Trí tuệ nhân tạo (AI) và cảm xúc nghệ thuật

AI chỉ là công cụ, con người mới là chủ thể

AI bản chất là một hệ thống xử lý dữ liệu thông minh, dựa trên thuật toán học máy (machine learning) và mạng nơ-ron nhân tạo (neural networks). AI không có ý thức, không biết vui, buồn, hay xúc động. AI có thể phân tích hàng triệu tác phẩm nghệ thuật, nhận diện mẫu hình, phong cách và kỹ thuật sáng tạo để tạo ra sản phẩm tương tự. Nhưng điều này không có nghĩa là nghệ thuật do AI tạo ra hoàn toàn vô hồn.

Thực chất, AI chỉ là một công cụ, còn con người mới là người điều hành, đặt ra quy tắc và truyền tải cảm xúc qua tác phẩm. Người nghệ sĩ sử dụng AI để hiện thực hóa ý tưởng của mình, đưa vào đó tâm hồn, tư duy sáng tạo và cảm xúc cá nhân. Ví dụ, họ có thể điều chỉnh dữ liệu đầu vào, chọn phong cách, màu sắc, giai điệu phù hợp để tạo ra những tác phẩm giàu cảm xúc.

Cảm xúc trong nghệ thuật AI: Sự kết hợp giữa trí tuệ và cảm xúc con người

Cảm xúc trong nghệ thuật không chỉ đến từ bản thân nghệ sĩ, mà còn từ người thưởng thức. Một bức tranh do AI tạo ra có thể làm lay động lòng người, không phải vì AI có cảm xúc, mà vì nó tái hiện lại những đặc điểm mà con người cảm thấy xúc động. Ví dụ, AI có thể phân tích tranh của Van Gogh, học cách ông dùng màu sắc và đường nét để thể hiện cảm xúc mãnh liệt, từ đó tạo ra một tác phẩm mang tinh thần tương tự. Nhưng chính con người mới là người quyết định dữ liệu đầu vào, tinh chỉnh thuật toán và chọn lọc kết quả phù hợp nhất với ý đồ cảm xúc.

Trong âm nhạc, AI có thể sáng tác một bản nhạc buồn bằng cách phân tích hàng nghìn bản nhạc buồn nổi tiếng, tìm ra quy luật về giai điệu, hợp âm và tiết tấu.

Nếu không có nhạc sĩ định hướng, lựa chọn chủ đề và điều chỉnh sắc thái, tác phẩm chỉ là một chuỗi âm thanh vô cảm. Chính người nghệ sĩ là cầu nối truyền tải cảm xúc qua AI, biến nó thành công cụ hỗ trợ sáng tạo chứ không phải thay thế cảm xúc con người.

AI trong nghệ thuật đương đại

Nhiều tác phẩm nghệ thuật sử dụng AI đã gây ấn tượng mạnh mẽ và chứng minh rằng AI có thể hỗ trợ con người tạo ra nghệ thuật giàu cảm xúc:

• Bức tranh “Edmond de Belamy” do AI vẽ được bán đấu giá 432.500 USD. Bức tranh này sử dụng một mạng nơ-ron nhân tạo để phân tích hàng nghìn bức chân dung cổ điển, sau đó vẽ lại theo phong cách riêng. Điều quan trọng là con người đã chọn dữ liệu, tinh chỉnh mô hình và quyết định kết quả cuối cùng.

• Dự án AI Jukebox của OpenAI: Hệ thống AI này có thể sáng tác nhạc theo phong cách của các nhạc sĩ nổi tiếng như Mozart hay The Beatles. Nếu không có nhạc sĩ hướng dẫn, kiểm soát, và điều chỉnh, kết quả chỉ là một bản nhạc thiếu hồn.

• AI viết thơ: AI có thể tạo ra những bài thơ có vần điệu, nhưng nếu không có sự điều chỉnh của nhà thơ, những bài thơ đó thường thiếu chiều sâu cảm xúc.

• AI sáng tạo ca khúc qua việc con người đặt lời.

Một trong những lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật mà AI đang góp phần mạnh mẽ là âm nhạc. AI có thể tạo ra giai điệu, hoà âm, nhưng để ca khúc thực sự có hồn, con người cần đóng vai trò đặt lời và điều chỉnh sắc thái âm nhạc.

Những hệ thống AI như Suno, iLoveSong, AIVA hay OpenAI Jukebox có thể tự động tạo ra nhạc nền với những phong cách đa dạng. Tuy nhiên, nếu không có lời ca được sáng tác bởi con người, những giai điệu đó sẽ chỉ là chuỗi nốt nhạc vô hồn. Lời ca chính là yếu tố quyết định cảm xúc, câu chuyện và thông điệp mà bài hát truyền tải. Khi một nhạc sĩ đặt lời cho ca khúc AI sáng tác, họ mang vào đó tâm hồn, cảm xúc và góc nhìn riêng.

Ví dụ, AI có thể tạo ra một bản nhạc mang sắc thái buồn, nhưng chính con người mới là người viết những ca từ đau đáu, thể hiện sự chia ly, niềm nhớ thương hay hy vọng. Nhạc sĩ có thể điều chỉnh nhạc điệu, thêm thắt những đoạn luyến láy, cao trào để phù hợp với cảm xúc mong muốn.

Sự kết hợp giữa AI và con người giúp mở ra nhiều khả năng sáng tạo mới trong âm nhạc. Con người có thể sử dụng AI như một nguồn cảm hứng, một công cụ hỗ trợ trong sáng tác, nhưng cuối cùng, chính cảm xúc và ý tưởng của con người mới làm nên linh hồn của ca khúc.

Nghệ thuật AI không phải là sự thay thế, mà là sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo và cảm xúc con người. Đó chính là tương lai của sáng tạo nghệ thuật trong thời đại số hóa.

Tôi đã ứng dụng AI vào việc tạo ra ca khúc. Vấn đề cần xử lý thật tốt, đó là lời ca khúc. Qua việc viết lời ca khúc rồi chỉnh sửa, kết hợp với việc chọn thể loại nhạc, giọng hát, sắc thái… trong quá trình sáng tạo, tôi có thể dẫn dắt AI đi theo dòng cảm xúc của mình và tạo ra một ca khúc mạng đậm dấu ấn của tôi.

Mời các bạn nghe hai ca khúc mà tôi kết hợp với AI tạo ra (bản quyền thuộc về tôi), mang sắc thái dân ca Việt Nam. Trong đó, bài thứ nhất, khi một nhạc sĩ bạn tôi nghe, thì anh ấy thốt lên: “Hay quá. Cô ca sĩ này “phiêu” dữ thế”. (Bạn nhấp chuột vào tên bài hát có chữ màu xanh để nghe): Anh hãy về Bái Đính cùng em! Giai điệu dồng quê.