Qua góc nhìn văn hóa, Nguyễn Bỉnh Khiêm chính là một biểu tượng hội tụ tinh hoa của trí tuệ, nhân cách, và giá trị bền vững của nền văn hóa Việt.
Tượng đài Danh nhân Văn hóa Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm
1. Nguyễn Bỉnh Khiêm - một nhân cách lớn trong nền văn hóa Việt Nam
Sinh ra trong một gia đình vọng tộc tại làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng, trấn Hải Dương, nay thuộc xã Lý Học, huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng.
Nguyễn Bỉnh Khiêm được hun đúc tinh thần học vấn và đạo đức từ thuở nhỏ. Dù sống trong bối cảnh xã hội loạn lạc, ông vẫn kiên trì rèn luyện tri thức và đạo đức để mưu cầu một nền tảng bền vững cho dân tộc.
Đỗ Trạng nguyên năm 45 tuổi, ông nhanh chóng khẳng định tài năng và bản lĩnh chính trị. Tuy nhiên, khi nhận thấy triều Mạc không có khả năng cải cách, ông đã từ quan, dành phần đời còn lại để trở về quê hương mở trường dạy học và nghiên cứu triết học.
Việc từ quan không chỉ là một hành động thể hiện sự bất mãn trước cảnh bất ổn của triều đình, mà còn là một biểu hiện cao cả của tư tưởng "dĩ dân vi bản" (lấy dân làm gốc) trong triết lý văn hóa Việt. Ông chọn cách đóng góp cho dân tộc bằng con đường giáo dục, xây dựng con người. Hành động này thể hiện tinh thần "ẩn sĩ tích cực" - rời xa chốn quan trường nhưng không xa rời lý tưởng phụng sự quốc gia, dân tộc.
2. Nguyễn Bỉnh Khiêm và tư tưởng văn hóa - triết học
Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là một nhà thơ lớn mà còn là một nhà triết học sâu sắc. Ông được coi là người am hiểu tinh túy của Lý học - hệ thống triết học phương Đông mà Chu Xán, sứ thần nhà Thanh, từng ca ngợi ông qua câu: "An Nam Lý Học hữu trình tuyền" (Nước An Nam có Nguyễn Bỉnh Khiêm hiểu sâu Lý học).
Tư tưởng triết học của Nguyễn Bỉnh Khiêm mang tính thực tiễn và hướng đến sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên. Các tác phẩm của ông như Bạch Vân Am thi tập, Bạch Vân quốc ngữ thi, và Sấm ký không chỉ thể hiện trí tuệ uyên thâm mà còn truyền tải tư tưởng nhân văn sâu sắc. Ông đề cao sự hòa hợp giữa con người và vạn vật, khuyên răn con người sống thuận tự nhiên, hướng thiện, và có trách nhiệm với xã hội.
Sấm ký, một trong những tác phẩm quý của Trạng Trình
Đặc biệt, các câu "sấm ký" của ông không chỉ có giá trị về mặt dự đoán lịch sử mà còn là những bài học khôn ngoan về tư duy chiến lược và sự thích nghi với thời cuộc. Đây chính là sự kết hợp giữa trí tuệ, đạo đức và sự am hiểu sâu sắc về văn hóa dân tộc.
3. Đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm - Một di sản văn hóa quốc gia
Di tích Đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm tại làng Trung Am không chỉ là nơi tưởng niệm một danh nhân mà còn là biểu tượng của lòng ngưỡng mộ và biết ơn của nhân dân đối với ông. Qua các triều đại, đền thờ ông đã trải qua nhiều lần tu sửa, nhưng giá trị lịch sử và văn hóa của khu di tích vẫn được bảo tồn.
Đền thờ Danh nhân Văn hóa Nguyễn Bỉnh Khiêm
Kiến trúc của đền thờ mang đậm phong cách nghệ thuật thời Nguyễn với mô típ rồng, phượng, hoa lá cách điệu, thể hiện sự kết nối giữa nghệ thuật truyền thống và sự tôn vinh bậc hiền nhân. Đặc biệt, các di vật quý giá như Bạch Vân Am thi tập, Sấm ký, hay phiến đá xanh khắc ba chữ “Trường Xuân Kiều” không chỉ là bằng chứng sống động về cuộc đời Nguyễn Bỉnh Khiêm mà còn là những di sản văn hóa quý báu của dân tộc.
Sự quan tâm của Trung ương và thành phố Hải Phòng từ năm 1991 đến nay trong việc mở rộng và bảo tồn khu di tích không chỉ thể hiện lòng tri ân đối với ông mà còn là sự khẳng định vai trò quan trọng của Nguyễn Bỉnh Khiêm trong lịch sử văn hóa dân tộc. Khu di tích không chỉ là nơi du khách đến dâng hương mà còn là không gian giáo dục về lịch sử, văn hóa, và đạo đức cho thế hệ trẻ.
Lễ đón nhận bằng di tích quốc gia đặc biệt
4. Di sản của Nguyễn Bỉnh Khiêm - Giá trị trường tồn trong văn hóa dân tộc
Nhìn lại cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Bỉnh Khiêm, có thể thấy rằng ông đã để lại một di sản văn hóa vô giá. Những tác phẩm thơ văn của ông không chỉ chứa đựng giá trị nghệ thuật mà còn mang thông điệp nhân văn, khuyên nhủ con người sống tốt đẹp, hài hòa với thiên nhiên và xã hội.
Tư tưởng "thuận thiên" của ông - sống thuận theo đạo trời, biết thích nghi với thời cuộc - vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Đây là bài học quý giá không chỉ cho người dân Việt Nam trong thời kỳ phong kiến mà còn cho thế hệ hiện đại trong việc đối mặt với những thách thức toàn cầu.
Nguyễn Bỉnh Khiêm còn là biểu tượng của tinh thần yêu nước, yêu dân, và trách nhiệm của trí thức đối với xã hội. Ông đã sống và cống hiến cho dân tộc bằng cả trí tuệ và nhân cách, trở thành hình mẫu về một bậc đại trí thức không chỉ của Việt Nam mà còn của toàn nhân loại.
5. Lời kết
Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là một danh nhân lịch sử mà còn là một biểu tượng văn hóa trường tồn của dân tộc Việt Nam. Cuộc đời ông là minh chứng cho sức mạnh của tri thức, nhân cách và lòng yêu nước. Những tư tưởng và di sản của ông sẽ mãi là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ người Việt, góp phần làm rạng danh nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.
Việc bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích Đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là sự tri ân đối với một danh nhân mà còn là sự khẳng định vai trò của ông trong nền văn hóa Việt Nam, để tên tuổi và tư tưởng của ông mãi mãi trường tồn trong trái tim của mỗi người dân Việt.
Là một người con của quê hương Trạng Trình, tôi vô cùng khâm phục và tự hào về Cụ. Mãi mãi biết ơn các bậc tiền nhân đã truyền lại di sản quý báu này cho các thế hệ, trong đó có tôi.
