Văn hóa ứng xử trên không gian mạng: Nâng cao nhận thức về sự tôn trọng lẫn nhau

Văn hóa này không chỉ phản ánh các nguyên tắc ứng xử tổng quát mà còn điều chỉnh để phù hợp với đặc thù của mỗi nền tảng và cộng đồng trực tuyến.

Theo TS Đinh Đức Thiện, Hiệu trưởng Trường Đào tạo, Bồi dưỡng cán bộ quản lý Thông tin và Truyền thông, văn hóa ứng xử trong không gian mạng có vai trò quan trọng trong việc tạo ra một môi trường trực tuyến an toàn, tích cực, và lành mạnh. Nó khuyến khích sự tôn trọng lẫn nhau giữa người dùng, giảm thiểu hành vi tiêu cực như bắt nạt trực tuyến, quấy rối, và lan truyền thông tin sai lệch. Đồng thời, văn hóa này cũng hỗ trợ sự đa dạng ý kiến và tăng cường sự hợp tác và sáng tạo trong cộng đồng trực tuyến.

Trong thời đại số, việc phát triển và duy trì một văn hóa ứng xử lành mạnh trong không gian mạng là rất cần thiết, đòi hỏi sự tham gia và cam kết của tất cả các bên liên quan: Người dùng cá nhân, nhà quản lý nền tảng, và tổ chức xã hội.

Không gian mạng là một môi trường đa dạng và phức tạp, nơi hành vi ứng xử của cá nhân có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, cả tích cực và tiêu cực. Dưới đây là một số yếu tố chính có thể ảnh hưởng đến hành vi ứng xử của cá nhân trên không gian mạng:

Các yếu tố có ảnh hưởng tích cực
Cộng đồng hỗ trợ: Các cộng đồng trực tuyến tích cực và hỗ trợ có thể khuyến khích các thành viên thể hiện hành vi ứng xử tích cực, chia sẻ kiến thức, và hỗ trợ lẫn nhau.

Tương tác tích cực: Tương tác tích cực từ người khác (như lời khen, phản hồi xây dựng) có thể thúc đẩy hành vi tích cực và sự tự tin trực tuyến.

Quy định và chính sách: Các quy định và chính sách rõ ràng của nền tảng có thể hướng dẫn người dùng về cách ứng xử phù hợp, giảm thiểu hành vi tiêu cực.

Giáo dục và nhận thức: Sự hiểu biết về các quy tắc ứng xử và hậu quả của hành vi tiêu cực có thể giúp người dùng hành động một cách cân nhắc hơn trên mạng.

Các yếu tố có ảnh hưởng tiêu cực

Hiệu ứng ẩn danh: Cảm giác ẩn danh trên mạng có thể khiến một số người cảm thấy tự do thể hiện hành vi tiêu cực mà không sợ hậu quả.

Nhóm cực đoan và tiêu cực: Sự tồn tại của các nhóm hoặc cộng đồng cực đoan có thể thúc đẩy hành vi tiêu cực, phân biệt đối xử và thù địch.

Thiếu kiểm soát và giám sát: Sự thiếu hụt kiểm soát và giám sát từ phía các nền tảng mạng xã hội có thể tạo điều kiện cho hành vi tiêu cực phát triển.

Thông tin sai lệch và tin giả: Lan truyền thông tin sai lệch và tin giả có thể tạo ra môi trường không tin cậy, khích lệ sự hoang mang và hành vi tiêu cực.

Áp lực và so sánh xã hội: Áp lực từ việc so sánh bản thân với người khác trên mạng xã hội có thể gây ra stress, mặc cảm và thúc đẩy hành vi tiêu cực.

Để tạo ra một không gian mạng tích cực và an toàn, quan trọng là phải nhận thức được cả hai mặt của các yếu tố ảnh hưởng này. Cần có sự kết hợp giữa giáo dục, quản lý từ phía nền tảng, và sự tự giác của mỗi cá nhân trong việc xây dựng và duy trì một môi trường trực tuyến lành mạnh và tôn trọng.

Bằng thực tiễn nhiều năm nghiên cứu, quản lý và đào tạo về văn hóa, truyền thông, TS Đinh Đức Thiện cho rằng, các tính, chuẩn mực có ảnh hưởng tốt trong văn hóa ứng xử trên không gian mạng (tính logic, tính hiệu quả, tính văn minh, tính trí tuệ, tính thẩm mỹ, tính kỷ luật, tính cảm thông, tính linh hoạt, tính sáng tạo, tính tôn trọng sự khác biệt...) không chỉ giúp cá nhân phát triển và hoàn thiện bản thân mà còn góp phần xây dựng một môi trường trực tuyến lành mạnh, tích cực và thúc đẩy sự tiến bộ của cộng đồng. Việc nuôi dưỡng và thể hiện các tính tốt này trong tương tác trực tuyến không chỉ làm phong phú thêm trải nghiệm cá nhân mà còn tạo ra giá trị lớn cho cả cộng đồng, đồng thời đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển bền vững của không gian mạng.

Bên cạnh tính tốt, cũng tồn tại không ít tính xấu điển hình trong văn hóa ứng xử trên không gian mạng mà chúng ta cần nỗ lực tránh xa để tạo dựng một môi trường trực tuyến lành mạnh và tích cực. Các tính xấu đó bao gồm: Tính hung hăng, tính kiêu ngạo, tính thiên vị, tính ích kỷ, tính bốc đồng, tính định kiến... Những tính xấu này không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến cá nhân mà còn gây hại cho cả cộng đồng trực tuyến. Việc nhận diện và tránh xa các hành vi này là bước đầu tiên quan trọng trong việc xây dựng một không gian mạng tích cực, thân thiện và hỗ trợ lẫn nhau. Đồng thời, nó cũng đòi hỏi mỗi cá nhân phải tự giác nhìn nhận và điều chỉnh hành vi của bản thân, nhằm góp phần tạo ra một môi trường số lành mạnh và bền vững.

Để xây dựng một văn hóa ứng xử trên không gian mạng, tăng các tính tốt, giảm thiểu các tính xấu, chuyên gia văn hóa Đinh Đức Thiện cho rằng, cần phải tập trung vào việc nâng cao nhận thức về sự tôn trọng lẫn nhau, sự an toàn trực tuyến, và tạo dựng một môi trường tích cực trên các nền tảng số. 

Việc xây dựng văn hóa ứng xử trên không gian mạng đòi hỏi sự tham gia của mọi người trong cộng đồng, từ cá nhân đến tổ chức, cũng như sự cam kết lâu dài và liên tục để tạo ra sự thay đổi tích cực. Hãy coi đây là một quá trình không ngừng nghỉ nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống trực tuyến cho tất cả mọi người.