Cách trung tâm thành phố Hà Nội khoảng 20km, nằm ngay dưới chân núi Trầm có một làng nghề truyền thống đã hình thành cách đây hàng trăm năm. Làng Long Châu Miếu thuộc xã Phụng Châu, huyện Chương Mỹ được biết đến như cái “nôi” của nghệ thuật điêu khắc đá ở Thủ đô.
Nghề lắm công phu
Dọc hai bên đường vào làng Long Châu Miếu ta sẽ nhìn thấy những tác phẩm điêu khắc đá sống động, độc đáo làm từ đôi bàn tay tài hoa của các nghệ nhân nơi đây. Đến đây ta sẽ nghe thấy tiếng máy móc chạy, tiếng đục đẽo, khoan, cắt, xẻ đá…vang mãi không dứt. Không rõ nghề điêu khắc đá ở Long Châu Miếu có từ bao giờ, chỉ biết trong gia đình, dòng họ, cha truyền con nối đã từ nhiều đời nay, nghề điêu khắc đá mỹ nghệ nơi đây đã góp phần quan trọng trong việc tăng thu nhập, cải thiện cuộc sống của người dân.
Sản phẩm điêu khắc đá tại Long Châu Miếu rất đa dạng về mẫu mã, kích thước. Chủ yếu làm tượng Phật, các linh vật như: Voi, Hổ, Sư tử, Rùa đá và các công trình phục vụ trang trí, trùng tu các di tích Đình, Chùa, Đền, Miếu. Nhiều năm qua, phát triển thêm về trang trí tại các khu du lịch, các khu vui chơi giải trí, có những sản phẩm giá trị lớn lên đến vài trăm triệu đồng. Một số công trình lớn mà thợ làm đá ở thôn Long Châu Miếu đảm nhận như: Cầu đá chùa Yên Tử, tượng Voi Đền Đô, tu sửa văn bia ở Quốc Tử Giám.
Ông Nguyễn Xuân Trường chủ cơ sở điêu khắc đá Trường Sơn cho biết, một sản phẩm đẹp, hài lòng khách hàng phải trải qua nhiều công đoạn: làm thô, làm tinh rồi đi đến hoàn thiện sản phẩm.
Từ khâu chọn nguyên liệu, phải chọn sao cho phù hợp với sản phẩm định tạo. Khi chọn xong sẽ tiến hành tạo hình ở dạng thô, đó là công đoạn ra phôi, sau khi xác định tạo hình sẽ tiến hành in lên tảng đá. Với những sản phẩm khó, yêu cầu cao thì phải in bản thảo trên đất sét, khi đạt yêu cầu mới làm chính thức. Theo bản vẽ, phải tiến hành đục phôi, tạo hình sau đó sẽ làm các chi tiết để hoàn thiện sản phẩm như: chà nhám, chạm hình, trang trí, đánh bóng,…
Từ những phiến đá thô sơ vô tri, vô giác nhưng qua đôi bàn tay khéo léo và sự sáng tạo của người thợ nơi đây, những sản phẩm điêu khắc đá, ngày càng đa dạng về mẫu mã, danh tiếng của nghề điêu khắc đá làng Long Châu Miếu cũng ngày càng vang xa.
Nghề cải thiện cuộc sống của người dân
Hiện tại thôn Long Châu Miếu có khoảng 20 xưởng điêu khắc đá, mỗi xưởng khoảng 10 nhân lực chính, thu nhập của nghề trung bình là 200 nghìn đến 500 nghìn một ngày, phụ thuộc vào tay nghề và sản phẩm người thợ làm ra. Có thể nói so với mức thu nhập chung của địa phương đây là một mức thu nhập khá và là giải pháp cho nguồn lao động thất nghiệp tại vùng nông thôn.
Hiện nay, hầu hết các công đoạn chạm khắc một sản phẩm trên đá ở Long Châu Miếu đã được cơ giới hóa với các loại máy móc hiện đại, như máy cắt, máy đục, không còn thuần túy làm thủ công như xưa. Tuy vậy, không vì thế mà làm giảm đi độ tinh xảo, sắc cạnh trong những đường nét chạm khắc tác phẩm. Bởi nhiều chi tiết chỉ có đôi bàn tay tài hoa của những người thợ nơi đây mới có thể chế tác được để tạo ra sản phẩm hoàn chỉnh.
Sản phẩm dù kích cỡ nào, hay phức tạp đến đâu, các nghệ nhân tại Long Châu Miếu đều có thể chế tác được, chính vì vậy khách hàng từ khắp các tỉnh miền Bắc đều tìm đến đây để đặt hàng. Bởi vậy các cơ sở sản xuất ở đây đều bận rộn quanh năm.
Nghề điêu khắc đá mỹ nghệ ở Long Châu Miếu ẩn chứa các lớp lịch sử, văn hóa trong từng công đoạn của nghề, trên từng sản phẩm, là bảo tàng sống về sinh hoạt văn hóa, đời sống tinh thần của người dân địa phương. Hiện nay, nghề này còn có vai trò rất lớn trong đời sống kinh tế - xã hội của cộng đồng, đã góp phần quan trọng vào sự dịch chuyển cơ cấu nông thôn, chuyển từ lao động giản đơn, năng suất thấp sang lao động có kỹ năng, năng suất cao. Nghề đã tận dụng được nguồn lao động thất nghiệp, giải quyết công ăn việc làm, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân.