Đặc biệt, Nghị quyết số 13-NQ/TW khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả của kinh tế tập thể và Quốc hội ban hành Luật Hợp tác xã năm 2012 đã khẳng định rõ vai trò của kinh tế tập thể và hợp tác xã đối với phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Tại tỉnh Vĩnh Phúc, Tỉnh ủy, HĐND, UBND tinh đã lãnh đạo, chỉ đạo ban hành nhiều cơ chế, chính sách phát triền kinh tế tập thể và tổ chức thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 13- NQ/TW của Trung ương Đảng. Trên cơ sở phân tích khái quát thành tựu đối với phát triển khu vực KTTT, một số hạn chế, tồn tại, bài viết tập vào đề xuất phương hướng và các giải pháp nhằm thúc đẩy, tạo đột phá cho khu vực KTTT trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc trong bối cảnh mới.
Đặt vấn đề
Kinh tế tập thể mà nòng cốt là HTX với nhiều hình thức hợp tác đa dạng (HTX, tổ hợp tác, liên hiệp HTX,...) dựa trên sở hữu của các thành viên và tập thể; liên kết và hợp tác rộng rãi những người lao động, hộ sản xuất, kinh doanh, doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế. KTTT ở Việt Nam đã hình thành và phát triển gần 70 năm, đóng góp quan trọng sức người, sức của cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong giai đoạn hiện nay, KTTT được coi là chủ thể quan trọng, góp phần phát triển bền vững, xóa đói, giảm nghèo, bình đẳng giới, tạo việc làm, phát triển kinh tế bao trùm, chuyển đổi kinh tế và lao động phi chính thức sang chính thức, thích ứng biến đổi khí hậu, chuyển đổi số, xây dựng xã hội học tập.
Hơn hai mươi năm qua, dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Vĩnh Phúc cùng với sự cố gắng, nỗ lực của các cấp, các ngành nên tình hình khu vực kinh tế tập thể của tỉnh mà nòng cốt là các Hợp tác xã tiếp tục được củng cố và phát triển, từng bước củng cố về tổ chức, hoạt động có hiệu quả, đáp ứng nhiều hơn nhu cầu, lợi ích của các thành viên, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế, văn hóa xã hội, quốc phòng, an ninh của tỉnh. Năm 2012, Luật Hợp tác xã mới được ban hành thay thế Luật Hợp tác xã 2003 nhiều cơ chế, chính sách và văn bản mới được Chính phủ, các bộ ngành Trung ương ban hành để hỗ trợ cho sự phát triển của khu vực KTTT. Theo đó, khu vực KTTT tỉnh tập trung chủ yếu vào công tác chuyển tiếp, đăng ký lại HTX theo Luật Hợp tác xã mới. Một số HTX được sắp xếp lại về quy mô, lĩnh vực hoạt động phù hợp với yêu cầu thực tế tại địa phương. Các HTX nông nghiệp đang từng bước khắc phục khó khăn, duy trì hoạt động ổn định, một số HTX nông nghiệp sau khi chuyển đổi.
Nhận thức được vai trò quan trọng và sự phát triển KTTT là tất yếu khách quan, có ý nghĩa chiến lược và lâu dài góp phần phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh trong giai đoạn hiện nay, do vậy, bài viết nghiên cứu “Phương hướng và giải pháp phát triển Kinh tế tập thể trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc trong bối cảnh mới” nhằm thúc đẩy sự phát triển khu vực KTTT trong thời gian tới trên cơ sở phân tích khái quát thực trạng, kết quả đạt được cũng như một số hạn chế, tồn tại phát triển khu vực KTTT trên địa bàn tỉnh.
Thực trạng phát triển kinh tế tập thể trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc
Vĩnh Phúc là tỉnh phát triển mạnh về công nghiệp, xu hướng phát triển từ khi thành lập tỉnh đến nay là công nghiệp - dịch vụ - nông nghiệp với 09 khu công nghiệp đã được thành lập và 18 cụm công nghiệp đã thu hút nhiều doanh nghiệp, nhà đầu tư đến đầu tư kinh doanh, giải quyết việc làm cho hàng trăm nghìn lao động trên địa bàn tỉnh và các khu vực xung quanh. Sau 26 năm thành lập, đến nay tỉnh Vĩnh Phúc ngày càng phát triển theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tuy nhiên, khu vực KTTT mà nòng cốt là HTX chủ yếu có quy mô nhỏ, siêu nhỏ, năng lực cạnh tranh, trình độ quản lý chưa cao, khả năng tiếp cận các nguồn lực còn hạn chế, không đủ năng lực vận hành trong cơ chế thị trường dẫn đến KTTT sẽ ngày càng bị thu hẹp lại do xu hướng phát triển của tỉnh là công nghiệp và dịch vụ. Do vậy, trong hơn 20 năm thực hiện Nghị quyết số 13-NQ/TW, việc phát triển KTTT trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc khác với các địa phương khác trên cả nước, khu vực kinh tế tư nhân sẽ phát triền mạnh mẽ, vượt bậc hơn khu vực KTTT, một số loại hình HTX có xu hướng giảm dần (HTX nông nghiệp, HTX điện, môi trường...). Hơn nữa, mấy năm gần đây, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, các Hợp tác xã gặp rất nhiều khó khăn trong hoạt động sản xuất, kinh doanh về vốn, cơ cấu lại hạn trả nợ, miễn giảm lãi vay, về thuế, bảo hiểm,...
Kết quả đạt được
Về công tác lãnh đạo, chỉ đạo, trong hơn 20 năm qua, Tỉnh uỷ, HĐND và UBND tỉnh Vĩnh Phúc đã ban hành 12 Nghị quyết, 21 Quyết định, 17 Kế hoạch và nhiều loại văn bản triển khai nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội trong đó có các nội dung về phát triển KTTT trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc nhằm cụ thể hóa chủ trương của Nghị quyết số 13- NQ/TW.
Việc thể chế hóa chủ trương của Nghị quyết số 13-NQ/TW và ban hành các cơ chế chính sách đã tạo hành lang pháp lý và hỗ trợ, thúc đẩy phát triển KTTT của tỉnh có nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt là trong bối cảnh mới, xây dựng các mô hình HTX kiểu mới gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh.
Tính đến hết năm 2022, toàn tỉnh có 38 tổ hợp tác đang hoạt động tất cả đều trong lĩnh vực nông nghiệp, được đăng ký và có chứng thực của UBND cấp xã; 02 Liên hiệp HTX (trong đó 01 Liên hiệp HTX chăn nuôi, gồm 4 HTX thành viên nhưng đã ngừng hoạt động, hiện đang chờ giải thể và thành lập mới 01 HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp); 720 HTX (trong đó có 656 HTX được cấp mã số thuế và khoảng 64 HTX chưa đăng ký cấp mã số thuế), gồm: có 371 HTX đang hoạt động (gồm: 307 HTX được cấp mã số thuế và có kê khai thuế, còn lại khoảng 64 HTX chưa đăng ký cấp mã số thuế, kê khai thuế) và 349 HTX có đăng ký thuế nhưng đã ngừng hoạt động. Số HTX thành lập mới là 15 HTX, số HTX giải thể: 47 HTX.
Doanh thu bình quân của một HTX khoảng 1.669 triệu đồng/năm. Lãi bình quân của một HTX khoảng 237 triệu đồng/năm. Thu nhập bình quân của lao động thường xuyên trong HTX khoảng 51,67 triệu đồng/năm.
Về thành viên, lao động của HTX, Liên hiệp HTX, tổ hợp tác: Tính đến ngày 31/12/2022, tổng số thành viên tham gia HTX là 201.082 thành viên đạt 99% kế hoạch năm, tổ hợp tác là 1.944 thành viên đạt 103% kế hoạch năm; Liên hiệp HTX là 07 thành viên, đạt 180% kế hoạch năm. Tổng số lao động làm việc thường xuyên trong HTX khoảng 200.716 người đạt 99% kế hoạch năm.
Về đội ngũ cán bộ quản lý HTX 2.678 người đạt 89,5% kế hoạch, trong đó: Số cán bộ quản lý HTX đạt trình độ sơ cấp, trung cấp là 1.440 người, đạt 99% kế hoạch; Số cán bộ quản lý HTX đạt trình độ cao đẳng, đại học là 728 người, đạt 96% kế hoạch năm.
