“Virus” khó kiểm soát
Tín ngưỡng thờ Mẫu vốn là một phần quan trọng của văn hóa dân gian Việt Nam, thể hiện sự kính trọng đối với các yếu tố tự nhiên, thần linh, và gắn kết cộng đồng. Các thanh đồng, những người trung gian giữa thế giới vật chất và tâm linh, đóng vai trò duy trì và phát huy giá trị tốt đẹp này. Tuy nhiên, khi một số người lợi dụng vị trí của mình để tự phong thánh, lăng mạ người khác, thì không chỉ giá trị của tín ngưỡng bị tổn hại mà lòng tin và sự tôn trọng của cộng đồng cũng bị suy giảm nghiêm trọng.
Hiện tượng này được xem như một loại virus, cho thấy tính lan truyền và sự khó khăn trong việc xử lý nó. Giống như virus gây bệnh, những hành vi “ngáo quyền lực ảo” có thể lan rộng trong cộng đồng, gây nên sự hoang mang, mất niềm tin. Và cũng như virus, việc điều trị chỉ có thể tập trung vào triệu chứng, tức là xử lý những hành vi sai trái cụ thể, vì chưa có một "liều thuốc" toàn diện dưới dạng luật pháp hay quy định chính thức.
Tuy vậy, việc chỉ tập trung vào "điều trị triệu chứng" cũng tiềm ẩn nguy cơ khiến hiện tượng này trở nên nghiêm trọng hơn. Nếu không có biện pháp mạnh mẽ, lâu dài, và mang tính hệ thống, thì những cá nhân, tổ chức lạm dụng tín ngưỡng sẽ tiếp tục gây rối loạn và ảnh hưởng tiêu cực đến cộng đồng. Cần thiết lập những quy định rõ ràng, cụ thể để ngăn chặn những hành vi này, đồng thời giáo dục và nâng cao ý thức của các thanh đồng để bảo vệ và giữ gìn giá trị nguyên bản của tín ngưỡng thờ Mẫu.
Suy giảm giá trị đạo đức và niềm tin cộng đồng
Việc một số thanh đồng tự cho mình là hiện thân của thánh thần, rồi dùng quyền lực tự phong để xúc phạm, công kích người khác, đã dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng về niềm tin và giá trị đạo đức trong cộng đồng. Những hành vi này không chỉ làm xấu đi hình ảnh thiêng liêng của tín ngưỡng mà còn khiến những người ngoài cuộc, có cái nhìn méo mó và thiếu thiện cảm về tín ngưỡng này.
Theo tiến sĩ, nhà báo, nghệ nhân dân gian Nguyễn Văn Quân, Phó Chủ tịch Hội Nghệ nhân và Thương hiệu Việt Nam; Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển đạo Mẫu Việt Nam: "Việc lạm dụng danh nghĩa thánh thần để nâng cao cái tôi cá nhân là một sự xúc phạm lớn đối với các đấng thiêng liêng. Điều này không chỉ gây tổn thương đến những người bị công kích mà còn làm tổn hại sâu sắc đến lòng tin của cộng đồng vào giá trị đích thực của tín ngưỡng thờ Mẫu. Thiết nghĩ, cần có những chế tài cụ thể hơn nữa để ngăn chặn sự lũng đoạn này”.
Hành vi công kích, xúc phạm công khai giữa các thanh đồng không chỉ gây tổn thương cá nhân mà còn làm rạn nứt tình đoàn kết trong cộng đồng tín ngưỡng. Những tranh cãi, bất đồng có thể kéo dài và biến thành mâu thuẫn nghiêm trọng, làm suy yếu sự gắn kết trong cộng đồng và làm giảm lòng thành kính với các đấng thiêng liêng.
Trao đổi với vanhoavaphattrien.vn, một thanh đồng tại Hà Nội cho biết: "Thay vì đoàn kết để bảo vệ những giá trị văn hoá tốt đẹp, nhiều người trong cộng đồng lại bị cuốn vào những cuộc tranh cãi vô nghĩa, làm mất đi tinh thần tôn nghiêm vốn có của tín ngưỡng”.
Nguy cơ pháp lý và hậu quả tâm lý
Việc lạm dụng danh nghĩa thánh thần để công kích, xúc phạm người khác trên mạng xã hội và ngoài đời thực không chỉ vi phạm đạo đức mà còn có thể dẫn đến những hệ lụy pháp lý nghiêm trọng. Ở nhiều quốc gia, bao gồm cả Việt Nam, hành vi này có thể bị xử lý theo quy định của pháp luật, từ phạt tiền cho đến án tù.
Theo Điều 155 Bộ luật Hình sự 2015:
- Người có hành vi xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự của người khác thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10 triệu đồng đến 30 triệu đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.
- Trong trường hợp sử dụng mạng máy tính hoặc mạng viễn thông, phương tiện điện tử để phạm tội thì bị phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
Ngoài ra, những người bị xúc phạm có thể phải đối mặt với những tổn thương tinh thần nghiêm trọng. Việc bị bôi nhọ công khai không chỉ gây ra áp lực tâm lý mà còn làm tổn hại danh dự và uy tín cá nhân, ảnh hưởng đến cuộc sống và các mối quan hệ của họ.
Nâng cao nhận thức và can thiệp kịp thời
Để ngăn chặn và giảm thiểu những hệ lụy của hiện tượng này, cần có sự can thiệp kịp thời và đồng bộ từ nhiều phía. Đầu tiên, việc nâng cao nhận thức về giá trị đích thực của tín ngưỡng thờ Mẫu là vô cùng quan trọng. Cộng đồng tín ngưỡng thờ Mẫu cần được giáo dục về những nguyên tắc cơ bản của tín ngưỡng, nhấn mạnh vào sự tôn trọng và lòng thành kính.
Bên cạnh đó, các quy tắc ứng xử trong cộng đồng cần được thiết lập và tuân thủ một cách nghiêm túc. Những hành vi lạm dụng danh nghĩa thánh thần cần bị lên án và xử lý một cách nghiêm khắc, cả về mặt đạo đức lẫn pháp lý. Các cơ quan chức năng cần phối hợp chặt chẽ với cộng đồng tín ngưỡng để giám sát và xử lý các trường hợp vi phạm.
Hiện tượng tự phong thánh thần thường là kết quả của việc ngộ nhận thái quá, có thể do nhiều yếu tố tâm lý như nhu cầu tìm kiếm sự công nhận hoặc cảm giác vượt trội. Để giải quyết vấn đề này, can thiệp tâm lý đóng vai trò quan trọng. Các đơn vị quản lý văn hóa, tín ngưỡng nên tổ chức tọa đàm, lớp bồi dưỡng và mời chuyên gia tâm lý để giảng dạy cho những thanh đồng bị ảnh hưởng. Điều này giúp họ nhận thức đúng về vai trò và trách nhiệm của mình, từ đó tìm lại sự cân bằng trong văn hóa tín ngưỡng.
Hiện tượng thanh đồng tự phong thánh thần, ví như một loại "virus" lây lan trong cộng đồng tín ngưỡng thờ Mẫu, đang làm xói mòn niềm tin và giá trị văn hóa truyền thống. Để ngăn chặn tác động tiêu cực này, cần có sự can thiệp đồng bộ từ nhiều phía, bao gồm giáo dục, hỗ trợ tâm lý, và các biện pháp pháp lý. Chỉ khi cộng đồng thanh đồng nhận thức rõ ràng và tìm lại sự cân bằng, thì mới có thể bảo tồn và phát huy giá trị cốt lõi của tín ngưỡng thờ Mẫu.
