát triển văn hóa sao cho đồng bộ, khả thi.

Mỗi một bước tiến của phát triển kinh tế - xã hội phải đồng thời là một bước tiến của phát triển văn hóa, nghệ thuật cách mạng. Có đổi mới tư duy lý luận, nhận thức đúng và giải quyết tốt mối quan hệ biện chứng giữa văn hóa và kinh tế, chính trị, xã hội, chúng ta mới xây dựng được con người mới - chủ thể xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa có thế giới quan khoa học, hướng tới chân - thiện - mỹ. Và đó còn thể hiện tính ưu việt của chế độ xã hội ta trong việc chăm lo xây dựng con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp. Do vậy, việc quan tâm chăm lo phát triển các yếu tố văn hóa, con người trong phát triển kinh tế - xã hội chính là cơ sở vững chắc nhất để giữ vững sự ổn định chính trị, môi trường hòa bình, tính ưu việt, sự khoan dung và tinh thần nhân văn, dân chủ, khoa học ở nước ta - cái nhân cốt tạo dựng, làm nên một nước Việt Nam mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Phải thực sự quan tâm, coi trọng văn hóa trong mục tiêu phát triển

“Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”. “Đứng trước những thời cơ và thách thức mới, yêu cầu khách quan của sự nghiệp cách mạng nước ta là phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”; “văn hóa còn thì dân tộc còn”, “văn hóa thực sự là nền tảng tinh thần”, “động lực phát triển”, và “soi đường cho quốc dân đi”; phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng nhằm tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc để tận dụng thời cơ, vượt qua thách thức, thực hiện thành công mục tiêu đưa nước ta trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao, theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI”.

Luận điểm này được Tổng Bí thư nhấn mạnh bằng nhiều hình thức. Khi thì trực tiếp bằng việc lưu ý Đảng, Nhà nước, các cấp, các ngành và nhân dân cần nhận thức đúng đắn về vai trò, vị trí, tầm quan trọng của văn hóa, con người trong phát triển bền vững; khi thì gián tiếp bằng việc đề cập đến sự thẩm thấu của văn hóa vào sự phát triển của từng ngành, lĩnh vực, đó là văn hóa trong chính trị, văn hóa trong kinh tế, văn hóa trong xã hội, thông qua lòng yêu nước, tự hào dân tộc, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, đạo đức làm người, tình yêu thương con người,...Chúng ta cần nhận thức rõ, sâu sắc về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của văn hóa đối với sự phát triển toàn diện của con người, của đất nước, của dân tộc. “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn...”. Văn hóa phải là nền tảng tinh thần của xã hội, là định hướng cho sự phát triển bền vững của xã hội. Phải làm sao cho văn hóa thấm sâu vào mọi chủ trương, chính sách phát triển của Đảng, Nhà nước trên mọi lĩnh vực (chính trị, kinh tế, xã hội và cả bản thân chính sách phát triển văn hóa), điều chỉnh suy nghĩ, hành vi của mọi con người trong xã hội. Luận điểm “Văn hóa phải được đặt nganh hàng với kinh tế, chính trị, xã hội” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chính là phương thức căn bản, khoa học, cách mạng - sự gắn kết giữa các lĩnh vực trong chiến lược phát triển nhanh, bền vững đất nước; là sự bổ sung, phát triển, nâng lý luận, cách hành xử cụ thể, thực tế về xây dựng và phát triển văn hóa trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế lên tầm cao mới, để đất nước Việt Nam phát triển nhanh, bền vững, thực sự vì hạnh phúc của nhân dân.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Chúng ta cần một xã hội mà trong đó sự phát triển là thực sự vì con người, chứ không phải vì lợi nhuận mà bóc lột và chà đạp lên phẩm giá con người. Chúng ta cần sự phát triển về kinh tế đi đôi với tiến bộ và công bằng xã hội, chứ không phải gia tăng khoảng cách giàu nghèo và bất bình đẳng xã hội. Chúng ta cần một xã hội nhân ái, đoàn kết, tương trợ lẫn nhau, hướng tới các giá trị tiến bộ, nhân văn, chứ không phải cạnh tranh bất công, “cá lớn nuốt cá bé”, vì lợi ích vị kỷ của một số ít cá nhân và các phe nhóm. Chúng ta cần sự phát triển bền vững, hài hòa với  thiên nhiên để bảo đảm môi trường sống trong lành cho các thế hệ hiện tại và tương lai, chứ không phải để khai thác, chiếm đoạt tài nguyên, tiêu dùng vật chất vô hạn độ và hủy hoại môi trường. Và, chúng ta cần một hệ thống chính trị mà quyền lực thực sự thuộc về nhân dân, do nhân dân và phục vụ lợi ích của nhân dân chứ không phải chỉ cho một thiểu số giàu có”.