Đánh giá kết quả phát triển KTTT theo ngành, lĩnh vực:
Lĩnh vực nông nghiệp: Đến hết năm 2022, số lượng THT, HTX, Liên hiệp HTX lĩnh vực nông nghiệp trên toàn tỉnh bao gồm: 38 tổ hợp tác đang hoạt động tất cả đều trong lĩnh vực nông nghiệp, được đăng ký và có chứng thực của UBND cấp xã; 195 HTX đang hoạt động, trong đó có 06 HTX chưa chuyển đổi theo Luật Hợp tác xã năm 2012. Hoạt động chủ yếu của các HTX nông nghiệp chủ yếu là dịch vụ cung ứng vật tư nông nghiệp, bảo vệ thực vật, bảo vệ đồng ruộng, làm đất, khuyến nông, cung ứng giống cây, con, chuyển giao tiến bộ KHKT vào sản xuất, chăn nuôi tổng hợp... đảm bảo cho các hộ thành viên có điều kiện sản xuất đúng thời vụ, nâng cao hiệu quả. Chất lượng hoạt động dịch vụ trong các HTX nông nghiệp đã có sự phát triển mới, đa dạng các loại hình dịch vụ và đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của thành viên và thị trường. Các HTX nông nghiệp từng bước khắc phục khó khăn, duy trì hoạt động ổn định, một số HTX nông nghiệp sau khi chuyển đổi hoặc được thành lập mới đã mạnh dạn đầu tư, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất làm tăng chất lượng, giá trị sản phẩm làm ra đáp ứng nhu cầu thị trường; một số HTX bước đầu sắp xếp lại về quy mô, lĩnh vực hoạt động phù hợp với yêu cầu thực tế tại địa phương và hoạt động có hiệu quả; Công tác tổ chức quản lý từng bước được củng cố và đã dần hạn chế tình trạng tồn tại hình thức, thua lỗ. Hoạt động của các HTX nông nghiệp đã từng bước phục vụ được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, bước đầu gắn kết và lồng ghép với quá trình triển khai thực hiện các chương trình, dự án phát triển kinh tê - xã hội trên địa bàn; hàng năm có đóng góp nhất định vào kinh tế, xã hội, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.
Lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp: Đến hết năm 2022, toàn tỉnh có 27 HTX lĩnh vực điện, hoạt động theo Luật HTX năm 2012. Không có HTX thành lập mới, HTX giải thể. Về cơ bản, các HTX vẫn duy trì được hoạt động ổn định và kinh doanh có lãi, đảm bảo được việc vận hành lưới điện hạ áp, cung cấp điện sinh hoạt và sản xuất trong khu vực do HTX đảm nhận. Thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của một tổ chức kinh tế đối với Nhà nước, thành viên, người lao động theo quy định hiện hành; đem lại lợi ích tối đa cho thành viên... Thực hiện nộp tiền thu hồi vốn REII đầy đủ, đúng kỳ hạn. Tuy nhiên, một trong những khó khăn chính của HTX lĩnh vực này là năng lực cán bộ quản lý, điều hành còn hạn chế; một số HTX không có trụ sở làm việc, hạn chế nguồn vốn, do vậy không triển khai đầu tư nâng cấp đường dây và trạm biến áp, dẫn đến tình trạng điện ở một số vùng không đảm bảo chất lượng điện năng, vẫn còn tình trạng HTX còn trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước, chậm khắc phục tình trạng khó khăn.
Lĩnh vực xây dựng: Tính đến hết ngày 31/12/2022, toàn tỉnh có 15 HTX xây dựng, trong đó có 05 HTX đang hoạt động với 50 thành viên. Trong năm 2022, các HTX xây dựng hoạt động gặp nhiều khó khăn do giá sắt thép xây dựng và một số vật liệu tăng đột biến. Ngoài ra, các HTX xây dựng cũng gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận các chính sách hỗ trợ của Nhà nước nhất là chính sách về vốn, ưu đãi thuế và nguồn nhân lực không đảm bảo do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19.
Lĩnh vực tín dụng: Đến hết năm 2022, toàn tỉnh có 31 Quỹ Tín dụng Nhân dân đang hoạt động ổn định, hiệu quả với 28.182 thành viên. Nhìn chung các quỹ đều hoạt động ổn định và có hiệu quả. Hệ thống Quỹ Tín dụng Nhân dân trên địa bàn tỉnh đã thực hiện được mục tiêu hình thành và phát triển mô hình kinh tế hợp tác trong lĩnh vực tín dụng trên địa bàn nông thôn, trong quá trình hoạt động đã khai thác được nguồn vốn tại chỗ góp phần đáp ứng nhu cầu vốn cho sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và đời sống của các thành viên, đóng góp cho quá trình phát triển kinh tế và an sinh xã hội ở địa phương.
Lĩnh vực thương mại, dịch vụ: Tính hết năm 2022, toàn tỉnh có 14 HTX thương mại, dịch vụ đang hoạt động theo Luật Hợp tác xã năm 2012 với 108 thành viên. Hoạt động của các HTX này gặp nhiều khó khăn do ảnh hưởng của dịch Covid-19 kéo dài, việc liên kết sản xuất, cung ứng dịch vụ và tiêu thụ sản phẩm gặp khó khăn dẫn đến doanh thu, lợi nhuận sụt giảm, nhiều lao động mất việc làm; chưa tiếp cận được các chính sách hỗ trợ của Nhà nước do chính sách, đối tượng chưa quy định cụ thể (đặc biệt là các chính sách về tín dụng, giãn giảm thuế phí).
Lĩnh vực giao thông vận tải: Đến hết ngày 31/12/2022, toàn tỉnh có 19 HTX giao thông vận tải đang hoạt động theo Luật Hợp tác xã năm 2012 với 2.975 thành viên. Các HTX trong lĩnh vực này, về cơ bản hoạt động có hiệu quả, đáp ứng nhu cầu vận tải của hành khách trong và ngoài tỉnh. Tuy nhiên, một số HTX vẫn gặp những khó khăn do thiếu vốn để hoạt động sản xuất, kinh doanh; cơ sở vật chất nghèo nàn, việc liên kết sản xuất và cung ứng dịch vụ chưa đáp ứng được yêu cầu, chưa chủ động tìm kiếm thị trường; nhiều chính sách của Nhà nước liên quan đến hoạt động của HTX nhưng HTX không nắm được quyền lợi và nghĩa vụ của mình. Năng lực quản lý của Hội đồng quản trị và Ban giám đốc HTX còn hạn chế. Mặt khác, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 kéo dài đã ảnh hưởng lớn đến hoạt động các HTX lĩnh vực vận tải.
Một số mô hình hoạt động hiệu quả theo phương thức sản xuất gắn với chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ cao như: HTX Dịch vụ nông nghiệp Nhân Lý (huyện Bình Xuyên); HTX Rau an toàn Vân Hội xanh (huyện Tam Dương); HTX Chăn nuôi bò sữa Tam Đảo (huyện Tam Đảo), HTX Rau an toàn Vĩnh Phúc (huyện Tam Dương). Đây là các HTX nông nghiệp liên kết sản xuất gắn với chuỗi giá trị tiêu thụ nông sản ký hợp đồng với các hộ thành viên và doanh nghiệp. Ngoài ra, còn có một số mô hình HTX hoạt động hiệu quả theo đúng Luật Hợp tác xã năm 2012, tích cực hỗ trợ phát triển kinh tế hộ thành viên trên địa bàn tỉnh gồm: Mô hình HTX tổ chức lại hoạt động hiệu quả, tổ chức nhiều hoạt động dịch vụ, đông thành viên, điển hình với cách làm mới vận dụng các giải pháp đẩy mạnh đầu tư sản xuất, kinh doanh: HTX Dịch vụ môi trường Tam Phúc (huyện Vĩnh Tường) và HTX Vật liệu xây dựng Tuổi trẻ (Vĩnh Yên) hoạt động theo mô hình tập đoàn Hợp tác xã; Mô hình HTX công nghệ cao, quy trình nông nghiệp an toàn, nông nghiệp hữu cơ để sản xuất ra sản phẩm sạch, an toàn thực phẩm, có nguồn gốc xuất xứ và có liên kết với doanh nghiệp trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm của các hộ thành viên: HTX Rau an toàn Visa (Đại Tự, huyện Yên Lạc); Mô hình khác điển hình tiên tiến, hoạt động hiệu quả giải quyết việc làm và tăng thu nhập cho lao động, tìm được đầu ra cho sản phẩm như HTX Phượng Huyền (xã Tân Phong, huyện Bình Xuyên).
Việc triển khai chính sách hỗ trợ, ưu đãi HTX cũng đạt nhiều kết quả đáng khích lệ, cụ thể như một số chính sách hỗ trợ chung đối với các HTX gồm: chính sách đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực; chính sách xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường; chính sách tiếp cận vốn tín dụng và quỹ hỗ trợ phát triển HTX; chính sách thành lập mới, củng cố tổ chức KTTT; chính sách giao đất, cho thuê đất; …
Năm 2022 đã tổ chức một số hội chợ xúc tiến thương mại giúp các HTX giới thiệu, tiệu thụ sản phẩm và có khả năng tự định hướng phát triển thị trường mới hiệu quả hơn. Ngoài ra, tỉnh đã tổ chức các hội nghị hướng dẫn, tư vấn thành lập mới, củng cố các HTX, tổ hợp tác, Liên hiệp HTX trên địa bàn tỉnh.
Về chính sách giao đất, cho thuê đất: Theo quy định của Luật Đất đai 2013, HTX không thuộc đối tượng được Nhà nước giao đất không thu tiền sử dụng đất mà phải thực hiện thuê đất của Nhà nước. Tuy nhiên, việc sử dụng đất của HTX vẫn có những chính sách ưu đãi riêng như miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất và được quy định cụ thể đối với từng trường hợp và việc quyết định số tiền thuê đất, thuê mặt nước được miễn giảm do Cục trưởng Cục Thuế ban hành. Về kết quả giao đất, cho thuê đất đối với Hợp tác xã: Theo hồ sơ quản lý, đến nay đã trên địa bàn tỉnh đã được cấp có thẩm quyền giao đất, cho thuê đất 14 tổ chức, đơn vị với diện tích 41.710,8m2. Năm 2022 không có đơn vị Hợp tác xã nào được UBND tỉnh giao đất, cho thuê đất.
