Xã Thanh Trạch, Bố Trạch, Quảng Bình thuộc dư địa cuối sông Gianh, nơi có cảng Giang – một “địa chỉ đỏ” của lòng yêu nước là quê hương nhà thơ, đại tá Nguyễn Hữu Quý. Anh mất mẹ lúc mới 12 tuổi “Chúng con mồ côi mẹ / khi vẫn còn trẻ thơ”. Đó là những năm tháng không thể buồn hơn của anh em nhà thơ. “Quang gánh còn đây Mẹ đã xa rồi / thúng mủng đựng cái nhìn con trống trắng / trong ngôi nhà rất nhiều im lặng / con nhận ra những con số không”.
Những câu thơ trên được trích ra từ trường ca “Chín cơn mưa và mẹ”, được anh khởi thảo từ năm 2015, hoàn thành năm 2018 và xuất bản năm 2020. Đây là trường ca xúc động trên từng con chữ, gần như nhà thơ viết bằng nước mắt nhớ thương. Tất nhiên, viết về người mẹ, dâng tặng mẹ, nhưng ngoài người mẹ “mang nặng đẻ đau”, cho anh hiện sinh còn một người mẹ đất nước, mẹ Tổ quốc. Hình ảnh “hai người mẹ” lồng vào nhau đi suốt cuộc đời binh nghiệp, từ làng ra đi rong ruổi suốt chiều dài đất nước và “Trở về” như tên Chương 9 của Trường ca. Hiện nay, nhà thơ Nguyễn Hữu Quý và phu nhân về sinh sống ở Cam Lộ, Quảng Trị - không xa mảnh đất anh đã “Oa, oa..” để “chào ánh sáng”.
Đọc trường ca, mới hiểu vì sao trên khuôn mặt Nguyễn Hữu Quý lúc nào cũng đượm buồn. Trong nỗi buồn dằng dặc và phi thường ấy, có tủi hờn vì mất mẹ quá sớm, có tình yêu quê hương với nhiều nỗi day dứt khôn nguôi.
Xã Thanh Trạch như bao xã miền Trung nói chung, Quảng Bình nói riêng ở ven biển đều “chang chang cồn cát”, (thơ Tố Hữu). “Cát tụ thành cồn / đồng làng ta đẹt bông thắt củ / cát xộn xạo bay vào tận cửa / miếng cơm / lùa nắng chang chang”, (trang 7). Dòng họ Nguyễn của anh theo chúa Nguyễn Hoàng từ Thanh Hóa vào Nam, nhiều người dừng lại ở Quảng Bình mà lập nên làng, phát triển đến bây giờ: “Lập xóm dựng làng / lên rừng xuống biển /đẵn gỗ dựng nhà, cuốc đất làm rẫy / cày xới phù sa nặng nhẹ chiêm mùa / cây lúa ngậm phèn, củ khoai nếm mặn /chèo thuyền vượt sông, giong buồm ra biển / tựa rừng, hướng sóng mênh mang”, (trang 18). Từ bao đời nay, tìm kiếm sự sống ở những ngôi làng trên cát, không giản đơn. Có điều, “quê hương mỗi người chỉ một”, (thơ Đỗ Trung Lai), Nguyễn Hữu Quý yêu làng như máu thịt. “Đi đâu con cũng mang làng theo / bánh bột lọc, cháo canh mời láng giềng bè bạn”, (trang 98).
Thật thú vị khi đọc “Chín cơn mưa và mẹ” thấy ngôi làng cát trắng ấy, bao hình ảnh thân thương về cây cỏ trong vườn, trong làng hiện lên mồn một. Nguyễn Hữu Quý nâng niu quê nhà từ cỏ cây, hoa lá, giản dị mà chắc nhiều người đã quên. Nuôi lớn anh không chỉ là “cá biển cá đồng / con nục, con trích, con tràu, con diếc”, gạo ruộng, sắn đồi, “hạt thóc mỏng, củ sắn cùi eo ọt”, mà còn có cả những quả ớt mọi mọc trong vườn.
Nuôi lớn con cây ớt mọi đầu vườn
quả bé xíu chỉa lên trời chi chít
có bữa con nghe ông Trời hà thít
vị trần gian cay rựng mặt mày.
(Cơn mưa 2, trang 23)
Lớn lên giữa thời bom đạn, Nguyễn Hữu Quý như bao thanh niên khác ở làng lên đường nhập ngũ, nối gót cha anh bước vào cuộc trường chinh giải phóng. Vậy nhưng hình ảnh quả ớt mọi, anh không bao giờ quên. Ở “Khúc trở về”- chương 9 của trường ca, Nguyễn Hữu Quý vẫn dành cho quả ớt mọi quê nhà với tình cảm nâng niu.
...
Con về
quả ớt mọi ơi
tấm bé đã cay xè
xanh hay chín cũng đều tha thít cả
xấu hổ chi đâu mà con không tự nhận
dân bầy tui cay thấu đỉnh trời
Cay vì muối
cay vì lưng áo bạc
cay vì bão mưa mắm ruốc để dành
cay vì ổi còn xanh
cay vì cây non mít
cay vì mung lung trái gió trở trời
cay vì bệnh ủ trong cơn ớn lạnh
cay vì con hay nông nổi
cay vì em
như ớt thường cay
(Cơn mưa 9, trang 99)
Miền Trung trong đó có Quảng Bình là vùng khắc nghiệt. Quanh làng, quanh đồi có cây Vằng. Lá vằng đun nên là thứ nước uống giải nhiệt mùa hè. Nguyễn Hữu Quý không chỉ lớn lên nhờ ớt mọi mà còn nhờ chè Vằng nơi quê nhà “van vát miền Trung”.
...
Con về
nắm lá vằng ơi
dây leo vòng vèo bảo lưu vị đắng
giữ gìn tố chất trời cho
(Cơn mưa 9, trang 102)
“...hoa tía tô rung rinh đỏ / bông bầu trắng, bông bí vàng / hồn nhiên vui cười trên mặt đất / hoa xoan tim tím trên đầu / giêng hai thơm thoang thoảng / trời cao / mây trắng lang thang...”. Và cuối cùng là cây cỏ quê nhà “Cỏ là điệp khúc thời gian / ra đi, trở lại / an nhiên hồn nhiên tự nhiên / Màu linh hồn xanh biếc / cỏ ơi!”, (trang 111).
Yêu quê, mọi thứ đều thuộc về máu thịt như thế, lần đầu tôi mới thấy trong một tác phẩm. Nguyễn Hữu Quý tự hào và nâng niu vùng trời ký ức của anh. Quê hương trong anh có vẻ đẹp lãng mạn “Trên trảng cát chim chiền chiện hót / chúng vừa bay ra từ trái tim con / chiếc tổ ấm lót đầy rơm ký ức”. Nhà văn I-li-a Ê-ren-bua có câu nói nổi tiếng: "Dòng suối đổ vào sông, sông đổ vào dải trường giang Vôn-ga, con sông Vôn-ga đi ra bể. Lòng yêu nhà, yêu làng xóm, yêu miền quê trở nên lòng yêu Tổ quốc.". Đó cũng là nguyên nhân nhà thơ Nguyễn Hữu Quý trung thành với Tổ quốc và lý tưởng mà anh dâng hiến cả cuộc đời mình./.
Hà Nội, ngày 8/8/2021
NĐH