Giải quyết mối quan hệ giữa văn hóa và kinh tế, chính trị, xã hội là giải quyết mối quan hệ biện chứng, có tác động qua lại, gắn chặt với nhau, không thể tách rời. Tiềm lực kinh tế cùng với chính trị, quốc phòng, an ninh, đối ngoại là “sức mạnh cứng’’ thì văn hóa chính là “sức mạnh mềm”, góp phần tạo nên sức mạnh tổng hợp quốc gia. Đầu tư cho phát triển văn hóa không chỉ là đầu tư cho vấn đề phát triển con người, phát triển nguồn nhân lực, xây dựng môi trường văn hóa mà chính là đầu tư để phát triển “sức mạnh nội sinh”, đầu tư để phát triển “sức mạnh mềm” của dân tộc trong hội nhập quốc tế.

Giải quyết hài hòa giữa phát triển kinh tế, chính trị, xã hội và phát triển văn hóa trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước hiện nay vừa là khoa học, vừa là nghệ thuật. Sự điều tiết của Nhà nước phụ thuộc vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Để làm tốt nội dung này, và để văn hóa thực sự được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội, chúng ta cần quan tâm một số vấn đề chủ yếu như sau:

Một là, bổ sung, hoàn thiện chiến lược xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức thượng tôn pháp luật, có hiểu biết sâu sắc về lịch sử, truyền thống, văn hóa dân tộc. Kết hợp chặt chẽ các hoạt động văn hóa với các hoạt động phát triển kinh tế, chính trị, xã hội; với chương trình xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, với giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, quốc phòng và an ninh, bảo vệ Tổ quốc; đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và kinh tế tri thức.

Hai là, phát triển tư duy lý luận, nâng cao trình độ nhận thức cho cán bộ, đảng viên và nhân dân trên cơ sở đổi mới căn bản, toàn diện công tác giáo dục chính trị, đạo đức và pháp luật, ý thức văn hóa, nghệ thuật, nâng cao năng lực cảm thụ thẩm mỹ cho nhân dân, nhất là thế hệ trẻ. Kiên quyết đấu tranh đẩy lùi cái xấu, cái ác, thấp hèn, tàn dư, lạc hậu; chống các tệ nạn, tiêu cực xã hội, các hành vi sai trái, ảnh hưởng xấu đến văn hóa chính trị của Đảng. Có lộ trình, bước đi, giải pháp cụ thể nhằm phát huy điểm mạnh, vượt trội và khắc phục hạn chế, khiếm khuyết của con người Việt Nam.

Ba là, quan tâm, chú trọng tổng kết thực tiễn; tiếp thu, kế thừa kinh nghiệm xây dựng và giải quyết mối quan hệ biện chứng giữa gia đình, nhà trường và xã hội của các nước tiên tiến để vận dụng vào điều kiện ở Việt Nam cho phù hợp, hiệu quả. Tăng cường đầu tư để xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, coi đây không chỉ là “cái nôi” hình thành, nuôi dưỡng nhân cách văn hóa và giáo dục nếp sống cho con người mới xã hội chủ nghĩa, mà còn là “bệ phóng” để mỗi cá nhân chủ động, tích cực tham gia xây dựng, phát triển đời sống văn hóa cộng đồng.

Bốn là, văn hóa đã và đang đồng hành cùng dân tộc. Tăng hàm lượng văn hóa trong mỗi hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội... là con đường tất yếu để góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

Và một số giải pháp cụ thể được đề xuất trong bối cảnh mới hiện nay, đó là:

Thứ nhất, đổi mới phương thức lãnh đạo đối với xây dựng và phát triển văn hóa, con người theo hướng bảo đảm cho văn hóa, nghệ thuật phát triển đúng định hướng của Đảng và Nhà nước, phát huy quyền tự do, dân chủ cá nhân trong sáng tạo; kịp thời chỉ đạo, kiểm tra, giám sát, chấn chỉnh những biểu hiện lệch lạc, tiêu cực về tư tưởng, chính trị, văn hóa.

Thứ hai, nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của văn hóa và con người đối với sự phát triển bền vững của đất nước. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, dân vận nhằm nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên và nhân dân về xây dựng văn hóa, con người, đồng thời đề ra các chính sách hài hòa giữa nhiệm vụ phát triển kinh tế, chính trị, xã hội với nhiệm vụ phát triển văn hóa, con người đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước, tránh thiên lệch trong quan điểm lãnh đạo, chỉ đạo với tổ chức thực hiện.

Thứ ba,tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa, con người. Tổ chức rà soát, bổ sung, sửa đổi, ban hành mới các cơ chế, chính sách về phát triển văn hóa, con người sao cho phù hợp, sát đúng với thực tiễn, theođúng quy định của pháp luật; nhất là cơ chế, chính sách để thu hút nguồn lực của xã hội vào khai thác sử dụng hiệu quả các thiết chế văn hóa, thể thao; chủ động đấu tranh phòng, chống tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trên lĩnh vực văn hóa; ngăn chặn hiệu quả sự xâm nhập các sản phẩm phản văn hóa gây phương hại đến lợi ích của quốc gia, dân tộc.