Bên cạnh đó, hiện nay trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc có hỗ trợ cho các HTX mua sắm máy móc thiết bị từ nguồn kinh phí khuyến công và hỗ trợ thực hiện chương trình OCOP.
Tồn tại, hạn chế
Bên cạnh kết quả đạt được trong công tác phát triển KTTT trên địa bàn tỉnh, vẫn còn một số tồn tại, hạn chế đáng lưu tâm như sau:
Đóng góp của KTTT vào GDP của tỉnh còn thấp, sản phẩm HTX mang thương hiệu của tỉnh còn ít và chưa tạo dựng được uy tín và khả năng cạnh tranh trên thị trường.
Số lượng và quy mô của KTTT phát triển chậm, số HTX chuyên ngành thành lập mới còn hạn chế, chưa có nhiều thành viên tham gia. Một số HTX có nội dung về tổ chức và hoạt động theo kiểu doanh nghiệp, nhưng lại được đăng ký theo mô hình HTX, hoạt động không đúng quy định của Luật HTX.
Hiệu quả hoạt động của nhiều HTX chưa cao, hầu hết các HTX mới chỉ thực hiện được một số dịch vụ đầu vào của sản xuất, số HTX tổ chức tiêu thụ sản phẩm cho thành viên chưa nhiều. Việc ứng dụng khoa học công nghệ vào quản lý, sản xuất còn hạn chế; sức cạnh tranh của một số sản phẩm trên thị trường chưa cao. Việc liên doanh, liên kết với các đơn vị kinh tế khác chưa chặt chẽ, thiếu tính ổn định, nhất là trong tiêu thụ sản phẩm; giá trị HTX mang lại cho thành viên chưa nhiều.
Chất lượng nguồn nhân lực của KTTT nhìn chung còn thấp. Trình độ năng lực của cán bộ quản lý ở nhiều HTX, tổ hợp tác còn hạn chế; tư duy phát triển sản xuất, kinh doanh chưa theo kịp với sự phát triển của cơ chế thị trường, thiếu tính nhạy bén, năng động, sáng tạo trong tổ chức điều hành sản xuất, kinh doanh, dịch vụ. Năng lực nội tại của các HTX còn yếu kém, quy mô nhỏ, cơ sở vật chất kỹ thuật nghèo nàn, trình độ kỹ thuật và công nghệ lạc hậu, sản xuất thủ công là chủ yếu nên khó tiếp cận được với các nguồn vốn tín dụng, vốn Quỹ của HTX còn nhiều khó khăn; vốn góp của các thành viên trong HTX còn thấp.
Nhận thức về HTX kiểu mới, đặc biệt trong bối cảnh mới khi chúng ta cần chạy đua với cuộc cách mạng khoa học 4.0 và Luật HTX của một bộ phận cán bộ quản lý HTX và phần lớn thành viên HTX chưa đầy đủ, vẫn còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước.
Chưa xử lý dứt điểm việc chuyển đổi các HTX chưa thực hiện tổ chức lại hoạt động theo Luật Hợp tác xã năm 2012 và giải thể các Hợp tác xã yếu kém, ngừng hoạt động theo Luật Hợp tác xã năm 2012.
Nguyên nhân tồn tại, hạn chế
Cấp uỷ Đảng, chính quyền ở một số địa phương trên địa bàn tỉnh chưa quan tâm đúng mức việc triển khai Luật HTX năm 2012, Nghị định 193/2013/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật HTX và các chính sách của Đảng, Nhà nước về kinh tế tập thể; chưa chủ động đề ra các biện pháp nhằm tháo gỡ khó khăn cho các HTX, làm cho hoạt động của HTX kém hiệu quả. Kinh phí hỗ trợ phát triển HTX hàng năm còn hạn hẹp, chưa đáp ứng nhu cầu, số lượng và tỷ lệ các HTX tiếp cận được các chính sách rất thấp.
Công tác tuyên truyền, biểu dương HTX tiên tiến, xây dựng mô hình HTX kiểu mới còn hạn chế, đội ngũ cán bộ chuyên trách theo dõi chỉ đạo HTX ở các ngành, huyện, thị vừa thiếu lại hạn chế về năng lực điều hành, chỉ đạo. Sự phối hợp hỗ trợ của các cấp, các ngành, đoàn thể xã hội... chưa tác động mạnh đến HTX.
