Nhạc sĩ Thao Giang ngoài cùng bên phải và các nghệ sĩ trong ngày ra mắt CM XẨM HÀ NỘI tháng 1 năm 2006
Cuộc đời nhạc sĩ Thao Giang gắn liền với âm nhạc dân tộc Việt Nam, đặc biệt là cây đàn nhị. Ông học đàn nhị từ khi còn nhỏ, và chính thức theo học tại Trường Âm nhạc VN (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia VN) từ rất sớm. Ông may mắn được học đàn nhị dưới sự hướng dẫn của cụ Vũ Tuấn Đức, một nhạc công lừng danh của âm nhạc Cung đình Huế, được Bộ Văn hóa và trường mời đến đặt nền móng cho Khoa Nhạc cụ truyền thống. Năm 1967 ông tốt nghiệp hệ trung cấp đàn nhị và được giữ lại trường làm giảng viên. Cùng với NSND Xuân Khải, thầy Hồ Khắc Trí (đàn bầu), nhạc sĩ Thao Giang là người đặt nền móng cho Khoa Nhạc cụ truyền thống của trường. Đồng thời ông cũng là một nghệ sĩ biểu diễn tài năng gắn với cây đàn nhị.
Trong lĩnh vực sư phạm, năm 1974 ông đã biên soạn giáo trình mang tên Phương pháp học đàn nhị được áp dụng trong giảng dạy tại Trường Âm nhạc VN. Ông là thầy của nhiều nghệ sĩ đàn nhị nổi tiếng như: Thế Dân, Đình Nghi, Sĩ Toán, Văn Hà…
Trong lĩnh vực sáng tác, ông là tác giả của tác phẩm độc tấu đàn nhị kinh điển “Kể chuyện ngày mùa”. Ông còn là tác giả của nhiều tác phẩm viết cho cây đàn nhị khác như: “Tình quê hương”, “Làng ven sông”, “Đan lưới”… Ngoài ra, ông còn sáng tác tác phẩm cho một số nhạc cụ dân tộc quen thuộc như: “Hương rừng” (đàn Tam thập lục), “Ao cá Bác Hồ” (Đàn tranh), “Du thuyền trên sông Hương” (đàn Bầu), “Đường xa vui những tiếng đàn”(đàn Tỳ bà)…
Trong nghiên cứu gắn liền với thực tiễn, hình hài, cấu tạo thân đàn, cần đàn… của cây đàn nhị VN hôm nay có sự góp sức không nhỏ của nhạc sĩ Thao Giang. Là một nghệ sĩ chơi đàn, hiểu đàn, hiểu âm nhạc dân tộc cổ truyền và tâm hồn người Việt, ông đã phát hiện những điểm chưa phù hợp của cây đàn nhị theo lối thiết kế của Trung Quốc. Vì thế, ông đã trăn trở, nghiên cứu và từ đó có những cải tiến cây đàn nhị phù hợp với âm nhạc VN. Chúng tôi nhớ như in lời ông từng chia sẻ: Những công trình cải tiến đàn nhị của nhạc sĩ Thao Giang đã được báo cáo trước hội nghị sáng kiến, phát minh cấp nhà nước.
Nhạc sĩ Thao Giang
Năm 1979, nhạc sĩ Thao Giang được đặc cách tốt nghiệp đại học. Trong sự nghiệp âm nhạc của mình, nhạc sĩ có 5 năm tu nghiệp sau đại học tại Ấn Độ. Sau đó, ông trở về và công tác tại Viện Nghiên cứu văn hóa dân gian. Thời gian sau thì về Viện Âm nhạc. Tại đây, ông gặp Mai Tuyết Hoa, lúc đó đang là nghiên cứu viên vừa tham gia lớp tập huấn ca trù do Cục Nghệ thuật biểu diễn tổ chức, Qũy Ford tài trợ. Nhận thấy Mai Tuyết Hoa có năng khiếu, lại sẵn chuyên ngành đàn nhị, nhạc sĩ Thao Giang đã động viên và cương quyết khuyên Mai Tuyết Hoa theo Hát Xẩm. Với lý lẽ, Ca trù đang có nhiều người theo rồi, Hát Xẩm hiện nay không có ai, nếu nghệ nhân Hà Thị Cầu mất đi là hết. Cho nên Hát xẩm cần hơn. Nhạc sĩ Thao Giang đã thuyết phục được Mai Tuyết Hoa. Đến ngày nay, khi đã là một nghệ sĩ nổi tiếng gắn với Hát xẩm, nhớ lại câu chuyện này, Mai Tuyết Hoa thầm cảm ơn sự quyết liệt của thầy Thao Giang.
Trong số học trò của nhạc sĩ Thao Giang ở bộ môn Hát xẩm còn có Khương Cường, Thu Phương, Vũ Đức Huy… Nguyễn Quang Long cũng là một học trò của ông. Đối với Nguyễn Quang Long, hai người thầy quan trọng trong sự nghiệp âm nhạc gắn liền với mảng nghiên cứu, lý luận là PGS.TS Nguyễn Trọng Ánh (giảng viên hướng dẫn chính thức khi còn theo học tại Học viện Âm nhạc quốc gia VN) và nhạc sĩ Thao Giang - người khuyến khích Quang Long theo Hát xẩm và khuyến khích phát huy Hát xẩm bằng thế mạnh của riêng mình.
Thao Giang chính là người khởi xướng hồi sinh nghệ thuật Hát xẩm, có công tạo nên Hát xẩm trong diện mạo đa dạng như ngày hôm nay. Đau đáu về một nghệ thuật ca hát dân gian đặc sắc của dân tộc sẽ sớm bị tắt khi nghệ thuật Hát xẩm chỉ còn hiện hữu một nghệ nhân Hà Thị Cầu đang ngày một cao tuổi, ngay từ đầu những năm 2000, nhạc sĩ Thao Giang đã tập hợp nhiều nghệ sĩ uy tín trong lĩnh vực âm nhạc, nghệ thuật dân tộc như GS.TS.NGND Phạm Minh Khang, NSND Xuân Hoạch, NSƯT Văn Ty, nhạc sĩ Hạnh Nhân, NSND Thanh Ngoan, NSND Đoàn Thanh Bình, NSND Thúy Ngần, nghệ sĩ Tự Cường… Giới trẻ khi đó có Mai Tuyết Hoa, Nguyễn Quang Long và Khương Cường. Tất cả đã đồng lòng chung sức hồi sinh nhiều điệu/bài bản Hát xẩm đã thất truyền của Hà Nội, Hải Phòng, của các tỉnh Đồng bằng Bắc bộ. Giờ đây những bài này đã trở nên quen thuộc với công chúng.
NSND Thế Dân trình diễn "Kể chuyện ngày mùa" của nhạc sĩ Thao Giang
