Vĩnh Phúc: “Đụng lợn Tết” Nhâm Dần

Trong số những làng quê Bắc Bộ còn giữ được “đụng lợn tết” là ở nhiều làng quê huyện Tam Dương, Vĩnh Phúc. Hôm nay là 25 tháng Chạp Tân Sửu, chỉ còn 4 ngày nữa là đón Tết Nhâm Dần nhưng nhà nhà ở các vùng quê này lại rôm rả chuyện đụng lợn. Không khí Tết đã tràn ngập xóm thôn. Đó là gia đình ông Nguyễn Tiến Thanh ở bờ Nam sông Phó Đáy tại thôn Yên Thượng, xã An Hoà, huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. Những tiếng lợn kêu eng éc lúc sáng sớm những ngày giáp Tết làm rộn rạo cả xóm làng. Làng trên xóm dưới vang lên tiếng dao, thớt, tiếng chày cối giã giò. Không khí làng quê trung du ngày giáp Tết nhộn nhịp, sôi động, thật đầm ấm. Điều đó đã để lại ấn tượng về Tết Nguyên đán cổ truyền không bao giờ phai chính là “đụng lợn Tết” thể hiện tập quán kết đoàn, tiết kiệm phổ biến ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ vẫn đang tồn tại. Đây được coi là tục ngày Tết, là nét văn truyền thống của người Việt được duy trì từ bao đời nay.

Theo ông Nguyễn Tiến Thịnh 90 tuổi (đứng bên trái), hơn 60 năm tuổi Đảng, là thân phụ ông Nguyễn Tiến Thanh, là cựu chiến binh tham gia hai cuộc kháng chiến cứu nước, có 7 người con đều yên bề gia thất, hiện đã có 24 cháu, 33 chắt nội, ngoại, từ nhiều năm nay, con cháu ông vẫn duy trì tục “đụng lợn” vào những ngày giáp Tết Nguyên đán. Con cháu ông thường rủ nhau vài ba gia đình chung đụng một lợn ăn Tết. Từ rằm tháng Chạp, con lợn nuôi để đụng Tết có chế độ ăn “sạch” để đảm bảo thịt lợn giữ được đúng chất “lợn quê” là “lợn sạch” thơm ngon. Con trai thứ là ông Nguyễn Tiến Thanh tiếp tục làm thịt con lợn  nặng 104 kg nuôi trong vòng 6 tháng. Giá thịt lợn hơi năm nay rẻ hơn năm ngoái gần 20%, chỉ từ 48.000đ cách nay vài tuần, nay giáp Tết nâng lên 55.000 đ/kg, thịt móc hàm chỉ gần 100.000đ/kg. Con lợn đụng Tết Nhâm Dần của con cháu ông Thịnh chỉ chưa đến 7 triệu đồng. Tính ra công chăn nuôi lợn với giá cả hiện tại rất thấp.

Mặc dù không chủ quan, lơ là phòng chống dịch CoVid 19, không khí “đụng lợn" Tết  Nhâm Dần ở vùng quê Tam Dương vẫn rộn ràng. Con cháu trong gia đình xúm nhau làm thịt lợn, nói cười rôm rả. Cánh đàn ông người đun nước, người cạo lông, người làm lòng, đánh tiết canh. Phụ nữ thì chuẩn bị muối mắm, rổ rá, lá chuối đựng phần.  Thế là con cháu trong đại gia đình ông Nguyễn Tiến Thịnh đã có thịt làm giò, chả, gói bánh chưng. Tối lại được ngồi quanh lò than, canh nồi luộc bánh, được ngưởi mùi lá dong tỏa ra ngai ngái, mùi gạo nếp thơm, mùi thịt béo ngậy.

Ông Nguyễn Tiến Thịnh cho rằng, những gia đình duy trì được phong tục “đụng lợn Tết” phải đoàn kết, hoà thuận. Bởi đụng lợn không chỉ là để chia thịt, liên hoan đại gia đình nội, ngoại để tất niên, cùng nhìn lại năm đã qua mà còn là sự quây quần, hội tụ, sung túc, đủ đầy, chúc phúc lẫn nhau, chuẩn bị đón năm mới với khát vọng vươn lên làm giàu, đời sống sung túc hơn.

Đất nước đổi mới, đời sống ngày càng khấm khá, nghĩ đến thuở trước, đời sống khó khăn, thiếu thốn khi còn nhỏ sống ở quê, mọi người đã từng trải qua cái cảm giác mong chờ Tết đến, mong chờ cái thời khắc mổ lợn ăn đụng, và bọn trẻ con  sau khi được người lớn phân công đun nước sôi để cạo lông lợn đã luôn quẩn quanh trong đám người lớn mổ lợn chờ để xin cái đuôi lợn luộc chia nhau ăn. Tết của những ngày xưa đói kém, có khi cả tháng mới được ăn một bữa thịt, vì thế bọn trẻ mong hôm mổ lợn ăn đụng như mong Tết, vì khi thịt được chia về nhà, chắc chắn đứa nào đứa nấy sẽ được cha mẹ cho ăn thoải mái, ăn đến no chán. Tết bây giờ, trong đám mổ lợn ăn đụng, trẻ con hầu như không còn có được cảm giác mong đợi, sung sướng như xưa, bởi sự đủ đầy về vật chất, ăn uống chẳng khi nào thiếu đồ ăn ngon, nên chẳng mấy đứa thèm thịt...!

Tục “đụng lợn” bỗng dưng mai một trong khoảng vài chục năm, khi mà điều kiện sống khá giả dần lên, nền kinh tế thị trường hàng hóa phát triển. Tết của thời hiện đại ngày nay đã ít nhiều bị "nhạt" đi, bởi bây giờ kinh tế khá giả khiến Tết đủ đầy hơn về vật chất. Tết bây giờ người ta chỉ cần bỏ tiền ra, đi siêu thị, đi chợ mua sắm một buổi là có đủ đầy mọi thứ. Ngay cả việc chuẩn bị gói, rồi nấu bánh chưng bánh tét, nhiều gia đình cũng bỏ qua để chuyển qua mua cho tiện. Thịt lợn, giò chả, thậm chí cả thịt gà người ta mổ sẵn khi có tiền cũng có đủ đầy, không phải tự tay làm gì hết... Chính vì thế mà ít ai phải lo tới thịt thà cũng như các loại thực phẩm khác để ăn Tết.

Nhưng mấy năm trở lại đây, tục “đụng lợn” lại có xu hướng quay trở lại khi Tết đến xuân về, bởi lẽ trong lúc mà nguồn thực phẩm nói chung, cũng như thịt lợn nói riêng đã, đang ngày càng bị "ô nhiễm" đến mức báo động, thì nhiều người dân quê lại thích được ăn Tết bằng thịt lợn ngon, sạch, đảm bảo tuyệt đối vệ sinh an toàn thực phẩm do chính gia đình nuôi được. Nhiều gia đình không chỉ quay lại với tục “đụng lợn” và cũng hạn chế việc mua bánh chưng, bánh tét, mà tự gói và nấu ở nhà tuy bận rộn, nhưng không khí Tết thêm phần rôm rả, vui vẻ... Thói quen của người dân quê là Ngày Tết tự tay làm lấy để ăn, mệt nhưng vui, đầm ấm và thấm đượm tình làng nghĩa xóm, “Tắt lửa tối đèn có nhau”. Nhất là bối cảnh năm nay, đại dịch CoVid 19 vẫn chưa được đẩy lùi hoàn toàn, cấp có thẩm quyền khuyến cáo thực hiện 5 K, phải đeo khẩu trang, hạn chế tập trung đông người để tránh bị lây lan thì “đụng lợn Tết” ngày càng thêm ý nghĩa sâu sắc.

Ngày nay chất lượng cuộc sống đã nâng lên, các loại thực phẩm chế biến sẵn bày bán phục vụ cho những ngày tết rất đa dạng, phong phú nhưng tục đụng lợn vẫn được người dân vùng quê này coi trọng, đó cũng là hoạt động văn hóa gắn kết tình nghĩa bản làng.

Do đó, sự quây quần, sum tụ đông vui khi đụng lợn như khúc nhạc dạo đầu cho Tết Nguyên đán, không khí tưng bừng và háo hức. Đây là nét đặc trưng văn hóa của người Việt khi Tết đến, Xuân về, là nếp sống cộng đồng vẫn còn duy trì ở làng quê Bắc Bộ và Trung Bộ.

V.X.B- N.T.D