Một số cán bộ quản lý HTX và thành viên vẫn còn mang nặng tư tưởng trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước, chưa phát huy tính năng động, sáng tạo trong sản xuất, kinh doanh. Các HTX hoạt động sản xuất, kinh doanh còn mang tính thời vụ, ngắn hạn, không có kế hoạch dài hạn, phương án sản xuất, kinh doanh hàng năm, tỉ lệ áp dụng công nghệ kỹ thuật cao vào sản xuất, kinh doanh còn thấp. Do vậy chưa đáp ứng được yêu cầu sản xuất, kinh doanh.
Nhiều HTX đã ngừng hoạt động nhưng chưa giải thể được do vướng mắc về xử lý tài sản, không có kinh phí để tổ chức đại hội thành viên và làm các thủ tục tuyên bố giải thể; không có người đại diện, mất dấu và Giấy Chứng nhận đăng ký doanh nghiệp...
Đại dịch Covid-19 trong mấy năm qua cũng có không ít tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất và kinh doanh của khu vực KTTT, Hợp tác xã trên địa bàn tỉnh.
Phương hướng, mục tiêu và giải pháp
Kinh tế tập thể là chủ thể quan trọng góp phần phát triển kinh tế, ổn định xã hội, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay. Nhận thức được vai trò của khu vực KTTT cũng như nắm bắt xu hướng phát triển của khu vực này, UBND tỉnh Vĩnh Phúc đã xác định rõ phương hướng, mục tiêu chung và giải pháp cho phát triển KTTT của tỉnh trong bối cảnh hiện nay, đó là:
*Phương hướng
Thứ nhất, tiếp tục đẩy mạnh thực hiện các Nghị quyết, kết luận và chủ trương của Trung ương và của tỉnh về tiếp tục đổi mới, phát triển KTTT. Khuyến khích phát triển các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn, tạo mối liên kết, hợp tác và thúc đẩy phát triển KTTT.
Thứ hai, phát triển kinh tế tập thể với nhiều hình thức đa dạng, trong đó ưu tiên xây dựng các mô hình gắn với chuỗi giá trị; tăng cường liên kết hợp tác với các thành phần kinh tế khác; khuyến khích phát triển mới các tổ chức kinh tế tập thể đa dạng về quy mô và lĩnh vực hoạt động; hỗ trợ phát triển các mô hình Hợp tác xã hoạt động có hiệu quả, trở thành kiểu mẫu để nhân rộng và thu hút người dân, tổ chức, doanh nghiệp tham gia hoặc liên kết với Hợp tác xã; tiếp tục hoàn thiện thể chế, xây dựng môi trường hoạt động, sản xuất, kinh doanh lành mạnh, bảo đảm lợi ích hợp pháp của các thành viên.
Thứ ba, ưu tiên nguồn lực hỗ trợ các HTX hoạt động đúng Luật HTX có hiệu quả, các HTX thực hiện liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm và HTX ứng dụng công nghệ cao, thực hiện nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ, góp phần tích cực hỗ trợ phát triển kinh tế hộ, thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp và chương trình xây dựng nông thôn mới trong thời gian tới.
*Mục tiêu
Mục tiêu tổng quát về phát triển KTTT là củng cố, nâng cao hiệu quả hoạt động, năng lực sản xuất, sức cạnh tranh và khả năng thích nghi trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, cách mạng công nghiệp lần thứ tư và dịch bệnh, biến đổi khí hậu; tăng cường vai trò nòng cốt trong các hoạt động tạo việc làm, tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới và bảo đảm an sinh xã hội. Trong đó bao gồm một số mục tiêu cụ thể sau:
i) Phấn đấu năm 2023 khu vực KTTT có 15 HTX thành lập mới; Doanh thu bình quân một HTX đạt 1.800 triệu đồng/năm; Thu nhập bình quân của lao động đạt 52 triệu đồng/năm; Rà soát, tổ chức lại, giải thể, chuyển đổi hoặc ngừng và giải thể 78 HTX đã ngừng hoạt động trong năm 2023.
ii) Tạo điều kiện thuận lợi để KTTT được phát triển ở tất cả các ngành, lĩnh vực pháp luật không cấm; khuyến khích phát triển đối với lĩnh vực nông nghiệp-nông thôn tạo môi liên kết, hợp tác, thúc đẩy phát triển KTTT. Ưu tiên phát triển hoạt động của khu vực KTTT theo hướng tăng năng suất, giảm giá thành, tăng sức cạnh tranh, nâng cao năng lực hoạt động của HTX; cải thiện đời sống thành viên và cộng đồng tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống, tăng cường tình đoàn kết xã hội trên cơ sở cùng chia sẻ lợi ích lâu dài giữa các thành viên HTX, Liên hiệp HTX, tổ hợp tác.
