Ở Cao Bằng, văn hóa bản địa của đồng bào các dân tộc đã trở thành điểm nhấn đặc sắc, là yếu tố không thể thiếu để thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm. Ngoài những bản làng cổ của người Tày, Nùng, Dao còn rất nhiều bản làng của người Mông, Lô Lô, Sán Chỉ ở Cao Bằng vẫn còn lưu giữ được nhiều giá trị văn hóa bản địa từ nhà ở, trang phục, nghề truyền thống đến lễ hội, dân ca, dân vũ, hoạt động nông nghiệp... Thông qua phát triển du lịch có trách nhiệm với môi trường và cộng đồng, các giá trị văn hóa truyền thống sẽ được bảo tồn và khai thác bền vững.
Làng Tày cổ bản Giuồng
Phơi thóc trên nhà sàn. Nguồn: Hồng Son
Cách trung tâm TP. Cao Bằng khoảng 50 km, làng Tày cổ bản Giuồng là điểm du lịch cộng đồng không thể bỏ qua với những du khách muốn hòa mình vào cuộc sống bà con dân tộc Tày, trải nghiệm văn hóa bản địa hay đơn giản là tìm kiếm sự thảnh thơi.
Ngoài cảnh sắc tự nhiên thì những ngôi nhà sàn hàng trăm tuổi chính là điểm níu chân du khách khi đến bản Giuồng. Những ngôi nhà sàn lợp bằng ngói âm dương tựa lưng vào núi, phía trước là cánh đồng lúa trải dài. Vật liệu làm nhà sàn chủ yếu là gỗ, nhưng độc đáo là hai bên vách của nhà sàn bản Giuồng được bọc thêm những tấm cót được người dân đan thủ công. Đến đây du khách có cơ họi tham gia nhiều hoạt động trải nghiệm, cùng sinh hoạt, lao động sản xuất với bà con như trồng lúa, chăn nuôi, nấu ăn hoặc thưởng thức, giao lưu văn nghệ, hát Then, hát lượn Nàng Hai...
Thời gian gần đây, công tác bảo tồn văn hóa kết hợp phát triển du lịch tại bản Giuồng đã được người dân và chính quyền địa phương chú trọng. Dịp Tết đến xuân sang, du khách tới tham quan Bản Giuồng có dịp trẩy hội Nàng Hai, thưởng thức các làn điệu cổ của dân tộc Tày như lượn Slương, lượn Nàng Hai, Phong Slư… và được hòa mình trọn vẹn vào không gian văn hóa dân tộc Tày đặc trưng ở Cao Bằng.
Nghề truyền thống của người Dao Tiền
Phụ nữ Dao Tiền dùng sáp ong để in hoa văn lên trang phục truyền thống. Nguồn: Hà Cương
Với những ai muốn tìm kiếm một không gian vùng quê trong lành, nơi các giá trị văn hóa và khung cảnh thiên nhiên vẫn còn vẹn nguyên thì làng Hoài Khao (xã Quang Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng) là một điểm đến lý tưởng. Là nơi sinh sống của 34 hộ dân tộc Dao Tiền, Hoài Khao nổi tiếng với nghề chạm bạc truyền thống. Trong đời sống bà con dân tộc nơi đây, bạc giữ một vai trò rất quan trọng. Phụ nữ Dao Tiền đeo các loại trang sức bạc vừa để bảo vệ sức khỏe vừa làm điểm nhấn cho bộ trang phục.
Cách TP. Cao Bằng khoảng 60 km, làng Hoài Khao đã được đưa vào tuyến trải nghiệm phía Tây "Khám phá Phja Oắc – vùng núi của những đổi thay" của Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng. Nhờ những nét văn hóa đặc trưng của người Dao Tiền, Hoài Khao đang được quan tâm đầu tư, thúc đẩy du lịch cộng đồng.
Tại xóm đã thành lập các tổ, đội phục vụ hoạt động du lịch như đội văn nghệ; trình diễn thêu, in hoa văn sáp ong; đan lát các sản phẩm lưu niệm; chế biến các món ăn cùng các tổ đón tiếp và hướng dẫn khách du lịch; tổ an ninh; vệ sinh môi trường... Du khách sẽ được tìm hiểu về nghề in hoa văn bằng sáp ong khoái lên vải chàm tạo nên những bộ trang phục với hoa văn độc đáo. Nếu may mắn, du khách còn được tham gia "tour du lịch đặc biệt" là theo chân người Dao Tiền thu hoạch tổ ong rừng khổng lồ.
