Chiều ngày 7/5/2024, tại Viện Pháp (15 Thiền Quang, Hà Nội) đã diễn ra buổi Toạ đàm thảo luận sách “Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại 1925-1945: Khai sinh và tiến trình”. Buổi toạ đàm có sự tham gia của dịch giả Ngân Xuyên, Gs.Trần Đình Sử, nhà văn Hoàng Minh Tường, nhà giáo Phạm Xuân Thạch.
“Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại 1925-1945: Khai sinh và tiến trình”.
Dịch giả Ngân Xuyên đã chia sẻ những lý do khiến ông bắt tay dịch cuốn sách này. Đối với dịch giả Ngân Xuyên, tác phẩm bằng tiếng Pháp của Bùi Xuân Bào là tài liệu cần thiết cho văn học Việt Nam. Nhà giáo Phạm Xuân Thạch đánh giá, với những tài liệu có được, và những đánh giá về văn học Việt Nam giai đoạn 1925-1945, thì đó là một nỗ lực lớn của Bùi Xuân Bào.
Nhà văn Hoàng Minh Tường là người bạn với con của Gs. Bùi Xuân Bào từ nhiều năm trước, kể rằng, con trai của Gs. Bùi Xuân Bào trong một lần tâm sự đã nói bố ông có một cuốn sách rất quan trọng về văn học Việt Nam viết bằng tiếng Pháp, và mong muốn được dịch ra tiếng Việt. Nghe được thông tin này, nhà văn Hoàng Minh Tường đã nỗ lực kết nối để cuốn sách được dịch ra tiếng Việt. Nhà văn Hoàng Minh Tường cảm thấy an tâm khi người dịch là Ngân Xuyên. Nhà văn Hoàng Minh Tường cũng nói rằng, con trai Gs.Bùi Xuân Bào nhận xét bản dịch của Ngân Xuyên đọc rất hay và cảm xúc hơn khi đọc bằng văn bản tiếng Pháp.
Từ trái qua: Gs.Trần Đình Sử, dịch giả Ngân Xuyên (Phạm Xuân Nguyên), nhà văn Hoàng Minh Tường, nhà giáo Phạm Xuân Thạch.
Trong những chia sẻ tại toạ đàm, Gs.Trần Đình Sử đánh giá cuốn sách dịch của Ngân Xuyên đọc không bị “vấp”, thông suốt. Gs.Trần Đình Sử đánh giá cao cuốn sách dịch của Ngân Xuyên, và nói rằng ông biết Gs.Bùi Xuân Bào từ trước nhưng không được tiếp xúc nhiều với các tác phẩm của tác giả. “Đây là tài sản quý viết về văn học Việt Nam bằng tiếng Pháp, bao quát được nhiều tác giả văn học thời đó. Khi được dịch ra tiếng Việt thì đây là một tài liệu để tham khảo. Tác phẩm của Bùi Xuân Bào là bức tranh tiểu thuyết Việt Nam hiện đại, nhìn tiểu thuyết Việt Nam hiện đại một cách khác”, nhà giáo Trần Đình Sử nhận định.
Gs. Trần Đình Sử cũng cho biết, đặc sắc tác phẩm này của Bùi Xuân Bào thể hiện ở mấy điểm: Tác giả chia 20 năm tiểu thuyết Việt Nam hiện đại thành ba giai đoạn: từ 1925 đến 1932 giai đoạn hình thành; từ 1932 đến 1940 giai đoạn phát triển rực rỡ; từ 1940 đến 1945, chủ yếu theo sự phát triển của tiểu thuyết trong thời cuộc. Đặc biệt đáng chú ý là sự phân tích tiểu thuyết giai đoạn 1932 đến 1940. Tiểu thuyết ít được xét theo đặc trưng thể loại, mà theo bối cảnh lịch sử và khuynh hướng tinh thần đạo đức của xã hội. Khẳng định ảnh hưởng sâu sắc của văn hoá và tiểu thuyết Pháp, lấn át ảnh hưởng Trung Hoa, vì thế tác giả chú trọng phương pháp văn học so sánh và có thể xem đây là công trình văn học so sánh xuất sắc văn học Pháp – Việt, Trung – Việt. Tác giả tỏ ra là một nhà giáo có ngòi bút phân tích tinh tế các hình tượng tác phẩm tiểu thuyết nửa đầu thế kỷ XX.
Cuốn sách “Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại 1925-1945: Khai sinh và tiến trình” nguyên là luận án thứ hai (phụ) mà tác giả Bùi Xuân Bào đệ trình cùng luận án thứ nhất (chính) để lấy bằng tiến sĩ văn chương tại Đại học Sorbonne (Pháp) năm 1961. Năm 1972, luận án được in thành sách tại Sài Gòn trong tủ sách “Nhân văn Xã hội”. Năm 1985, nó được in tại Paris trong tủ sách “Đường Mới”. Bản dịch của dịch giả Ngân Xuyên là bản tiếng Việt đầu tiên dịch từ tiếng Pháp theo bản in ở Paris.
Gs.Bùi Xuân Bào là một hoc giả văn học và nhà giáo có ảnh hưởng lớn tại Việt Nam và Pháp. Sinh ngày 1/1/1916 tại Quảng Nam, ông đã được nuôi dưỡng trong gia đình có nền tảng văn hoá vững chắc và xuất sắc đỗ đầu kỳ thi dành cho học sinh xuất sắc nhất toàn Đông Dương. Sau đó, ông đi du học tại Pháp vào năm 1948, ông say mê văn học Pháp, tiếp tục nghiên cứu và nuôi dưỡng đam mê văn chương. Sau khi trở về Việt Nam, ông tiếp tục đóng góp cho sự phát triển của văn học và giáo dục, trước khi trở lại Pháp và giữ chức Cố vấn Văn hoá tại Sứ quán Việt Nam ở Paris. Bùi Xuân Bào đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử văn hoá của Việt Nam và Pháp.
Dịch giả Ngân Xuyên (Phạm Xuân Nguyên) là nhà nghiên cứu văn học – dịch giả, từng làm việc tại Viện Văn học; đã in 2 cuốn sách viết (“Nhà văn như Thị Nở” – 2014; “Khát vọng thành thực” – 2016) và 12 đầu sách về văn chương, triết học, xã hội học. Phạm Xuân Nguyên đã dịch những tác phẩm tiếng Pháp như: “Hoàn cảnh hậu hiện đại” (j-F. Lyotard, 2007), “Văn học và cái ác” (Geoges Bataille, 2013), “Thời đám đông” (Serge Moscovici, 2021), “Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại 1925-1945: Khai sinh và tiến trình” (Bùi Xuân Bào, 2024).