Thứ tư, chú trọngxây dựng, phát triển đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh mới. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng cả về chuyên môn, nghiệp vụ và phẩm chất, đạo đức cho nguồn nhân lực ngành văn hóa; hoàn thiện chính sách phát hiện, sử dụng, đãi ngộ, tôn vinh cán bộ có năng lực, nhiệt huyết làm việc trong các lĩnh vực văn hóa nghệ thuật.

Thứ năm,ưu tiên,tăng cường đầu tư cho phát triển văn hóa, con người. Đồng thời, đẩy mạnh xã hội hóa nhằm huy động các nguồn lực đầu tư, tài trợ, hiến tặng cho phát triển văn hóa, xây dựng con người; xây dựng cơ chế, chính sách ưu đãi về đất, tín dụng, thuế và phí đối với các cơ sở đào tạo và thiết chế văn hóa, y tế do khu vực tư nhân đầu tư.

Thứ sáu, đẩy mạnh ngành công nghiệp văn hóa; tăng cường ứng dụng thành tựu khoa học - công nghệ hiện đại trong sáng tạo, sản xuất, phổ biến, lưu giữ các sản phẩm văn hóa và nâng cao chất lượng dịch vụ văn hóa; nâng cao hàm lượng khoa học - kỹ thuật trong chuỗi sản xuất sản phẩm, dịch vụ của các ngành công nghiệp văn hóa.

Thứ bảy, tiếp tục chủ động hội nhập quốc tế về văn hóa, tiếp thu tinh hoa văn hóa của các quốc gia trên thế giới. Đẩy mạnh công tác truyền thông, truyền bá văn hóa, giới thiệu con người Việt Namtrong khu vực và trên trường quốc tế. Đưa các quan hệ hợp tác quốc tế về văn hóa đi vào chiều sâu, đạt hiệu quả thiết thực. Có giải pháp hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực, mặt trái của toàn cầu hóa, giữ gìn truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc.

Đặc biệt, tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng về lĩnh vực văn hóa, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định, để tiếp tục xây dựng, giữ gìn, chấn hưng và phát triển nền văn hoá của dân tộc, cần tập trung thực hiện thật tốt một số nhiệm vụ trọng tâm sau:

Một là, khơi dậy mạnh mẽ hơn nữa tinh thần yêu nước, ý chí tự cường, tinh thần đoàn kết, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc của toàn dân tộc; phát huy cao độ những giá trị văn hoá, sức mạnh và tinh thần cống hiến của mọi người Việt Nam, tạo nguồn lực nội sinh và động lực đột phá để thực hiện thành công mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2025, 2030, tầm nhìn 2045 mà Đại hội XIII của Đảng đã đề ra.

Hai là, xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hoá, giá trị của quốc gia - dân tộc; kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Những giá trị ấy được nuôi dưỡng bởi văn hoá gia đình Việt Nam với những giá trị cốt lõi: Ấm no, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh; được bồi đắp, phát triển bởi nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với hệ giá trị: Dân tộc, dân chủ, nhân văn, khoa học; trên nền tảng của hệ giá trị quốc gia và cũng là mục tiêu phấn đấu cao cả của dân tộc ta: Hoà bình, thống nhất, độc lập, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hạnh phúc.

Ba là, phát triển toàn diện và đồng bộ các lĩnh vực văn hoá, môi trường văn hoá, đời sống văn hoá: Bảo tồn, phát huy các giá trị văn hoá truyền thống, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, đồng thời nâng cao chất lượng, hiệu quả sáng tạo các giá trị văn hoá mới. Xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh, văn minh gắn liền với đấu tranh không khoan nhượng với cái xấu, cái ác, phi văn hoá, phản văn hoá; bảo vệ những giá trị chân - thiện - mỹ. Nâng cao đời sống văn hoá của nhân dân; xây dựng đời sống văn hoá vui tươi, lành mạnh, hạnh phúc; khắc phục sự chênh lệch về trình độ phát triển và hưởng thụ văn hoá giữa các vùng, miền của đất nước.

Bốn là, phát huy vai trò chủ thể sáng tạo, chủ thể thụ hưởng văn hoá là nhân dân; tôn trọng và bảo vệ sự biểu đạt đa dạng của văn hoá, của người dân, các dân tộc, các vùng, miền; phát triển các phong trào văn hoá sâu rộng, thực chất; cải thiện điều kiện, nâng cao mức hưởng thụ văn hoá của nhân dân, bảo đảm sự công bằng. Đề cao, phát huy vai trò tiên phong của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, của những người làm công tác văn hoá.