*Một số giải pháp
Một là, tiếp tục thực hiện và hoàn thiện thể chế, chính sách liên quan đến phát triển KTTT. Tổ chức triển khai thực hiện Luật Hợp tác xã năm 2012 và các Văn bản hướng dẫn thi hành Luật; Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 16/6/2022, Hội nghị lần thứ năm BCH Trung ương Đảng “về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới”; Kết luận số 70-KL/TW ngày 09/3/2020 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng và Nghị quyết số 134/NQ-CP ngày 25/9/2020 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Kết luận số 70-KL/TW ngày 09/3/2020 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khoá IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể; Quyết định số 1804/QĐ-TTg ngày 13/11/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, HTX giai đoạn 2021-2025; Quyết định số 167/QĐ-TTg ngày 03/02/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án lựa chọn, hoàn thiện, nhân rộng mô hình HTX kiểu mới hiệu quả tại các địa phương trên cả nước giai đoạn 2021-2025; Quyết định số 340/QĐ- TTg ngày 12/3/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển Hợp tác xã giai đoạn 2021-2030, hiện tỉnh Vĩnh Phúc đã phê duyệt Đề án phát triển kinh tế tập thể, Hợp tác xã trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2021-2025 tại Quyết định số 344/QĐ-UBND ngày 17/02/2022. Hiện nay, UBND tỉnh Vĩnh Phúc đang tham mưu, xây dựng Nghị quyết của HĐND tỉnh về một số chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, Hợp tác xã trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc đến năm 2025, dự kiến trình HĐND tỉnh tại kỳ họp gần nhất năm 2023.
Hai là, tăng cường tuyên truyền, tập huấn, phổ biến các văn bản pháp luật về phát triển KTTT và tập huấn nâng cao năng lực nguồn nhân lực HTX. Xây dựng nội dung và phương pháp tuyên truyền phù hợp cho từng đối tượng để việc tuyên truyền thiết thực và hiệu quả, với nhiều hình thức đa dạng, phong phú. Phấn đấu năm 2023, tỷ lệ cán bộ HTX có trình độ sơ, trung cấp, cao đẳng, đại học được nâng lên; Tổ chức các lớp tập huấn nâng cao trình độ quản lý, chuyên môn, kỹ thuật cho cán bộ quản lý, thành viên và người lao động trong HTX.
Ba là, nâng cao hiệu quả hoạt động của khu vực KTTT. Rà soát tình hình hoạt động của các HTX; thu hút kết nạp thêm thành viên; tăng vốn góp của các thành viên vào HTX; tăng cường năng lực tổ chức, điều hành hoạt động sản xuất, kinh doanh của các HTX; hỗ trợ thí điểm đưa cán bộ trẻ tốt nghiệp đại học, cao đẳng về làm việc có thời hạn tại Hợp tác xã nông nghiệp; hỗ trợ kết cấu hạ tầng Hợp tác xã phục vụ sản xuất, chế biến sản phẩm; từng bước mở rộng quy mô hoạt động của HTX; có biện pháp cụ thể giải thể các HTX, Liên hiệp HTX đã ngừng hoạt động hoặc hoạt động không hiệu quả. Cải tiến phương pháp, nội dung và nâng cao chất lượng tổ chức, thực hiện chương trình đào tạo bồi dưỡng cán bộ HTX và nguồn nhân lực trong khu vực kinh tế tập thể. Có cơ chế hỗ trợ HTX ứng dụng khoa học kỹ thuật mới về sản xuất, bảo quản chế biến nông sản, xây dựng thương hiệu hàng hoá, cung cấp thông tin, tìm kiếm thị trường, giới thiệu sản phẩm. Hỗ trợ các HTX xúc tiến thương mại, giới thiệu sản phẩm ở trong và ngoài nước. Hàng năm tiến hành tổ chức rà soát, phân loại, đánh giá thực trạng của kinh tế tập thể, HTX; trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp tiếp tục củng cố, duy trì và nâng cao hiệu quả hoạt động đối với các HTX có khả năng phát triển hoặc giải thể, chuyển đổi sang hình thức khác đối với các HTX yếu kém, không có nhu cầu hợp tác; Tổ chức các Hội nghị, môi trường để kết nối các HTX với các doanh nghiệp và hướng dẫn, hỗ trợ doanh nghiệp, HTX tổ chức thực hiện các chuỗi liên kết sản xuất - tiêu thụ nông sản, thực phẩm, hàng hóa. Chỉ đạo các huyện, thành phố lựa chọn xây dựng mô hình điểm các HTX kiểu mới, có liên kết theo chuỗi hoạt động có hiệu quả theo Luật HTX, định kỳ, hàng năm đánh giá rút kinh nghiệm và nhân ra diện rộng.