Thăm làng đá Khuổi Ky
Làng đá Khuổi Ky nổi tiếng với những ngôi nhà làm bằng đá có từ lâu đời.
Khuổi Ky là tên của một ngôi làng khá đặc biệt trong quần thể khu du lịch thác Bản Giốc (xã Đàm Thủy, huyện Trùng Khánh), trên đường vào khám phá động Ngườm Ngao. Từ thác Bản Giốc đi vào làng Khuổi Ky chỉ khoảng 3km, theo tỉnh lộ 206. Làng có 14 căn nhà sàn bằng đá trên diện tích rộng khoảng 10.000 m2, dựa lưng vào núi đá, phía trước là dòng suối Khuổi Ky, kế bên là cánh đồng mênh mông trù phú.
Làng đá Khuổi Ky nổi tiếng với những ngôi nhà sàn làm bằng đá và tục thờ thần đá độc đáo. Bà con đã tận dụng đá tự nhiên để dựng lên những bức tường đá một cách kiên cố. Những ngôi nhà cũng được làm bằng đá, chắc chắn như một pháo đài. Tương truyền những ngôi nhà sàn bằng đá đã có từ thời nhà Mạc lên vùng đất Cao Bằng xây thành quách để phòng thủ.
Người Tày ở Khuổi Ky còn có tín ngưỡng thờ đá. Đá trong tâm tưởng của họ thiêng liêng như một vị thần giúp che chở những khắc nhiệt của thiên nhiên. Chẳng thế mà trong luật tục của mỗi tộc người trên vùng đất Cao Bằng này đều có những ngày nhất định để tiến hành tế lễ cảm tạ thần đá, thần rừng. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, tới nay trong tâm thức người Tày “thần đá” vẫn gắn bó và tồn tại trong ý niệm.
Đến nay, những ngôi nhà sàn cổ vẫn giữ được vẻ đẹp nguyên khôi, mang dáng dấp cổ xưa, tạo nên nét cổ kính, nhuốm màu huyền thoại cho ngôi làng vùng biên viễn. Giữa không gian bao la, những ngôi nhà sàn đá vững chãi, bền bỉ, bao bọc, chở che những cư dân hiền lành, chất phác… Để đa dạng dịch vụ trải nghiệm cho du khách, người dân nơi đây đã thành lập những đội hát then để vừa làm du lịch, vừa gìn giữ và lan tỏa nét văn hóa dân tộc.
Nghề rèn hàng trăm năm tuổi tại Pác Rằng
Làng Pác Rằng (Cao Bằng) có nghề rèn lâu đời hàng trăm năm tuổi.
Cách TP. Cao Bằng khoảng 50km, trên đường đi vào các huyện miền Đông, làng Pác Rằng (xã Phúc Sen, huyện Quảng Hòa) là nơi sinh sống của bà con dân tộc Nùng An với nghề rèn nổi tiếng. Tương truyền, nghề rèn đã có từ xa xưa, ban đầu là nơi sản xuất vũ khí cho Nùng Tôn Phúc và Nùng Trí Cao chống lại giặc ngoại xâm. Sau chiến tranh, người dân ở đây đã chuyển sang rèn công cụ phục vụ sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt. Ngày nay, nơi đây được mệnh danh là "xưởng rèn thủ công" lớn nhất miền Bắc - nơi mọi đoàn khách du lịch trong và ngoài nước đều muốn ghé thăm.
Ngay từ đầu làng, du khách đã nghe tiếng quai búa nện nhịp nhàng, tiếng xì xèo của những thanh sắt nóng đỏ khi ngâm vào nước lạnh. Nhịp sống Pác Rằng là âm thanh rèn từ những đôi bàn tay rắn chắc, khéo léo, ngày ngày giữ “hồn” nghề rèn truyền thống của người Nùng An… Đặc biệt, trong làng Pác Rằng hiện vẫn còn lưu giữ được những ngôi nhà sàn vách trát đất trộn với rơm, mái lợp ngói âm dương.