Năm là, chú trọng xây dựng Đảng và hệ thống chính trị về văn hoá, về đạo đức; kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, để Đảng ta và hệ thống chính trị của nước ta thật sự là đạo đức, là văn minh, tiêu biểu cho lương tri và phẩm giá con người Việt Nam. Xây dựng văn hoá trong lãnh đạo, quản lý; phát huy vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ cấp chiến lược, người đứng đầu theo tư tưởng, đạo đức, phong cách văn hoá của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nâng cao vai trò, năng lực lãnh đạo của Đảng; hiệu quả quản lý của Nhà nước; sự tham gia tích cực của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong sự nghiệp phát triển văn hoá.

Sáu là, xây dựng môi trường văn hoá số phù hợp với nền kinh tế số, xã hội số và công dân số, làm cho văn hoá thích nghi, điều tiết sự phát triển bền vững đất nước trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Khẩn trương phát triển các ngành công nghiệp văn hoá, xây dựng thị trường văn hoá lành mạnh.

Văn hóa được quan tâm đúng mức, đầu tư phát triển đồng bộ, xứng tầm, phù hợp theo từng giai đoạn phát triển của lịch sử cách mạng, sẽ là sức mạnh, là động lực của nền kinh tế, góp phần ổn định chính trị, xã hội của đất nước. Và trong bối cảnh hiện nay, điều đó góp phần quan trọng trong tiến trình phát triển nhanh, bền vững đất nước mà Đại hội XIII của Đảng đã xác định: Đến năm 2025: Là nước đang phát triển, có công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua mức thu nhập trung bình thấp (GDP bình quân đầu người ước đạt 4.700-5.000 USD/năm); Đến năm 2030: Là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao (GDP bình quân đầu người ước đạt khoảng 7.500 USD/năm); Đến năm 2045: Trở thành nước phát triển, thu nhập cao, (GDP bình quân đầu người phải đạt trên 12.535 USD/năm). “Chăm lo văn hóa là chăm lo củng cố nền tảng tinh thần của xã hội. Thiếu nền tảng tinh thần tiến bộ và lành mạnh, không quan tâm giải quyết tốt mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội thì không thể có sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Xây dựng và phát triển kinh tế phải nhằm mục tiêu văn hóa, vì xã hội công bằng, văn minh, con người phát triển toàn diện. Văn hóa là kết quả của kinh tế, đồng thời là động lực của sự phát triển kinh tế. Các nhân tố văn hóa phải gắn kết chặt chẽ với đời sống và hoạt động xã hội trên mọi phương diện chính trị, kinh tế, xã hội, luật pháp, kỷ cương... biến thành nguồn lực nội sinh quan trọng nhất của phát triển”. (Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5, khóa VIII – 1998) Văn hóa phải gắn chặt, thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội, có như vậy, văn hóa mới thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, sức mạnh nội sinh quan trọng của sự phát triển, bởi văn hóa chính là sự sống còn của một dân tộc, phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội để cùng phát triển, cùng tiến bước trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Tài liệu tham khảo:

[1] Phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc, Báo Hà Nội mới, ngày 24-11-2021.

[2] Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.47, tr. 550.

[3] Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr. 317.

[4] Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, tr.110-111.

[5] Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr.114.

[6] Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.75.

[7] Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 2021.

Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương khoá VI trình tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng – 1991, https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/ban-chap-hanh-trung-uong-dang/dai-hoi-dang/lan-thu-vii/bao-cao-chinh-tri-cua-ban-chap-hanh-trung-uong-khoa-vi-trinh-tai-dai-hoi-dai-bieu-toan-quoc-lan-thu-vii-cua-dang-1800

Phát biểu của Phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng bế mạc Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI), https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/van-kien-tu-lieu-ve-dang/hoi-nghi-bch-trung-uong/khoa-xi/phat-bieu-cua-tong-bi-thu-nguyen-phu-trong-be-mac-hoi-nghi-lan-thu-9-ban-chap-hanh-trung-uong-dang-khoa-xi-591

Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr.317-321.

Viện Văn hóa và phát triển, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Giáo trình Văn hóa và phát triển, Nxb Lý luận Chính trị, HN 2021, tr. 32.

Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5, khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/he-thong-van-ban/van-ban-cua-dang/nghi-quyet-so-03-nqtw-ngay-1671998-cua-ban-chap-hanh-trung-uong-tai-hoi-nghi-trung-uong-5-khoa-viii-ve-xay-dung-va-phat-1692

Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9, khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2014, tr. 6.

Chủ tịch Hồ Chí Minh với văn hóa, văn nghệ, Nguyễn Thị Kim Chi, 2021, https://nghean.dcs.vn/vi-vn/tin/chu-tich-ho-chi-minh-voi-van-hoa--van-nghe/73410-894751-878844