Bốn là, tăng cường công tác quản lý Nhà nước về KTTT. Tăng cường các hoạt động của Ban chỉ đạo phát triển KTTT các cấp, thường xuyên kiểm tra, nắm bắt HTX giải quyết kịp thời những vướng mắc; tham mưu xây dựng và triển khai giám sát thực hiện các chính sách hỗ trợ phát triển HTX. Kiện toàn bộ máy và nâng cao chất lượng hoạt động của công tác quản lý Nhà nước về KTTT; chỉ đạo cán bộ chuyên trách hoặc kiêm nhiệm về KTTT ở các Sở, ngành, địa phương thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ quản lý Nhà nước về HTX, đặc biệt là khâu đăng ký HTX, Liên hiệp HTX để theo dõi, giám sát thi hành Luật HTX và hướng dẫn thực hiện các chính sách đối với khu vực kinh tế này cũng như đảm bảo có cơ sở dữ liệu HTX trên địa bàn tỉnh. Tăng cường vai trò, trách nhiệm của Liên minh Hợp tác xã trong việc tham mưu, giúp việc theo dõi, quản lý, giám sát và báo cáo hoạt động của HTX, Liên hiệp HTX trên địa bàn tỉnh. Các đoàn thể chính trị xã hội, các Hội, Hiệp Hội phối hợp với các cơ quan quản lý Nhà nước trong việc vận động thành lập mới, tham gia HTX, tổ hợp tác; tham gia bồi dưỡng, đào tạo cho HTX; tham gia thúc đẩy phát triển HTX; phối họp kiểm tra, giám sát thi hành Luật HTX và hướng dẫn thực hiện các chính sách đối với khu vực KTTT.
Năm là, huy động các nguồn lực xã hội và sự hỗ trợ các tổ chức, cá nhân để thúc đẩy phát triển KTTT. Tiếp tục huy động, tranh thủ nguồn lực từ các lực lượng xã hội, các tổ chức đoàn thể tham gia thúc đẩỵ phát triển kinh tế tập thể. Khuyến khích, tạo điều kiện để các HTX và các thành phần kinh tế khác đầu tư vào HTX đổi mới công nghệ, thiết bị sản xuất, ứng dụng và chuyển giao các tiến bộ khoa học, kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm hàng hóa, dịch vụ, hạ giá thành, nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh và sức cạnh tranh. Lồng ghép, kết hợp các Chương trình Mục tiêu quốc gia, các chương trình phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh, nhất là đầu tư cho nông nghiệp, nông thôn nhằm thu hút các nguồn lực phát triển các hình thức tổ chức kinh tế hợp tác, liên kết. Xác định và đề xuất thực hiện các dự án ưu tiên kêu gọi đầu tư trong và ngoài nước vào nông nghiệp nông thôn trên địa bàn tỉnh (ứng dụng công nghệ cao, mô hình HTX liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản an toàn theo tiêu chuẩn VietGap); Tạo điều kiện thuận lợi cho HTX, tổ hợp tác được tham gia các chương trình hỗ trợ phát triển KTTT từ các nguồn vốn trong nước và ngoài nước; hỗ trợ HTX được vay vốn với lãi suất ưu đãi để củng cố, phát triển và nâng cao hiệu quả của HTX. Khuyến khích các hộ nông dân góp tài sản, tư liệu sản xuất (đất đai); Góp vốn đầu tư vào sản xuất theo quy định thành lập HTX; các HTX cùng lĩnh vực, nhóm sản phẩm liên kết thành lập Liên hiệp HTX.
Sáu là, phát huy vai trò Mặt trận tổ quốc, các đoàn thể nhân dân, Hội, Hiệp Hội trong phát triển KTTT. Tăng cường công tác phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các cơ quan, tổ chức, Mặt trận tổ quốc, đoàn thể các cấp trong việc thực hiện các quy định pháp luật về KTTT nhằm thúc đẩy khu vực này phát triển, hoạt động có hiệu quả. Đẩy mạnh công tác giám sát, phản biện và tham gia xây dựng các cơ chế, chính sách về KTTT; vận động thành lập HTX và xây dựng các mô hình HTX hoạt động có hiệu quả./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Luật Hợp tác xã năm 2012.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
3. Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX (2002). Nghị quyết số 13-NQ/TW về tiếp tục đồi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể.
4. Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc (2021). Báo cáo Tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết số 13-NQ/TW ngày 18/3/2002, Hội nghị lần thứ 5, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triền và nâng cao kinh tế tập thể trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc.
5. Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc (2022). Báo cáo đánh giá thực trạng tình hình phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã và các van đề liên quan đến chính sách kinh tế tập thê, họp tác xã trên địa bàn tinh Vĩnh Phúc.
6. Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc (2023). Báo cáo tình hình phát triển Kinh tế tập thể, Hợp tác xã năm 2022 và Kế hoạch phát triển Kinh tế tập thể, Hợp tác xã năm 2023.
